«ضمان معاوضی» با ارائه عبدغیور دانشجوی دکترای حقوق خصوصی علامه

نشست علمی-حقوقی با عنوان «ضمان معاوضی» در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

به گزارش عطنا در این نشست که 5 اردیبهشت‌ماه برگزار شد، پیمان عبدغیور دانشجوی دکترای حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی و استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز به ایراد سخنرانی پرداخت.

ضمان در لغت به معنای التزام، تعهد و كفالت است و در ادبیات حقوقی، تعهد، بودن شیئی برعهده دیگری و برعهده گرفتن و شیئی را در عهده قرار دادن تعریف شده است.

در تعریف ضمان می‌توان گفت كه عبارت است از التزام اختیاری یا قهری كسی به پرداخت مالی به دیگری و یا التزام به پرداخت مالی به كسی، اعم از این‌كه به اختیار باشد یا به موجب قانون. پس التزام یا ناشی از قرارداد است و یا به حكم قانون.

ضمان ناشی از قرارداد اختیاری و ارادی است و به آن «ضمان عقدی» گویند، مانند ضمان ناشی از عقد ضمان؛ اما چنانچه قصد متعهد در ایجاد ضمان مؤثر نبوده و مبنای ضمان حكم قانون باشد، آن ضمان، ضمان قهری است، همانند ضمان ناشی از اتلا‌ف، تسبیب و ضمان ید.

به این اعتبار ضمان بر 2 نوع است؛ ضمان عقدی و ضمان قهری. قسم دیگر ضمان، «ضمان معاوضی» است كه آن هم ناشی از عقد است؛ اما خلا‌ف ضمان عقدی، اثر مستقیم عقد نیست.

در ضمان عقدی اثر عقد، تعهد به پرداخت است. منشأ ایجاد ضمان معاوضی نیز عقد است و از این جهت با ضمان عقدی وجه مشترك دارد؛ اما باید توجه داشت كه در عقد ضمان، تعهد اثر مستقیم است، در حالی كه در عقود معوض تملیكی همچون عقد بیع، تعهد به تسلیم اثر غیرمستقیم و تبعی عقد به شمار می‌آید.

در عقود معوض تملیكی، انتقال مالكیت، اثر مستقیم عقد است كه با وقوع عقد و بدون واسطه تحقق می‌یابد؛ اما تسلیم تعهدی است كه باید ایفا شود. به عنوان مثال، تملیك عین در عقد بیع و تملیك منافع در عقد اجاره، اثر مستقیم عقد است و تعهد به تسلیم مبیع از سوی بایع و نیز تعهد به تسلیم عین مستأجره برای استیفای منفعت از جانب موجر، اثر تبعی و غیرمستقیم آن می‌باشد.

در عقود معوض، تعهد هریك از 2 طرف عقد در مقابل عین دریافتی، تعهد به دادن عوض معین است و به این تعهد «ضمان معاوضی» گویند. در فقه به ضمان معاوضی از این جهت كه مضمون‌به از لحاظ جنس، مقدار و خصوصیات معین است، «ضمان جعلی» یا «ضمان مسمی» نیز گفته‌اند. وجه تسمیه ضمان جعلی یا ضمان مسمی آن است كه متعاقدان آن را تعیین كرده و عوض چیزی قرار می‌دهند كه از جانب طرف دیگر معامله به او انتقال می‌یابد. مبیع، ضمان مسمی است برای ثمن و ثمن، ضمان مسمی است برای مبیع.

در مقابل ضمان معاوضی، ضمان واقعی قرار دارد. در این نوع از ضمان، مضمون‌به خود عین است و نه عوض معین؛ زیرا در صورت موجود بودن عین، خود عین برعهده متعهد است و اگر عین تلف شده باشد، مثل یا قیمت آن عوض معین قرار می‌گیرد. به همین جهت به آن ضمان «مثل و قیمت» نیز گفته‌اند.

این نشست توسط بسیج دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

عکس: شکیبا شیرازی‌تهرانی - عطنا