«دانشجو دانست» اولین نشریه دانشجویی ایران

هر نشریه دانشجویی توانایی ایفای نقش، آگاه‌سازی و رهایی از انفعال را برای دانشجویان و نهایتاً جامعه خواهد داشت. چرا که دانشجو در ماهیت‌اش، آزادی‌خواه، عدالت‌طلب و تنها عنصر غیر وابسته و رهایی بخش در جامعه جدید است که می‌تواند نسبت به تمام آن چه هست و نباشد باشد از سینه راستین‌اش ‌و صمیم قلب فریاد بزند. این اندیشه‌ها و تحقق بخشیدن به آنها بدون تدوین و نشر، نشریات دانشجویی امکان‌پذیر نیست. نشریه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین ابزار ارتباط جمعی می‌تواند اهداف و آرمان‌های دانشجویی را ترویج دهد و مطالبات دانشجویی را بدل به عناصر تاثیرگذار در ساحت سیاست و جامعه کند.

به گزارش عطنا، عادل فتح‌اللهی‌نوشهر، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در یادداشتی در ابتکار به تاریخ نشریات دانشجویی در کشور پرداخته است که در ادامه می‌خوانیم؛

دانشگاه و دانشجو به ذات خود عنصری روشنگر است، بازنمای‌ این امر را می‌توان در نشریات دانشجویی مشاهده کرد. این نشریات را که به راستی تاریخی هم پای تولد قشری به نام دانشجو را داراست، می‌توان به صورت کلی آن دسته از اندیشه‌‌ها و کنشگری‌های دانشجویی دانست که به واسطه ماهیت روشنگری جریان دانشجویی در جهت خودآگاه‌سازی جامعه دانشجویی در قالب نوشتاری متبلور می‌شود.

اما طبق تعریف بند یک ماده یک ضوابط ناظر بر فعالیت نشریات دانشگاهی، نشریات دانشجویی، کلیه نشریاتی است که به صورت ادواری، گاهنامه یا تک شماره، نشریات الکترونیکی که با نام ثابت و تاریخ نشر در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، علمی، اقتصادی، هنری، ادبی و ورزشی توسط هر یک از دانشجویان، تشکل‌ها و نهادهای دانشگاهی، استادان و اعضای هیات علمی یا گروهی از ایشان در دانشگاه‌ها منتشر و در محدوده دانشگاه‌ها توزیع می‌شوند، نشریه دانشگاهی محسوب و تحت شمول این دستورالعمل قرار می‌گیرند.

محوریت مسائل مطروحه در نشریات دانشجویی عمدتاً سیاسی - اجتماعی بوده اما مسائل روز و بحث‌های اقتصادی، فرهنگی طرح و نقد می‌شود، به صورت عمومی نقد دانشجویان در مورد مطالب فوق‌الذکر در نشریات ارائه می‌شود اما بیان دیدگاه‌های کنشگران خارج از دانشگاه یا تبلیغ مکاتب فکری در نشریه‌های دانشجویی خیلی دور از ذهن نیست. بازنشر این‌گونه مطالب عموماً در زمان‌های حساس همچون انتخابات‌ها و اتفاقات سیاسی بیرون از دانشگاه بیشتر پیگیری می‌شود. نشریات دانشجویی تقریباً عمری همزمان با تولد فضا و قشری به نام دانشگاه و دانشجو دارد.

این همزمانی یادآور یکی از قدیمی‌ترین نشریات دانشجویی با عنوان «دانشجو دانست» که دانشجویان دانشگاه تهران در دهه سی شمسی آن را نشر می‌دادند. البته برخی اسناد نشان‌دهنده نشریه‌ای است که چندی قبل‌تر از نشریه دانشجو در دانشکده فلاحت کرج از سال 1315 شمسی چاپ و توزیع شده البته رویکرد این نشریه بیشتر سویه علمی-ترویجی داشته و موضوعات روز و بحث‌های سیاسی-اجتماعی را منتشر نمی‌کرد و بیشتر راهنمایی‌هایی برای علاقه‌مندان به فلاحت و ترقی کشور بوده است.

بنابر مستندات موجود این سالنامه را باید اولین نشریه ادواری دانشجویی ایران بدانیم. دومین نشریه که در موجودی آرشیو آستان قدس رضوی به چشم می‌خورد «انسان» نام دارد. این مجله در سال 1329 شمسی در تهران به صورت فصلنامه با موضوع فلسفه اسلامی در دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران منتشر شده و از اساتید و بزرگوارانی همچون علامه جعفری نیز مقاله چاپ کرده است. به نظر می‌رسد که نویسندگان، سردبیر و مدیر مسئول این مجله به دنبال نشر فلسفه اسلامی و ترویج دستاوردهای حوزه تربیتی بوده‌اند.

همزمانی با موج اعتراضیِ جریان‌هایی بین‌المللی انتقادی، مبارزات دانشجویی در کشور‌های مختلف و همچنین انجمن‌های دانشجویی که در اواخر دهه چهل و اویل دهه پنجاه نقشی آوانگارد را در سطحی گسترده ایفا می‌کردند منجر به تاثیری عمیقی بر جریان دانشجویی ایران می‌شود، بدین ترتیب در سال‌های پیش از انقلاب سال 57 ایران شاهد افزایش چشمگیری در تولید و توزیع نشریات دانشجویی با طیف گسترده‌ای از رویکردهای سیاسی در دانشگاه‌های تهران و سراسر ایران هستیم.

این موج پا به پای مبارزات علیه رژیم شاهنشاهی توسعه پیدا می‌کند و تبدیل به یک فرهنگ دانشجویی-مردمیِ آگاه‌ساز و معطوف به مبارزه علیه رژیم طاغوت می‌شود. این توسعه نشر اندیشه‌های دانشجویی پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به موقعیت زمانی و جو ملتهب-انقلابی و غیر ‌قابل کنترل این دوره چشمگیر می‌شود.

به عبارتی تمام گروه‌های ریز و درشت عقیدتی دست به نشر فزاینده افکار و آرمان‌‌های ذهنی خود حتی در زمان تعطیلی دانشگاه زدند. بنابراین تولید و توزیع نشریه‌ای رشد قابل توجهی داشته است به شکلی که بعد از به ثمر رسیدن انقلاب ایران در سال 1375 شاهد چاپ و انتشار بیش از 4000 عنوان طی یک دهه پس از پیروزی انقلاب هستیم، در حالی که تا قبل از این واقعه کل نشریات دانشجویی کشور به بیشتر از 1000 عنوان نمی‌رسید.

بعد از باز‌گشایی دانشگاه‌های ایران پس از انقلاب در سال شصت و یک و همچنین شروع جنگ تحملی و لزوم دفاع همه جانبه که مجدداً دانشجویان سکان‌دار این عرصه مهم بودند شاهد مسکوت ماندن و افول شور نشریات دانشجویی هستیم، این افول چندی بیش پایدار نمی‌ماند و پس از دفاع مقدس مجدداً فضای سیاست ایرانی در دانشگاه بازنمایی پیدا می‌کند و دوتاییِ چپ و راست سوژه‌ای پرشور در جهت ثبت، تولید و توزیع نشریات دانشجویی می‌شود.

اما از اواخر دهه هفتاد و با به جریان افتادن کشتی اصلاحات در فضای جامعه دانشگاهی و جامعه ایرانی در دوم خرداد هفتاد و شش نگاه دانشجویی و اثرگذاری‌اش در چاپ و انتشار بیش از پیش رشد پیدا می‌کند برای مثال تعداد نشریه برخی دانشگاه‌ها به هزار می‌رسد و این حرکت تا حدی جدی می‌شود که مسئولان نظام به فکر برقرای چارچوبی برای این نشریات متکثر افتاده و در نهایت دستورالعمل اجرایی فعالیت‌های دانشجویی در سال یکهزارو سیصدو هفتادو هفت تدوین می‌شود.

از اویل دهه هشتاد به بعد با توجه به فضای جهانی و همچنین ساحت وجودی سیاست ایران و ساختِ نوینی از دانشگاه، در مواجهه با کمرنگ‌تر شدن فعالیت‌های نشریه‌های سیاسی-اجتماعی معطوف با مسائل روز هستیم. این زوالِ شوقی تا حال حاضر احساس می‌شود اما در مقابل این وضعیت، نشریه‌های دانشجویی بیشتر رویه و رویه علمی را پیدا کرده و شاهد رشد چشمگیر نشر دانشجویی در این حوزه هستیم.

ضرورت نشر نشریات دانشجویی

ما جامعه چه نیازی به نشریات دانشجویی دارد؟ دغدغه‌های سیاسی-اجتماعی و تصور جامعه‌ای آزاد و در محیطی بدون تنش‌های مخرب از نیازهای وجودی هر دانشجویی به شمار می‌رود. اگر این حساسیت و‌ کنشگری دانشجویی، نمود جمعی پیدا کند و از حیطه شخصی به حیطه‌ اجتماعی گسترش پیدا کند و معطوف به نوشتن و نشر این اندیشه‌های والا شود آثاراش تمامی متن جامعه را دربر‌خواهد گرفت و سبب رشد شکوفایی فضای فکری جامعه خواهد شد.

در سمت رسیدن به این مهم، هر نشریه دانشجویی توانایی ایفای نقشی به سزا را داشته و امکان آگاه‌سازی و رهایی از انفعال را برای دانشجویان و نهایتاً جامعه خواهد داشت. چرا که دانشجو در ماهیت‌اش (آزادی‌خواهی، عدالت‌طلبی، عدم پول‌محوری و نهایتاً مصر بودن در اهدافش) تنها عنصر غیر وابسته و رهایی بخش در جامعه جدید است که می‌تواند نسبت به تمام آن چه هست و نباشد باشد از سینه راستین‌اش ‌و صمیم قلب فریاد بزند.

این اندیشه‌ها و تحقق بخشیدن به آنها بدون تدوین و نشر، نشریات دانشجویی امکان‌پذیر نیست به این دلیل اساساً بکارگیری نشریه که یکی از قدیمی‌ترین ابزار ارتباط جمعی است و خوراک فکری افراد را تامین می‌کند و می تواند اهداف و آرمان‌های دانشجویی را ترویج داده و به واقع آنان را به گوش مسئولان و سیاستمداران رساند و مطالبات دانشجویی را بدل به عناصر تاثیرگذار در ساحت سیاست و جامعه کند.