گزینه‌های سیاست برجامی‌ ترامپ برای اروپا

استاد دانشگاه علامه طباطبائی: اروپا به دو دلیل از این موضع‌ ترامپ فاصله می‌گیرد. یکی ‌بی اعتباری‌ ترامپ و مواضع غیر‌منطقی و یکجانبه‌گرایانه وی است که اروپا سعی دارد سیاست‌های‌ ترامپ در هیچ زمینه‌ای تقویت نشود. ‌ترس آنها از اعمال نظر‌ ترامپ در برجام تقویت مواضع بین‌المللی‌ ترامپ است که باعث هزینه برای اروپا در سایر موضوعات می‌شود.

به گزارش عطنا به نقل از مثلث، تقابل رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا علیه توافق هسته‌ای با ایران به نقطه اوج خود رسیده است. ادعای‌ ترامپ در خصوص عدم پایبندی ایران نسبت به توافق هسته‌ای در حالی صورت می‌گیرد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ‌در گزارش‌هایی پی در پی، پایبندی کشورمان نسبت به برجام را مورد تایید قرار داده است. از سوی دیگر، سایر بازیگران بین‌المللی از جمله اتحادیه اروپا ظاهرا اقدامات سلبی دولت‌ ترامپ در قبال توافق هسته‌ای را محکوم کرده و خواستار حفظ این توافق هستند. با این حال گاهی رویکرد دوگانه‌ای در خصوص برجام از سوی کشورهای اروپایی مشاهده می‌شود. در این خصوص گفت‌وگویی با دکتر‌هادی آجیلی، عضو هیئت علمی‌دانشگاه علامه طباطبائی و کارشناس مسائل بین‌الملل صورت داده ایم که از نظرتان می‌گذرد.

اقدامات سلبی دونالد‌ ترامپ در قبال توافق هسته‌ای با ایران به نقطه اوج خود رسیده است. وی اخیرا برای یک بازه 120 روزه تعلیق تحریم های هسته‌ای را تمدید کرده و در عین حال،ادامه این روند را منوط به اعمال تغییراتی غیر‌قابل قبول در برجام کرده است. نظر شما در این‌خصوص چیست؟

تلاش‌ ترامپ در وهله اول به هم زدن هر آن چیزی است که خواسته و سیاست و ارثیه اوباما بوده است. در جریان رقابت های انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2016 میلادی نیز‌ ترامپ بارها سیاست ها و رفتارها و داشته‌های دولت اوباما را به نقد کشید. یکی از اینها توافق با آسیاپاسیفیک بود، نفتا ، کوبا و غیره و یکی از این سیاست‌های اوباما هم برجام بود، بنابراین‌ ترامپ سعی و علاقه دارد که برجام یا از بین برود یا به گونه‌ای تغییر کند که دیگر میراث اوباما تلقی نشود، بلکه حاصل کار‌ ترامپ تلقی شود. از سوی دیگر تلاش‌ ترامپ ‌بی خاصیت کردن برجام برای ایران و ممانعت از ایران برای نیل به منافع حاصل از برجام است. بنابراین، در تحلیل رفتار رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا در قبال برجام، لازم است این موارد مدنظر قرار داده شود. از سوی دیگر،‌ ترامپ در قبال توافق هسته‌ای با ایران نگاه خاص خود را دارد.‌ ترامپ این گونه استدلال می‌کند که برجام منجر به تنفس ایران و قدرتمندتر شدن و ادامه سیاست‌های منطقه‌ای آن شده است. از این رو رئیس‌جمهور آمریکا قائل به ادامه فشارها روی ایران است. رفتارهای برجامی‌ اخیر‌ ترامپ نیز در همین راستا قابل تحلیل است. صورت مساله در این خصوص کاملا مشخص است.‌ ترامپ در یک کلام می‌گوید برجام فشارها را روی ایران کم کرده است، اما نگرانی‌های آمریکا را در قبال منطقه کاهش نداده است. رئیس‌جمهور آمریکا عنوان می‌کند که برجام برای مهار ایران کافی نبوده و از سوی دیگر، نگرانی‌های ایالات متحده در منطقه همچنان روی زمین مانده است.

تروییکای اروپایی از یک سو خواستار احترام به توافق هسته‌ای با ایران شده و از سوی دیگر، سیگنال‌هایی را به‌ ترامپ در خصوص تغییر برجام نشان می‌دهند. به‌طور کلی رویکرد کشورهای اروپایی نسبت به برجام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اروپا به دو دلیل از این موضع‌ ترامپ فاصله می‌گیرد. یکی ‌بی اعتباری‌ ترامپ و مواضع غیر‌منطقی و یکجانبه‌گرایانه وی است که اروپا سعی دارد سیاست‌های‌ ترامپ در هیچ زمینه‌ای تقویت نشود. ‌ترس آنها از اعمال نظر‌ ترامپ در برجام تقویت مواضع بین‌المللی‌ ترامپ است که باعث هزینه برای اروپا در سایر موضوعات می‌شود. بنابراین مهار‌ ترامپ جزو سیاست‌های اروپا است، از سوی دیگر اروپا، برجام را محصول فعالیت سیاسی خود می‌داند و معتقد است که برجام منجربه رفع نگرانی های امینتی اروپا شده است و عواید تجاری زیادی ناشی از رفع تحریم ایران به دست آورده است و نمی‌خواهد این منافع تجاری را از دست بدهد. ضمن آنکه اروپا می‌داند زمانی که به‌عنوان سه کشور اروپایی با ایران مذاکره می‌کرد مانع‌تراشی آمریکا نگذاشت که توافقی حاصل شود و عملا برجام حاصل توافق ایران با آمریکا بود و حالا اگر بدون لحاظ کردن اروپا، ترامپ برجام را کنار بگذارد، عملا هویت و جایگاه و استقلال و نقش و اعتبار اروپا در تمام این فرآیند مذاکرات و توافق زیر سوال می‌رود.

اما آنچه رخ خواهد داد دو حالت بیشتر ندارد؛ یا‌ ترامپ موفق می‌شود اروپا را برای بازنگری برجام همراه کند که این گزینه بعید است یا فشار‌ ترامپ باعث می‌شود که اروپا در مورد وضع تحریم های غیرهسته‌ای علیه ایران مجبور به همراهی با آمریکا شود مشروط به اینکه برجام حفظ شود. اینگونه می‌شود که ایران نه می‌تواند از برجام خارج شود نه عایدی خواهد داشت، بلکه عملا در گرو و رهن حفظ شدن برجام دچار بن‌بست راهبردی می‌شود.

فرض کنیم که‌ ترامپ و دولت آمریکا پس از 120 روز از توافق هسته‌ای خارج شوند. در اینجا سوالی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه آیا برجام می‌تواند بدون ایالات متحده آمریکا و صرفا با مشارکت اتحادیه اروپا و خصوصا‌ تروییکای اروپایی ادامه پیدا کند؟

برجام به‌طور کلی بدون ایالات متحده آمریکا عملی و اجرایی نیست و اگر آمریکا تعهدات خود را نقض کند و تحریم‌های یکجانبه را علیه ایران باز گرداند، دلیلی ندارد که ما بخواهیم به تعهدات خود عمل کنیم. درغیر این صورت، یعنی اگر برجام مدام ازسوی آمریکا نقض شود و ما نسبت به حفظ برجام پایبند باشیم، عملا کشورهای اروپایی درقبال توافق هسته‌ای نگرانی نخواهند داشت. نکته دیگر اینکه اروپا با آمریکا واقعا بر سر برجام اختلاف دارد، اما وضع تحریم‌های ثانویه از سوی کنگره آمریکا، ارتباطی با مقامات اروپایی ندارد و درحیطه اختیارات آمریکاست. در این خصوص دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی ما باید موضع قاطعانه‌ای را اتخاذ کند. بر این اساس باید صراحتا به اروپا اعلام کرد که اگر جلوی ایالات متحده آمریکا را در این روند نگیرد، در آن صورت توافق هسته‌ای لغو خواهد شد. در غیر این صورت، اروپا به‌دنبال انجام تعهدات آمریکا و حتی خود، در قبال برجام نیست و تمایل دارد توافق هسته‌ای به صورت علیل به حیات خود ادامه دهد.