«اعدام سریع» صورت مسئله را پاک می‌کند/ قتل آتنا دارای زمینه‌های بلندمدت روان‌شناختی است

عضو هیئت علمی دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه‌طباطبائی درباره بروز حوادثی مثل قتل آتنا اصلانی گفت: متأسفانه نبودن عزم جدی برای مقابله و خلاء نگاه سیستمی در مواجهه، تحلیل و بررسی اینگونه معضلات، در شدت یافتن آن موثر بوده است.

دکتر آتوسا کلانتر هرمزی، استاد گروه مشاوره دانشگاه علامه طباطبائی درباره عوامل روان‌شناختی قتل آتنا اصلانی، دختر پارس‌آبادی که ماجرای ربودن و قتل او به یکی از موضوعات داغ این روزهای فضای مجازی تبدیل شده است، با اشاره به اینکه چنین مسئله‌ای ابعاد زیادی دارد به خبرنگار عطنا گفت: افرادی از این دست معمولا دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی هستند، این نوع اختلال عموماً از اوایل دوره کودکی آغاز می‌شود و نشانه‌های اولیه آن با نافرمانی مقابله‌ای و لجبازی خود را نشان می‌دهد.

وی ادامه داد: بنابراین ارتکاب چنین عملی، چیزی نیست که بگوییم یک‌باره و با جنون آنی رخ داده بلکه مستلزم ویژگی‌هایی است که در چنین فردی به مرور زمان قوت گرفته است که عوامل مختلف خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و... و خلاءهای مرتبط در هر کدام از این حوزه‌ها در بروز آن نقش دارند.

کلانتر هرمزی خاطرنشان کرد: بنا به شنیده‌ها، قاتل آتنا، او را مکرراً می‌دیده و به گفته اطرافیانش، او برای آب خوردن به مغازه قاتل رفت و آمد داشته است؛ بنابراین وقوع چنین جرمی، احتمالا با برنامه‌ریزی از قبل صورت گرفته است.

 عضو هیئت علمی دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه‌طباطبائی درباره سیاسی کردن مسئله در شبکه‌های اجتماعی گفت: بررسی چنین حوادثی، چندبعدی است، اما متأسفانه در بسیاری از مواقع در شبکه‌های مجازی، حاشیه‌ها، آن هم از یک زاویه، با هدف دنبال کردن اغراض سیاسی و یا منافع شخصی مانند جلب تعداد کاربران بیشتر، از متن پر رنگ‌تر می‌شود که البته این کمکی به حل مسئله نمی‌کند.

بخشی از آموزش‌ها در مورد مراقبت و مواجهه با آسیب‌های احتمالی باید توسط مشاوران مدارس صورت گیرد.

وی درباره اینکه گروهی وقوع چنین حوادثی را به اجرایی نشدن سند 2030 مرتبط دانستند، اظهار کرد: باید واقع‌بینانه‌تر با مسائل برخورد کنیم. تمرکز ما بر اجرایی شدن یا نشدن چنین سندی، نگاهی کاهنده به موضوع است.

کلانتر هرمزی در این‌باره تصریح کرد: واقعیت این است که ما نیاز به یک برنامه جامع آموزشی و پرورشی مبتنی برفرهنگ اسلامی- ایرانی خود داریم که در آن بتوانیم آموزش‌های لازم را بدون آن که حریم‌ها را بشکنیم به کودکان و نوجوانان خود بدهیم و به نظرم این مطالبه است که به طور جدی باید به آن پرداخته شود.

واکنش‌های مردم، عامل کنترل اجتماعی

این استاد دانشگاه درباره واکنش مردم پارس‌آباد نسبت به قتل آتنا هم یادآور شد: وقتی اتفاقی از این دست رخ می‌دهد، غالباً می‌تواند موجب رنجش، وحشت و سرخوردگی مردم آن منطقه شود و گاهی مردم  ناراحت در قالب‌های هیجان خشم خود را بروز می‌دهند. از این رو، بروز چنین واکنش‌هایی در شهری مانند پارس‌‌آباد مغان که احتمالا مردم ارتباطات نزدیک و رودررو دارند، دور از انتظار نیست.

وی اضافه کرد: نمی‌توان، گفت که در هنگام رخ دادن چنین پدیده‌ای مردم ساکت بنشینند و واکنشی نشان ندهند، چرا که گاهی ابراز واکنش‌ها از جانب مردم خود به عنوان یک عامل کنترل اجتماعی عمل می‌کند. اما از طرفی این نکته قابل تأمل است که واکنش‌های سخت و هیجانی در هنگام بروز بحران، حل مسئله را سخت‌تر و گاهی ناممکن می‌کند.

کلانتر هرمزی با بیان اینکه باید به قانون اعتماد کنیم، اظهار کرد: ابراز خشونت در چنین مواقعی، هم می‌تواند بررسی پدیده چنین آسیبی را از چارچوب و سازوکارهای اصلی و چاره‌جویانه خارج کند و هم می‌تواند موجب بحران‌های اجتماعی و روانی جدی برای خانواده مجرم شود. در چنین مواقعی شاید راهکار اساسی این باشد که همگان به قانون اعتماد کرده و اجازه دهیم تا مسئولان مربوطه با دقت و همه جانبه‌ موضوع را رسیدگی و پیگیری کنند.

اما آیا اعدام سریع قاتل، مشکل را حل می کند؟ در این‌باره دکتر کلانتر هرمزی گفت: باید بگویم قانون تکلیف چنین مجرمانی را روشن کرده است و و هر مجرمی باید به مجازات خود برسد. اما شتاب‌زده عمل کردن و یا معطل ماندن در مجازات یک جرم می‌تواند تبعاتی را به همراه داشته باشد.

وی تصریح کرد: مطالعه و بررسی افکار، نگرش‌ها، احساسات و هیجانات و همچنین تجارب زیسته چنین فردی لازم است و اعدام سریع، ما را از چنین بررسی عمیق روان‌شناختی دور می کند.

پس از چندی، دوباره غفلت، گریبانگیر سازمان‌های فرهنگی و آموزشی، خانواده و نهادهای حاکمیتی می‌شود و باید بپذیریم که اقدامات موازی کمکی به رفع مسئله نمی‌کند.

وی تصریح کرد: از طرفی معطل ماندن مجازات قانونی، می‌تواند نوعی یأس و بی‌اعتمادی در مردم نسبت به دستگاه‌های قضاوتی و حمایتی ایجاد کند و در عین حال حاشیه امنی برای چنین مجرمانی به وجود آورد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه عزم جدی برای حل مسائل این‌چنینی وجود ندارد، گفت: متأسفانه نبودن عزم جدی و خلاء نگاه سیستمی در مواجهه، تحلیل، بررسی و رفع اینگونه معضلات در شدت یافتن این حوادث تلخ موثر است.

وی تصریح کرد: هر گاه حادثه‌ای از این دست رخ می دهد، متخصصان حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، مشاوره، روان‌شناسی، تعلیم و تربیت و حقوق تا چند روز موضوع را تحلیل  کرده و مطالباتی را از نهادهای مرتبط فرهنگی، آموزشی و برنامه ساز در خواست می‌کنند که آن هم به صورت منسجم و سیستمی صورت نمی‌گیرد.

کلانتر هرمزی اضافه کرد: پس از چندی، دوباره غفلت، گریبانگیر سازمان‌های فرهنگی و آموزشی، خانواده و نهادهای حاکمیتی می‌شود و باید بپذیریم که اقدامات موازی کمکی به رفع مسئله نمی‌کند.

استاد مشاوره دانشگاه علامه طباطبائی یادآور شد: غالباً وقوع چنین جرمی به طور آنی و دفعی شکل نمی‌گیرد و لازم است در بررسی و رفع آن به عوامل زمینه‌ساز برنامه‌های خطرساز توجه شود و این هم عزم جدی متخصصان ذی‌ربط و هم سازمان‌های فرهنگی و آموزشی و نهادهای حاکمیتی را می‌طلبد.

وی با اشاره به نقش مراقبتی والدین و چتر حمایتی خانواده گفت: لازم است خانواده‌ها و به خصوص والدین مرزهای حریم خصوصی کودک را به او بیاموزند.

وی افزود: ارتباطات خارج از قواعد و عدول از مرزها و بی‌توجهی به آن با این ادبیات که فرزند ما کودک و بچه است، می‌تواند زمینه بروز حوادث را رقم بزند.

کلانتر هرمزی یادآور شد: فراموش نکنیم که فرصت، امکان و موقعیت مناسب برای وقوع جرم‌هایی از نوع قتل آتناها و ستایش‌ها لازم است و آشنا نبودن با حفظ حریم شخصی و ارتباطات به قاعده می‌تواند یکی از عوامل مؤثر باشد.

او خاطرنشان کرد: البته رعایت مرزها فقط برای غریبه‌ها و ناآشناها نیست که حتی در مواجهه با محارم نیز مراتبی از حریم لازم است حفظ شود. به عنوان مثال، دختری به من مراجعه کرد که توسط برادرش مورد تجاوز قرار گرفته و دچار کابوس‌های شبانه شده بود و می‌ترسید که موضوع را با والدین خود مطرح کند و از طرفی در برخورد اولیه با والدین این دختر این نکته محرز بود که والدین او به شدت به پسرشان اعتماد دارند.

کلانتر هرمزی با بیان اینکه طرح این موضوع به این معنی نیست که جو بی اعتمادی بر خانواده حاکم شود، گفت: حفظ مرزها و مراقبت از کودک و آموزش خود مراقبتی در سطوح مختلف  لازم است.

مشاوران مدارس نقش خود را درست انجام دهند

وی با تاکید بر نقش آموزشی، حمایتی و مراقبتی مدارس هم تاکید کرد: گاهی برخی خانواده ها آگاهی، دانش و روش‌های لازم را در این موارد نمی‌دانند، در اینجا نقش مدارس و کسانی که درگیر در مسائل رشدی و تربیتی کودکان و نوجوانان هستند، حائز اهمیت است.

 کلانتر هرمزی به نقش تأثیرگذار مشاوران مدارس هم اشاره کرد و گفت: متأسفانه انتظارات و برنامه‌های غیرحرفه‌ای و کاذب در قالب مشاوره کنکور، تأکید صرف بر قبولی در دانشگاه، کسب نمرات برتر و موضوعاتی از این دست، آموزش و پرورش را از اهداف اصلی و اصیل خود خارج کرده و موجب شده است تا  مطالبات غیرواقعی و آسیب‌زا در جامعه قوت بگیرد و به تبع آن، مشاوران مدارس نیز در این جو قرار گرفته و از برنامه های رشدی و توانمندسازی دانش آموزان و خانواده‌های خود دور شوند.

استاد مشاوره دانشگاه علامه طباطبائی یادآور شد: بخشی از آموزش‌ها در مورد مراقبت و مواجهه با آسیب‌های احتمالی باید توسط مشاوران مدارس صورت گیرد.

وی با بیان اینکه نیروی انسانی متخصص، حرفه‌ای و اثربخش، نیازمند برنامه‌ای اثربخش است، گفت: تا زمانی که متولیان امر در حوزه آموزش و پرورش عمده تمرکزشان فقط بر کنکور، هدایت تحصیلی و راه‌یابی  به دانشگاه باشد و دغدغه جدی در مورد آسیب‌ها و عوامل زمینه‌ساز آن نداشته باشند، این هزینه‌سوزی همچنان ادامه دارد.

عضو هیئت علمی دانشکده روانشناسی دانشگاه علامه‌طباطبائی با تاکید بر نیازمندی به برنامه جامع آموزشی، پرورشی، رشدی و توانمندی مبتنی بر فرهنگ اسلامی- ایرانی اظهار کرد: با توجه به این برنامه جامع، باید بتوانیم آموزش های لازم را بدون آن که حریم‌ها و مرزها را بشکنیم و کنجکاوی بیشتر در کودکان و نوجوانان خود ایجاد کنیم، به آنها بدهیم که این کار عزم جدی می خواهد.

کلانتر هرمزی با اشاره به اینکه هنوز در بسیاری از معضلات و آسیب‌ها، خلاءهای جدی فرهنگی، نظارتی و قانونی داریم، اظهار کرد: به عنوان مثال، عادت کردیم به دیدن کودکان کار در چهار راه ها و معابر و به سادگی از کنار آنها می‌گذریم و یا مجرم احتمالی را به این دلیل که جرم او ثابت نشده، بدون مراقبت و نظارت رها می‌کنیم، کما این که قاتل آتنا بر اساس شنیده‌ها از این دست بود.

وی در پایان گفت بنابراین تا وقوع ناهنجاری‌ها و حوادث تلخی مانند حادثه آتناها و ستایش‌ها برایمان عادت نشده، لازم است دستگاه‌های مسئول، قانون‌گذار و نظارتی، منسجم با هم و با کمک گرفتن از متخصصان مرتبط، سریع‌تر برنامه‌ها و سازوکارهای پیشگیرانه را طرح‌ریزی و عملیاتی کنند.