نجفی؛ از سلسبیل تا بهشت

در پی انتصاب نجفی به شهرداری تهران بحث و گفتگوهای زیادی درباره صلاحیت و همچنین سوابق وی در فضای عمومی و رسانه ای به پیش کشیده شده است این نوشتار به سوابق علمی، سیاسی و اجرایی شهردار بعدی تهران می‌پردازد.

به گزارش عطنا به نقل از شهروند، مردی ٦٥ساله که گفته؛ شهرداری تهران آخرین مسئولیت و مدیریت او در جمهوری اسلامی است و پس از پایان این دوره خود را بازنشسته خواهد کرد؛ «محمدعلی نجفی» متولد دی ۱۳۳۰ در سلسبیل تهران است. پدرش یک ارتشی خراسانی بود و مادرش تهرانی است.  او اگرچه کارنامه‌ای بسیار روشن از دوران مدرسه و دانشگاه خود به ‌جای گذاشت اما آنطور که خودش می‌گوید؛ «هیچ‌گاه یک شاگرد منزوی و درس‌خوان به معنی مصطلح منفی میان دانش‌آموزان» محسوب نمی‌شد. رتبه اول امتحانات نهایی ‌سال ششم دبستان‌های تهران و رتبه دوم دبیرستان‌های ایران، رتبه اول کنکور ورودی دانشگاه صنعتی شریف و رتبه اول مسابقات ریاضی دانشجویان سراسر کشور به خوبی وضع تحصیلی و دوره نوجوانی شهردار آینده تهران را نشان می‌دهد. نجفی در ١٩سالگی دانشجوی رشته مهندسی متالورژی دانشگاه صنعتی شریف یا آریامهر دوران پهلوی شد اما در همان‌ سال اول دانشگاه متوجه علاقه اصلی‌اش یعنی ریاضی و همزمان جذب فعالیت‌های دانشجویی شد تا دو ترم تحصیلی را به ‌واسطه این انتخاب‌ها از دست بدهد؛ تغییر رشته یک ترم او را عقب انداخت و خودش هم در اعتراض به سرکوب دانشجویان یک ترم دیگر حاضر به حضور در کلاس‌های درس نشد.  «وقتی نیروهای سرکوب دنبال ما می‌کردند، دانشجویان شعار می‌دادند؛ «مرگ بر شاه فاشیست» و گاردی‌ها هم درحالی ‌که ما را تعقیب می‌کردند، فریاد می‌زدند: «درود بر شاه فاشیست»؛ نجفی درکنار این فعالیت‌های سیاسی، در دیگر برنامه‌های فرهنگی و ورزشی دانشگاه هم فعال بود تا این‌که در ٢٣‌سالگی با امتیاز و معدلی کم‌نظیر دانشگاه شریف را به مقصد ‌ام‌آی‌تی آمریکا ترک کند. او در دو‌سال اول تحصیل در آمریکا، تمام نمراتش A+ بود و در پایان‌ سال دوم تحصیل در امتحان ورودی دوره دکترای قبول شد و از تابستان ١٣٥٥ کار تحقیق روی تز دکترایش را زیرنظر یکی از معروف‌ترین ریاضیدان‌های دنیا به نام پروفسور «کاستانت» آغاز کرد. بازداشت یکی از خواهران‌ نجفی در تابستان ۵۵، که عضو گروه‌های مبارز و انقلابی بود، پای محمدعلی را برای دلداری‌دان به مادر به تهران کشاند تا در این سفر کوتاه با دختری دانشجو از یک خانواده اصفهانی آشنا شود و خیلی زود با هم ازدواج کند؛ ازدواجی که حاصل آن دختری است به نام زهرا.  نجفی اواخر شهریور ۵۵، بار دیگر عازم آمریکا شد اما شور روزهای انقلاب ایران سراسر دنیا را فراگرفته بود. او دبیر تشکیلات انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در شرق آمریکا شد و با نماینده آیت‌الله طالقانی در داخل کشور و همچنین دکتر چمران ارتباط نزدیک داشت و در اولین روزهای پیروزی انقلاب بی‌آن‌که از تز دکترایش دفاع کند، وارد ایران شد. او در ایران هم تا مدت‌ها مشاور شهید چمران بود و درنهایت با هماهنگی با استاد دکترایش، تصمیم گرفت به دانشگاه صنعتی اصفهان برود و خود را برای دفاع از پایان‌نامه‌اش آماده کند اما این دفاع و دریافت مدرک دکترای هیچ‌وقت برای نجفی محقق نشد: «درست روزی که از تهران عازم اصفهان بودم، از رادیوی خودرو شنیدم که دانشجویان پیرو خط امام، سفارت آمریکا را اشغال کرده‌اند.» ریاست دانشگاه صنعتی اصفهان آغاز دوران کاری و مدیریتی محمدعلی نجفی در جمهوری اسلامی بود و در تابستان ۶۰ هم از سوی شهید باهنر به‌عنوان گزینه پیشنهادی وزارت فرهنگ و آموزش عالی به مجلس معرفی شد. نجفی آن ‌سال و پس از آن در دولت‌های مختلف برای کسب رأی‌اعتماد نمایندگان به مجلس رفت ولی نتایج این رفتن‌ها همیشه مانند ‌سال ۶۰ با اعتماد نمایندگان همراه نبود. او تا‌ سال ۶۳ و در دوران نخست‌وزیری مهدوی‌کنی و موسوی در وزارت فرهنگ و آموزش عالی باقی ماند و در طول همین مدت، دانشگاه‌ها بازگشایی شدند.‌ سال ۶۳ اما مجلس دوم به بعضی از اعضای کابینه میرحسین موسوی رأی‌اعتماد نداد که نجفی هم در این‌ سال وزارت فرهنگ و آموزش عالی را رها کرد. موسوی بار دیگر و در شهریورماه ٦٧، نجفی را برای احراز مسئولیت وزارت آموزش و پرورش به مجلس سوم فرستاد که این‌بار و پس از بحث‌های داغ با همراهی نمایندگان همراه شد و دوران کاری‌اش در رأس وزارتخانه آموزش و پرورش آغاز شد و در دو دولت ‌هاشمی‌رفسنجانی و تا مردادماه ١٣٧٦ ادامه پیدا کرد.
برآمدن جریان اصلاحات در ‌سال ۷۶ به معنای پایان دوران مدیریت نجفی باتجربه و حالا میانسال نبود و همزمان با تشکیل کابینه سیدمحمد خاتمی، به‌عنوان معاون ایشان و رئیس سازمان برنامه و بودجه انتخاب شد.‌ سال ۷۹ و با ادغام سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی، نجفی از این مسئولیت کناره‌گیری کرد و به تعبیر خود «مجددا به گوشه دنج و آرام دانشکده ریاضی دانشگاه صنعتی شریف پناه برد.» در سال‌های بعد و تا پایان دولت دوم اصلاحات، نجفی مشاور رئیس‌جمهوری و وزیر صنایع بود؛ اگرچه وقتش بیشتر در دانشگاه شریف سپری می‌شد.  سال ۹۲ مردم ایران با رأی خود گزینه اعتدال و «حسن روحانی» را انتخاب کردند و روحانی هم اعتماد به سابقه و مدیریت نجفی را با پیشنهاد و انتصاب‌های متفاوت نشان داد؛ در نخستین گام نجفی بار دیگر به‌عنوان گزینه پیشنهادی وزارت آموزش و پرورش به مجلس معرفی شد که در جلسه پرحاشیه و تنها با اختلاف یک رأی، نمایندگان اصولگرای مجلس وزارت مجدد را از او گرفتند. درنهایت نجفی و با اصرار رئیس‌جمهوری و معاونت اول او، مدیریت سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری را برعهده گرفت و در بهمن ۱۳۹۲ «به علت بروز برخی مشکلات جسمی و با تجویز پزشکان»، از این مسئولیت کناره‌گیری کرد؛ هرچند که در‌ سال ۱۳۹۳ و پس از استیضاح فرجی‌دانا، برای مدت سه‌ماه سرپرستی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را هم برعهده داشت.
فردی که در سال‌های گذشته تلاش می‌کرد مسئولیتی را قبول نکند و قرارگرفتنش در رأس هر سازمان‌ و وزارتخانه‌ای‌ نتیجه اصرار و فشار بزرگان جریان فکری‌اش یعنی اصلاحات و اعتدال بود. خرداد امسال و پس از گمانه‌زنی‌ها درباره گزینه‌های شهرداری، از علاقه‌اش به این منصب سخن گفت. در روزهای بعد، این حدس‌و‌گمان‌ها جنبه جدی‌تر به خود گرفت و درنهایت ۱۹مرداد با رأی غیررسمی ٢١ عضو شورای پنجم شهر تهران و درحالی ‌که رقبایش همه برای همگرایی از کاندیداتوری انصراف داده بودند، ریاضی‌دادن ۶۵ساله و بنیانگذار حزب کارگزاران سازندگی به‌عنوان شهردار پایتخت انتخاب شد تا در اوایل شهریور به صورت رسمی کلیددار بهشت شود.