جایگاه ارتباطات سلامت | ضرورت حفظ ارتباطات علم در جامعه

ارتباطات علم شاخه‌ای از ارتباطات است که از دید نخبگان دانشگاهی مورد غفلت واقع شده و البته در شرایط همه‌گیری کووید 19 جای خالی آن احساس می‌شود و البته حفظ آن بیش از پیش برای جامعه ضرورت دارد.

به گزارش عطنا، نشست «تبادل تجربیات علم و فناوری در کشورهای اسلامی»، پنج­شنبه 6 آذر، با حضور منظور حسین سومرو، رئیس بنیاد علمی اکو، زرین زردار، مدیر اجرایی کرسی ارتباطات علم یونسکو در ایران، ماهالتچامی آروجانان، مدیر اجرایی انجمن اطلاعات بایوتکنولوژی مالزی و محمد السنباطی رمضان، روزنامه­نگار علمی از بلژیک، به همت بنیاد علم و فناوری مصطفی (ص) و همکاری بنیاد علمی اکو، به صورت مجازی برگزار شد.

نقش ارتباطات علمی در جامعه

ماهالتچامی آروجانان، مدیر اجرایی انجمن اطلاعات بایوتکنولوژی مالزی ار منظر نقش و اهمیت ارتباطات علمی در جامعه مطالبی را ارایه داد:

ما می­دانیم که واکسن­‌ها در حال توسعه هستند و می­دانیم که به زودی به بهره‌برداری خواهند رسید، ولی ما این را هم می‌دانیم که مخالفت­‌های بسیاری دربارۀ آن‌ در جامعه وجود دارد، ما می­‌دانیم واکسن‌­ها در حال حاضر برای بیماری­‌های مختلفی مثل ذات­‌الریه و فلج اطفال استفاده می­‌شوند؛ واکسن‌­ها به خوبی از ابتلا به این بیمار‌‌ی‌­ها جلوگیری می‌کنند و این چیزی است که ما انتظار داریم در مورد کووید 19 هم اتفاق بیفتد.

آیا اعضای جامعه به راحتی خواهند پذیرفت، که اعضای خانواده و فرزندانشان واکسن دریافت کنند، این جایی است که نقش ارتباطات علمی در جامعه برجسته می­‌شود. باید در این زمینه اطلاع­‌رسانی شود و فناوری­‌های جدید پذیرفته شود.

فرهنگ، در بسیاری از کشورها چیست؟ در مالزی فرهنگ شامل غذا خوردن، خرید کردن و این‌ها می­‌شود یا حتی بعضی وقت­‌ها آن‌ها سه ساعت رانندگی می‌کنند تا به یک رستوران خوب برسند، اما علم چطور می‌­تواند تبدیل به فرهنگ شود، ما چطور می‌­توانیم بحث­‌های جمعی در یک رستوران­ یا در مدارس را پیش ببریم؟ به طوری‌که، در مکان­هایی که مردم به صورت گروهی با یکدیگر صحبت می­‌کنند، همانطور که در مورد سیاست صحبت می­‌کنند و اخبار را پیگیری می‌کنند، در مورد علم هم همین‌طور صحبت می‌کنند.

من یک دانشمند هستم و اجبار من بر این است که باید مشاوره دهم، باید کارهای اداری انجام دهم، تحقیقات کنم و مراقبت و نظارت روی دانشجویانم داشته باشم، من دلیل این را خواهم گفت که چرا منِ دانشمند با دانشمندان دیگر ارتباط برقرار می­‌کنم و این ارتباط چطور مفید خواهد بود.

مثلاً برای واکسن، هیچ بخش عمومی وجود ندارد که واکسن تولید کند و آن را تجاری­‌سازی کند، به خاطر اینکه زمان زیادی می­‌گیرد؛ از تحقیق و توسعه گرفته تا تجاری­‌سازی که ممکن است چندین سال طول بکشد.

کووید 19 تنها استثناء آن است، در حالت عادی ممکن بود پانزده سال تولید این واکسن طول بکشد و صدها میلیون دلار هزینه داشته باشد، برای همین ما تحقیقات در مورد واکسن را انجام می‌دهیم و در یک نقطه می‌گویم بله این کاری است که ما می‌توانیم انجام دهیم و ما می‌خواهیم صنایع به کمک ما بیایند، همکاری کنند و واکسن را به بازار منتقل کنند.

ما نیازمند این هستیم که در مورد تحقیقات واکسن و تاثیرات این تحقیقات، یک آگاهی ایجاد کنیم، که صنایع با خبر شوند و بازاریابی را انجام دهند؛ این خیلی مهم است که نه فقط در مورد تحقیقات واکسن، بلکه در مورد هر نوع تحقیقاتی که انجام آن ضروری است، برای مردم روشن‌­سازی شود.

همۀ دانشمندان در این موضوع درگیر هستند و آن‌ها برای تجاری­‌سازی و همکاری با دولت آماده هستند. به نظر من سیاست­‌گذاران باید در این زمینه همکاری کنند؛ برای این ما باید مطمئن شویم که دانشمندان با یکدیگر ارتباط دارند، همۀ این‌ها به ارتباطات دانشمندان مرتبط می‌شود؛ این که چه کاری باید انجام داد، چه مقدار باید انجام داد و چه طور باید انجام داد.

با کمک­‌های انسان دوستانه می­‌توانیم هزینه‌های مورد نیاز را تامین کنیم، اما باید آنها را درگیر موضوع کنیم. ما می‌توانیم سرمایه‌گذاران را در این موضوع وارد کنیم و ارتباط بین دانشمندان را تقویت کنیم؛ پذیرش عمومی و حمایت سیاسی هم به این موضوع مرتبط است.

ما از جنبه سرمایه­‌گذاری و امکانات و البته دیگر جوانب امر نیازمند این ارتباط هستیم؛ مثلاً فرض کنید، مدیر ما که معمولاً یک استاد کامل است، متوجه علوم بایولوژی نمی­‌شود، ولی حمایت می­‌کند، رشته‌اش هم الزاما رشتۀ من نیست ولی به کمک یکدیگر می­‌توانیم آزمایشگاه را توسعه دهیم، تجهیزات جدید تهیه کنیم؛ برای همین است که احتیاج داریم با یکدیگر ارتباط علمی داشته باشیم.

ما به دانشمندان اجتماعی بیشتری نیاز داریم؛ مثلاً در دورۀ همه­‌گیری کووید، ما باید کاری کنیم که دانشمندان قابل اعتماد شوند و مردم عادی به آن‌ها اعتماد کنند؛ پس باید کاری کنیم که دانشمندان خودشان صحبت کنند و مردم را مخاطب قرار دهند.

وقتی ما تحقیقاتی می‌کنیم و آن در ژورنال­‌ها منتشر می­‌شود، فقط همکاران ما هستند که نتیجۀ آن تحقیق را می‌خوانند و مردم عادی این ژورنال­‌ها را نمی­‌خوانند؛ دلیلش این است که از حوزه‌های مختلفی هستیم و در تخصص­‌هایمان تفاوت داریم، اگر نتیجۀ این تحقیقات را همزمان با مجلات علمی، در مجلات عادی و عمومی هم منتشر کنیم، نه تنها مردم عادی آن‌ها را ‌می‌­خوانند، بلکه سیاست‌گذاران، سرمایه­‌گذاران، رسانه­‌ها و دانشمندان سایر حوزه‌ها هم آن را خواهند خواند و این دلیل دیگری در اهمیت ارتباطات علم است.

من می‌­خواهم منظورم از واژۀ عموم را مشخص کنم. من از قصد از کلمۀ عموم استفاده می­‌کنم، به خاطر اینکه وقتی ما می‌­گوییم عموم مردم، منظورمان یک جامعۀ یک­دست نیست و این جامعه خیلی گسترده و ناهمگن است، آنقدر گسترده، که وقتی من می­‌گویم یک دانشمند، آن دانشمند هم عضوی از عموم جامعه است.

عموم مردم را هم می‌توانیم به زیرمجموعه‌هایی تقسیم کنیم؛ آن‌هایی که دقت می­‌کنند، آن‌هایی که نگران هستند، ولی از واکسن استفاده نخواهند کرد و کسانی که این موضوع هیچ اهمیتی برایشان ندارد؛ مثلاً شخصی می‌­گوید که من در مورد کووید 19 نگران هستم، ولی دوست ندارم فعلاً واکسن بزنم یا کسی که اصلاً برایش مهم نیست، می‌گوید، من به هیچ عنوان اهمیت نمی‌دهم که چه اتفاقی می­‌افتد.

وقتی ما می­‌گوییم عموم مردم، می‌توانیم آن‌ها را به زیرمجموعه­‌های مختلفی تقسیم کنیم و یا مثلاً سازمان‌های مردم نهاد، آن‌هایی که می‌خواهند صرفا به عنوان بی طرف نگاه شوند، آنها هم به بخش‌­های مختلفی تقسیم می‌شوند؛ ما باید پیام­‌ها را برای آنها تخصصی کنیم.

مثلاً وقتی که ما از یک سیاست‌­گذار حرف می­‌زنیم، باید ببینیم آن سیاست‌گذار در چه حوزه‌ای فعالیت می‌­کند؛ ببینید مثلا سیاست‌گذاری که در حوزۀ اقتصاد است، نگران این است که اقتصاد تحت‌الشعاع قرار نگیرد یا مثلا اگر یک سیاست‌­گذار در حوزۀ بهداشت فعالیت کند، نگران این است که سلامت مردم به خطر نیفتد؛ بنابراین هر کسی دغدغۀ خاص خودش را دارد.

ما نیازمند ابزار­های مختلفی هستیم، برای این که اطلاعات در این زمینه را به گوش عموم برسانیم و نه فقط ژورنال­‌های علمی.

نیازی نیست همیشه دانشمندان ثابت کنند، بعضی وقت­‌ها یک کشاورز حتی می‌­تواند مثلاً بگوید که من همۀ محصول‌هایم را از دست داده‌­ام، به خاطر اینکه هیچ کارگری نبود که این محصول را به سوپرمارکت­‌های محلی برساند، خیلی از اقتصادها ورشکست شده‌­اند، محصول‌ها در مناطق روستایی نمی‌توانند به مناطق شهری منتقل شوند، مثلاً در اینجا می‌توانید ببینید که چه کسی می­‌تواند ارتباط را برقرار کند. یک کشاورز می­‌تواند به گونه‌ای صحبت کند که سیاست­‌گذار متوجه موضوع مورد بحث او شود.

اگر بخواهیم با سازمان‌های مردم نهاد، رسانه‌ها، معلم‌­ها و همه صحبت کنیم، باید برای هر کدام از آن‌ها، ارتباط را شخصی­‌سازی کنیم و این یک چالش برای ارتباط برقرار کردن در حوزۀ علمی است. به نظر من هر کشور موظف است که یک سیاست­‌گذاری ملی در مورد ارتباطات علمی داشته باشد.

پرسش و پاسخ | پاسخ به پرسش‌های نشست

پرسش نخست: ماهالتچامی آروجانان در پاسخ به این سوال که «آیا شما موافقید که جامعۀ علمی هنوز آماده ارتباط برقرار کردن و انتقال اطلاعات به عموم جامعه را ندارد؟» گفت: به نظر من در تمام این مدت، جامعۀ علمی توسط کشورها جدی گرفته نشده است، خصوصا در کشورهای در حال توسعه؛ همانطور که گفتم این موضوع، موضوعی بسیار چالش برانگیز است و باید شخصی­‌سازی شود، تلاش خیلی زیادی در این مورد باید صورت گیرد و شما نمی‌­توانید همین طوری یک بستری را برای ارتباط فراهم کنید. ما باید با عموم مردم ارتباط داشته باشیم و به نظر من عموم جامعه هم این آمادگی را برای این ارتباط ندارند.

پرسش دوم: مدیر اجرایی انجمن اطلاعات بایوتکنولوژی مالزی همچنین در پاسخ به این سوال «راه حل جلوگیری از اینفودمیک چیست؟» گفت: به نظر من خیلی بلندپروازانه است که ما فکر کنیم می­‌توانیم جلوی اینفودمیک‌ها را بگیریم، نه فقط در مورد کرونا بلکه در مورد هر نوع تکنولوژی و بیماری‌ه­ای دیگر. امروز همه چی تغییر کرده است، مثلاً ما می­‌توانیم بدون گاو شیر تولید کنیم، بدون گاو گوشت تولید کنیم تکنولوژی خیلی پیشرفت کرده است و ما واکسن­‌های زیاد دیگری را کشف کرده‌­ایم و در مورد همۀ تکنولوژ‌ی‌­ها این اینفودمیک وجود دارد. ما باید به طور مداوم ارتباطات علمی را داشته باشیم؛ نه فقط وقتی تکنولوژی، جدیدتر می­‌شود یا یک واکسن تولید و یا اختراع می­‌شود، به نظر من همیشه این ارتباط باید حفظ شود.

تهیه و تنظیم: محمد ایزدی یونسی