نظم به‌هم ‌ریخته حقوق بین‌الملل با خروج از برجام

حراست از برجام حالا دیگر حراست از نظم حقوقی بین‌المللی است که با تهدید یکجانبه‌گرایی افراطی پوپولیستی مواجه شده است. نظم حقوقی بین‌المللی ابزارهای کافی برای مقابله با یکجانبه‌گرایی دولت‌ها را در اختیار دارد؛ و به‌طور خاص در مورد برجام و تحریم‌های ثانویه ایالات متحده، دست دولت‌های پنج‌گانه طرف ایران جهت دستیازی به مکانیسم‌های اقتصادی و حقوقیِ بین‌المللی بسته نیست. ولی باید دید تا کجا این عزم نزد دولت‌های طرف برجام وجود دارد که بخواهند در مقابل یاغی‌گری افسارگسیخته کاخ سفید مقاومت کنند.

به گزارش عطنا، به‌دنبال خروج ایالات متحده آمریکا از برجام، پوریا عسکری، عضو هیئت علمی گروه حقوق عمومی و بین‌الملل دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی، در یادداشتی در روزنامه جوان نوشت:

«ایالات متحده از برجام خارج شد». صبح روز چهارشنبه 19 اردیبهشت 1397، جملاتی با این مضمون در صفحه اول بسیاری از روزنامه‌های ایران و جهان خودنمایی می‌کرد و حاوی خبری بود که برخی از صاحب‌نظران با توجه به پیشینه موضوع، انتظار وقوع آن را داشتند. در این یادداشت کوتاه برآنم تا به اجمال چند نکته‌ای را در خصوص اقدام اخیر ایالات متحده در مورد برجام و وضعیتی که برای ایران پدید آمده است مورد توجه قرار دهم.

1- ایالات متحده از برجام خارج نشده است بلکه برجام و نیز قطعنامه 2231 شورای امنیت را به‌صورت علنی مورد نقض فاحش قرار داده است. برجام از دیدگاه امریکا‌یی‌ها معاهده نبوده و نیست و جنبه الزام‌آور آن مستظهر به قطعنامه 2231 است؛ این گفته به این معناست که اولاً خروج از این توافق از حیث حقوقی نه امکان دارد و نه رخ داده است؛ بلکه ایالات متحده با اقدام 8 ماه می، عملاً به‌صورت یکجانبه به اجرای قطعنامه الزام‌آور شورای امنیت پایان داده است یا به بیان دیگر، شروع به نقض گسترده و سیستماتیک قطعنامه 2231 کرده است! امری که باید نقض برجام، نقض قطعنامه 2231 و نقض منشور ملل متحد تلقی شود. نباید فراموش کرد که امریکا‌ بسیار کوشید تا ایران را به نقض برجام متهم کند و از این طریق به مکانیسم ماشه متوسل شود؛ اما پایمردی ایران در عمل به تعهدات خود و تأییدات مکرر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، امریکا‌ را از ادامه این فرآیند ناامید ساخت.

2- مقام معظم رهبری، ریاست محترم جمهوری و نیز سایر مقامات ایرانی در اظهارنظرهای متعدد خود بر این مهم تأکید کرده‌اند که مطابق با برجام، ایران می‌تواند به اقدامات متقابل متوسل شود ولی ایران به‌عنوان کشوری که برای تعهدات بین‌المللی خود احترام قائل است در شرایط حاضر مایل به برهم زدن برجام به‌عنوان اقدام متقابل نیست بلکه شرایط جدید را در مدتی کوتاه مورد بررسی قرار می‌دهد تا اگر سایر طرف‌های برجام، راهکاری را برای حفظ منافع همه‌جانبه ایران پیشنهاد کنند، آن را مورد بررسی قرار داده و بر آن مبنا اتخاذ تصمیم کند. از همین رو است که وزیر محترم امور خارجه در هفته جاری عازم پکن، مسکو و بروکسل شده است.

3- طرف‌های اروپایی برجام، روس‌ها و چینی‌ها مانند سایر دول عضو سازمان ملل متحد باید به تعهدات خود وفق قطعنامه 2231 عمل کنند و از هر طریق ممکن مانع آن شوند که ایالات متحده، در کار اجرای قطعنامه 2231 اخلال کند. قطعنامه 2231 تصریح دارد که جامعه بین‌المللی باید برای تحقق اهداف برجام با یکدیگر همکاری کنند. منشور ملل متحد نیز دولت‌ها را الزام می‌کند تا نسبت به اجرای کامل قطعنامه شورای امنیت اقدام کرده و در این مورد با یکدیگر همکاری کنند. خواسته مشخص ایران، تضمین‌های اجرایی برای مقابله با تحریم‌هایی است که ایالات متحده ظرف 90 و 180 روز آینده علیه ایران و نیز شرکای تجاری آن به مورد اجرا خواهد گذاشت. دریافت چنین تضمین‌هایی خاصه در مورد عدم موفقیت تحریم‌های ثانویه ایالات متحده حق ایران است.

4- اما موضوع فقط برجام و قطعنامه 2231 نیست. بلکه همان‌طور که در روزهای گذشته نیز به‌کرات، مقامات ایرانی و نیز مقامات اروپایی متذکر شده‌اند، حراست از برجام حالا دیگر حراست از نظم حقوقی بین‌المللی است که با تهدید یکجانبه‌گرایی افراطی پوپولیستی مواجه شده است. نظم حقوقی بین‌المللی ابزارهای کافی برای مقابله با یکجانبه‌گرایی دولت‌ها را در اختیار دارد؛ و به‌طور خاص در مورد برجام و تحریم‌های ثانویه ایالات متحده، دست دولت‌های پنج‌گانه طرف ایران جهت دستیازی به مکانیسم‌های اقتصادی و حقوقیِ بین‌المللی بسته نیست. ولی باید دید تا کجا این عزم نزد دولت‌های طرف برجام وجود دارد که بخواهند در مقابل یاغی‌گری افسارگسیخته کاخ سفید مقاومت کنند. ترامپ کلیت نظم حقوقی بین‌المللی کنونی را هدف گرفته است!