تاثیر برخوردهای سلبی در ناهنجاری‌های اجتماعی خوابگاه

با ورود به خوابگاه و دانشگاه فاز جدیدی از زندگی آغاز می‌شود و شاید سرنوشت و آینده دانشجویان تغییر کند، چه بسا دانشجویانی بوده‌اند که زندگی خوابگاهی و آسیب‌های اجتماعی آن، گریبان‌گیرشان شده و خصائل اخلاقی متفاوتی را پیش گرفته‌اند.

از این رو یکی از مهمترین لوازم ارتقا فرهنگ در دانشگاه‌ها، پیشگیری از عوامل و شرایط زوال فرهنگی خانه‌های دانشجویی است. آسیب‌های اجتماعی سراها و خوابگاه‌های دانشجویی گاهی اشاعه پیدا کرده و وارد محیط دانشگاهی و جامعه می‌شود. زندگی خوابگاهی لذت‌ها و جذابیت‌های خاص خود را دارد اما تاثیرپذیری دانشجویان از فضای اجتماعی شهرهای بزرگ، تلاقی فرهنگی و تغییر رویکرد‌های اجتماعی، تاثیرپذیری از دانشجویان دیگر در فضای زندگی جمعی، دوری از خانواده به عنوان عامل کنترلی و نظارتی و.... از مخاطراتی است که همواره زندگی دانشجویان ساکن در خوابگا‌ها و سراهای دانشجویی را تهدید می‌کند.

در این بین مسئولین فرهنگی دانشگاه باید با اطلاع دقیق از این آسیب‌ها و برنامه‌های از پیش‌ طراحی شده‌ سعی در کنترل مخاطرات و آسیب‌های اجتماعی داشته باشند. البته شاید مهمترین افرادی که می‌توانند این وظیفه را از جنبه‌ها و ابعاد گوناگون به خوبی ایفا کنند مسئول خوابگاه‌ است که شاید تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. با یک بررسی ساده می‌توان فهمید که ارتباط و تعامل مسئول خوابگاه به عنوان فردی که نزدیک‌ترین رابطه با دانشجویان ساکن در خوابگاه را دارد، تاثیر بسیاری در کنترل آسیب‌ها خواهد داشت.

ازاین رو به سراغ یکی از افراد موفق در این حوزه رفتیم و درباره مسائل و مخاطرات خوابگاه و راهکارهای پیشگیری آنها گفت‌وگو کردیم. محمدعلی یزدان‌پناه حدود 17 سال در خوابگاه‌های دانشجویی فعالیت می‌کند. وی بیش از ده سال به عنوان مسئول خانه‌های دانشجویی مختلف در دانشگاه علامه طباطبایی بوده است و بعد از آن به عنوان رئیس اداره خوابگاه‌های دانشجویی مشغول فعالیت شد. البته در حال حاضر در این سمت مشغول نیست.

یزدان‌پناه فارغ‌التحصیل رشته روانشناسی است و شاید به این دلیل به اذعان دانشجویان تواسته ارتباط و تعامل خوبی با آنها برقرار کند.

وی درباره آسیب‌های که دانشجویان ساکن خوابگاه را مورد تهدید قرار می‌دهد، تاثیر نحوه تعامل مسئولین خوابگاه و دانشگاه با دانشجویان و از خاطرات خوب و بد خوابگاه سخن گفت.

*از نظر شما مهمترین معضلات و آسیب‌های اجتماعی که دانشجویان ساکن در خوابگاه‌ها را تهدید می‌کند چیست؟

- یک گام پیش از آن که به آسیب‌ها بپردازیم باید بررسی کنیم که چه عواملی باعث شکل‌گیری این آسیب‌ها می‌شود. که به نظر من یکی از دلایلی که موجب به وجود آمدن این آسیب‌ها می‌شود عدم ارتباط مناسب خانواده و دانشجو است، دانشجویان زمانی که برای گذراندن دوران تحصیل خود در دانشگاه وارد شهرهای بزرگ می‌شوند، یه یکباره حمایت عاطفی خانواده را تا حدودی زیادی از دست می‌دهند.

متاسفانه دانشجویان، آموزش لازم برای مهارت‌های زندگی به ویژه مهارت زندگی در خوابگاه را نمی‌گذرانند، یک دانش آموز از بالین خانواده جدا و به یکباره وارد خوابگاه می‌شود، هرچقدر هم محیط خوابگاه مناسب و خوب باشد اما نمی‌تواند جایگزین حضور پدر و مادر باشد.

از طرف دیگر برخی دانشجویان توان مقابله یا سازگاری با مشکلات محیط بزرگی مانند تهران با شرایط اجتماعی و فرهنگی خاص خودش را ندارند و در نتیجه امکان مغلوب شدنشان دربرابر آسیب‌ها زیاد می‌شود.

یکی از مهمترین دلایل دیگر که آسیب‌های جدی به دانشجویان به ویژه ساکنین در خوابگاه وارد می‌شود این است که متاسفانه دانشجویان، آموزش لازم برای مهارت‌های زندگی به ویژه مهارت زندگی در خوابگاه را نمی‌گذرانند، یک دانش آموز از بالین خانواده جدا و به یکباره وارد خوابگاه می‌شود، هرچقدر هم محیط خوابگاه مناسب و خوب باشد اما نمی‌تواند جایگزین حضور پدر و مادر را کند.

تاثیرپذیری از دوستان یک مورد مهم است که تقریبا این مساله متوجه خود فرد و انتخاب‌هایی است که در زندگی دارد، ولی می‌توان با مشاوره‌‌های مناسب و تخصصی در این زمینه نیز به دانشجو کمک کرد تا راه و مسیر درست را برگزیند.

حتی علاقه یا عدم علاقه به رشته تحصیلی نیز می‌تواند عامل گرایش به ناهنجاری‌های اجتماعی باشد، نوع بافت جغرافیایی و اجتماعی خوابگاه، نیز از دیگر عوامل تاثیرگذار است.

* به نظر می‌رسد امروز یکی از مهمترین آسیب‌های فضای خوابگاه، افسردگی است؛ چه راهکارهایی موجب نشاط‌ آفرینی در محیط خوابگاه‌ها می‌شود که تمایل عموم دانشجویان را نیز دربرداشته باشد؟

- مسائل خوابگاه تک بعدی نیست و باید از جنبه‌های مختلف به آن نظر کرد. ابعاد روانشناختی دانشجویان که معضل مهم افسردگی در این مورد جای می‌گیرد، مهارت‌های زندگی اجتماعی و مهمترین آن اشتغال که این روزها ذهن جوانان و دانشجویان را به خود مشغول ساخته است و می‌توان در فضای خوابگاه فعالیت‌های مفیدی در ارتباط با آن انجام داد.

تجربه ثابت کرده است توجه به این امور به علاوه آموزش، در نشاط آفرینی محیط کلی خوابگاه تاثیرگذار است. مقام معظم رهبری نیز به درستی بارها بر نشاط‌آفرینی محیط دانشگاه تاکید کرده‌اند. اگر بتوان نشاط چه محیطی، چه روحی-روانی، را برای دانشجویان ایجاد کرد از آسیب‌هایی مثل روی آوردن به دخانیات و تمایل به ناهنجاری‌های کاسته خواهد شد.

اگر قرار باشد صرفا یک سرپناه به دانشجو داده شود و خود او هم به خوابگاه فقط به چشم سکونتگاه نگاه کند، قطعا در شرایط روحی و روانی مناسبی قرار نمی‌گیرند. اما اگر بتوان در خوابگاه ارتباط و تعامل خوبی با دانشجویان برقرار و شرایط آنها را درک کرد، اگر دانشجو با خانواده رابطه مناسبی ندارد از طریق تعامل با خانواده سعی در بهبود این رابطه نمود تاثیر زیادی در جلب اعتماد دانشجویان خواهد داشت.

دانشگاه حتما باید با خانواده دانشجویان ارتباط داشته باشد بیشتر اوقات این ارتباط باعث جلوگیری از مشکلات تحصیلی، روانی، آموزشی، اجتماعی و... می شود.

زیبایی‌های بصری فضای خوابگاه، از عوامل تاثیرگذار در روحیه دانشجویان است. رنگ‌هایی که در خوابگاه استفاده می‌‌شود، فضای سبز، و ... از مواردی است که باید حتما به آنها توجه شود. متاسفانه در برخی خوابگاه‌ها، فضای سبز وجود ندارد،‌ خوابگاهی که تا پیش از این به عنوان یک آپارتمان سکونتگاه 2یا 3 نفر بوده است، در حال حاضر برای 10 دانشجوی جوان فعال در نظر گرفته می‌شود.

* برخورد مسئولین خوابگاه چه اندازه در فضای خوابگاه تاثیرگذار است؟

- این موضوع بسیار مهم است. اگر برخوردهای سلبی صورت بگیرد دانشجویان هیچگاه به مسئولین اعتماد نمی‌کنند و نمی‌توانند مشکلاتشان را با آنها مطرح کنند. اما اگر ارتباط دوستانه برقرار شود می‌توان به راحتی ریشه برخی از مشکلاتی که بعدها شاید به معضل تبدیل شود، برطرف کرد.

سال 90 در یکی از خوابگاه‌هایی که بنده مسئولیت آن را به عهده داشتم، یکی از دانشجویان از مواد مخدر استفاده می‌کرد. بنده همان زمان با مدیر دانشجویی و مدیر مرکز مشاوره دانشگاه گفت‌وگو کردم و بنا شد آن مورد به عنوان تخلف محسوب نشود و به عنوان یک آسیب و بیماری درنظر گرفته شود و درپی حل مشکل بربیاییم، بجای اینکه بخواهیم برخورد قهری با او انجام دهیم. دکتر سلیمی بجستانی مدیر مرکز مشاوره وقت، استقبال کرد و دانشجوی مورد نظر با جلسات مشاوره استفاده از مواد مخدر را ترک کرد اما بازهم به حال خود رها نشد، همین دانشجو بعد از چند ماه با جعبه شیرینی و گل برای عرض تشکر بازگشت.

باید نگاه به مشکلات دانشجویان عوض شود، معرفی دانشجوی متخلف به کمیته انضباطی راحت‌ترین کاری است که در مرحله اول می‌توان انجام داد اما راه حل نیست و چه بسا به مشکلات و معضلات بزرگتری تبدیل شود.

ما در محیطی که دانشجو رشد یافته و تربیت شده است نبوده‌ایم و باید در هنگام بروز مشکل خودمان را جای او قرار دهیم، مهمترین کاری که مسئولین خوابگاه و در سطوح بالاتر مسئولین دانشگاه باید انجام دهند این است که مشکلات دانشجویان را با جان و دل بپذیرند.

* خوابگاه‌ها زیر نظر معاونت دانشجویی اداره می‌شود، به نظر شما این امر باعث کم‌رنگ شدن فعالیت‌های معاونت فرهنگی در خوابگاه شده است؟

خوابگاه شرایطی دارد که معاونت‌های مختلف دانشگاه در آن دخیل هستند، متولی فرهنگ حتی در خوابگاه‌ها، معاونت فرهنگی است و معاونت‌های فرهنگی نمی‌توانند به دلیل اینکه خوابگاه‌ها زیر نظر معاونت دانشجویی است از زیر مسئولیت‌های فرهنگی خود شانه خالی کنند.

مسائل زیستی خوابگاه از مسائل فرهنگی جداست و هرکدام متصدی خودش را دارد نباید هیچکدام فدای دیگری شود.

در پایان یک خاطره خوب و یک خاطره بد از اتفاقاتی که در خوابگاه رخ داده بیان کنید.

خاطرات زیادی از خوابگاه دارم. اما دو خاطره است که بعد از گذشت چند سال هنوز گاهی به آنها فکر می‌کنم. زمانی که سرپرست خانه دانشجویی شهید همت دانشگاه علامه طباطبایی بودم، متاسفانه مادرم را از دست دادم و کسی از دانشجویان خبر نداشت و به همکاران خوابگاه نیز گفته بودم که نه اعلام کنند نه پارچه تسلیت یا پارچه مشکی نصب کنند ولی هنگام بازگشت به خوابگاه با صحنه‌ای مواجه شدم که در اوج حالت روحی اندوهگینم بسیار ذوق زده شدم. چند دانشجو در دفتر خوابگاه منتظر حضور بنده بودند و بنری برای عرض تسلیت در آنجا نصب کرده بودند و برا تسلی خاطر من حضور یافتند که این صحنه واقعا در روحیه من تاثیرگذار بود.

اما بدترین اتفاقی که در دوران خدمتم در خوابگاه و حتی در طول عمرم تا کنون رخ داده است، فوت یکی از دانشجویان درسالن ورزشی خوابگاه هنگام مسابقه فوتبال بود که هنوز یادآوری این خاطره برایم اذیت کننده است.

گفت‌وگو از مسعود کیخا