اندیشه‌های شهید بهشتی راهی برای مقابله با تهدیدات منطقه‌ای‌ست

فرشاد مومنی عضو هیئت علمی‌دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی چهارشنبه هفته گذشته درمراسم رونمایی از کتاب "آزادی مترقی اندیشه شهید بهشتی" در موسسه مطالعات دین و اقتصاد بتدا با بیان علل گرفتاری‌های اقتصاد ایران و لزوم رفتن به سمت بازگشتی بنیاد گرایانه به عنوان راهی برای برون رفت از مشکلات بازار پول و ... گفت: آنچه انقلاب اسلامی‌در زمینه‌های مشروع و قانونی وعده داده بود مانند عدالت اجتماعی، استقلال اقتصادی وهر یک از آرمانهای دیگر با زیر ذره بین قراردادن آنها ملاحظه می‌کنیم که اوضاع غیر قابل توجهی پیدا کرده ایم.

به گزارش عطنا به نقل از عصر اقتصاد، وی با بیان اینکه برای بازگشت به بنیادها اندیشه نظام جمهوری اسلامی‌ایران بیش از هر کس دیگر تحت تاثیر اندیشه‌های آیت الله شهید بهشتی قرار دارد، افزود: برداشت ما این است اگر این بازنگری انجامشود می‌توانیم متوجه شویم که در چه نقاطی از آن مسیر انقلاب اسلامی‌فاصله گرفته ایم.همچنین می‌توانیم مسیر اصلاح وبهبود را بر اساس چارچوب اندیشه ای شهید بهشتی پیدا کنیم.

این بازگشت بازگشت یاست که نه تنها مارا به سمت بهبود و اصلاح رهنمون می‌کند بلکه می‌تواند ایران را در برابر بسیاری از آفت‌ها و آسیب‌هایی که در سطح منطقه با آن روبرو هستیم، نجات دهد. به طور معلوم تهدید اندیشای و عملی جریانهای شبه طالبانی، شبه داعشی و... در حال حاضر یکی از مهمترین تهدیدهای منطقه ای محسوب می‌شود که بازگشت به اندیشه‌های شهید بهشتی موثرترین و کارآمدترین ابزار برای واکسینه کردن این تهدید است و از آن مهمتر اینکه بنام داعش، طالبان و ..به بدترین شکل امروز در سطح جهان از اسلام دفاع می‌کند و آن عناصر گوهری و نورانی اسلام را می‌تواند از طریق اندیشه‌های شهید بهشتی به دنیا معرفی کنیم.

مومنی اظهار داشت: با مطالعه مجموعه آثار شهید بهشتی متوجه می‌شویم با یک نظام حیات جمعی روبرو هستیم که این نظام حیات جمعی دو ویژگی داردکه یکی این است که اجزای آن کاملا با هم سازگارند و ویژگی دوم این است که اعتلا بخش است نه حذف کننده و سرکوب کننده. آن مساله ای که در آثار ایشان متوجه می‌شویم یک‌ترکیب خردمندانه از میان نظر و عمل مطرح شده است هر وقت میان نظر و عمل وقفه ایجاد شود هر دولطمه می‌بینند هم قابلیت برای فهم واقعیت‌ها و هم قابلیت اندیشه‌ها دچار اختلال می‌شود.شهید بهشتی روی اصولی تاکید داشتند و کوبنده‌ترین وقاطع‌ترین مرزبندی‌ها را با حیله شرعی می‌توان بطور استاندارد در آثار ایشان مشاهده کنیم که در این زمینه کتاب بانکداری اسلامی‌و مسائل ربا نمونه ای مثال زدنی است.

اگر شفافیت نداشته باشیم یا آگاهانه واقعیت‌ها را مخدوش کنیم به خودمان لطمه وارد کرده ایم اینکه قادر نیستیم از مرحله آزمون وخطا خارج شویم به این دلیل است که آن جسارت برای روبرو شدن با واقعیت‌ها را از دست داده وابزارهای آنرا مخدوش کرده ایم. شهید بهشتی بر شفافیت و صدق ورزی تمرکز داشتند. بطوریکه می‌گفتند نجات در صدق است ونکته بسیار مهم دیگر بویژه از زاویه یک اسلام شناس بزرگ تمرکز و تاکیدی است که ایشان بر روی روش علمی‌برای فهم حل و فصل مسائل دارند.

شهید بهشتی این را دون شان انسان مسلمان می‌داند که از غیر علم تبعیت کند.در حال حاضر مشاهده می‌شود که در سالهای اخیر بر سر کشور چه بلاهایی آمده است بواسطه اینکه ما روش علمی‌را قربانی مسائلی دیگر کردیم. و آخرین آنها که برای کشورخیلی سرنوشت ساز است طرز برخوردی است که کشور با برنامه میان مدت یعنی برنامه ششم دارد و آن این است که هر نسبتی را می‌توان داشت بجز داشتن اعتبار علمی.خوب معلوم است که از این کشور چه انتظاراتی می‌رود . نکته سوم این که شهید بهشتی هم با یک ژرفای روش شناختی و هم سیره عملی روی آن تاکید داشتند مساله سودمند بودن و پاسخ به آن مسائل در عمل است.

وی با اشاره به داشتن دانش ضمنی به عنوان کانون اصلی مزیت رقابتی کشورها، تصریح کرد: اینکه کسانی فکر کنند تنها با موعظه و خطابه می‌توانند جامعه را اداره کنند چنین مساله ای وجود ندارد. چرا که وجه معرفتی این قضیه بدین گونه است که باید وقوف روش شناختی داشته باشیم. متاسفانه با مسائل بنیادی، سهل انگارانه برخورد می‌شود و اینکه میدان برای رانت و دلالی و ربا وقاچاق باز نشده، باعث شده است که فرهنگ کار در ایران به طرز وحشتناکی صدمه ببیند و این است که از دل فرهنگ کار، دانش ضمنی پیدا می‌شود.

کانون اصلی مزیت رقابتی کشورها داشتن دانش ضمنی است. انباشت دانش ضمنی تدریجی است به صورت دوپینگی می‌توان مقالاتی که قابل انتشار نیست، به چاپ رساند اما این مقالات علمی‌پیشرفت ندارند و این بدین معنا است که در غیاب دانش ضمنی چاپ کردن مقالات مناسب نیست.رشد علمی‌این است بتوانیم توان استقامت و رقابت اقتصاد را افزایش دهیم که ازطریق دانش ضمنی میسر می‌شود و ویژگی کلیدی دانش ضمنی این است که وارد کردنی نیست.

این استاد دانشگاه با اشاره به اندیشه شهید بهشتی در رابطه با دانش ضمنی، ادامه داد: شهید بهشتی روی دانش ضمنی یک وقوف روش شناختی عرضه کردند که شاه بیت آن را در مراحل اساسی نهضت، آنجا که ایشان مخاطبانش را در معرض این قرار می‌دهد که اگر یک جامعه اسلامی‌برپا شود باید چه کارهایی انجام شود، نشان می‌دهد و این مساله سودمند بودن از نظر معرفتی، نیازمند دانش چگونگی است.

وی با بیان خاطره ای از شهید بهشتی که در کتاب "بانکداری ربا و مسائل مالی در اسلام" نوشته ایشان، نقل شده است، افزود: ایشان در این کتاب فرموده اند که افرادی از سر لطف به من تذکر می‌دهند که چرا با این منزلت اجتماعی هر جایی از کشور صنوق قرض الحسنه ایجاد می‌شود حضور پیدا می‌کنید و به عوامل آن جایزه می‌دهید؟ ایشان پاسخ می‌دهند که اگر قرار باشد روزی مناسبات اقتصادی اسلامی‌بنا کنیم به تمرین‌های عملی نیاز داریم و از این نظر است کهخود را موظف می‌دانم که از این افراد قدر دانی کنم. همچنین از شهید بهشتی اثری وجود دارد که متاسفانه هنوز منتشر نشده و یکی از جذابترین و افتخار آمیز‌ترین واریث از نظر اندیشگی که نشان می‌دهد قانون اساسی ایران روی چه ستون‌هایی از خرد ودانایی و تجربه بنا شده است.

مومنی با بیان این مطلب گفت: در حال حاضر مد شده است هر کسی که می‌خواهد خودنمایی کند به قانون اساسی طعنه می‌زند در حالیکه در حیطه اقتصادی ایران تمام گرفتاری‌های اصلی و بحران ساز به واسطه دور زدن یا نادیده گرفتن قانون اساسی بویژه اصل 44 و 43 است که این اصول از پر افتخارترین، جامعترین و کارآمدترین اصول قانون اساسی کشور هستند. آن‌ترکیب خردورزانه که در اصول قانون اساسی اقتصاد ایران به آن اشاره شده است از سال 68 به بعد تحت عنوان خصوصی سازی کنار گذاشته شد که جای سوال دارد برآیند آن چه می‌تواند باشد؟

اسم آن خصوصی سازی بوده است اما از سال 1370 تا امروز میزان دخالت دولت در اقتصاد ایران هرگز از 60 درصد پایین نیامده است در دوره دولت قبلی از مرز 80 درصد هم عبور کرده است یعنی موضوعی که سوسیالیست‌های افراطی هم به ندرت تجربه کرده بودند در ایران تحت عنوان خصوصی سازی و آزاد سازی اتفاق افتاد. حال اگر نمی‌خواهیم از آن درس بگیریم چون با منافع رانتی و ربوی منافات دارد که این مشکل جامعه بوده و مشکل قانون اساسی نسیت.

عضو هیات علمی‌دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به مساله آینده نگری بر اساس اندیشه شهید بهشتی به عنوان آخرین نکات قابل بحث خود، خاطر نشان کرد: شهید بهشتی آینده نگری و دورنگری را یکی از شاخصه‌های انسان مسلمان می‌داند که طبق این دیدگاه اگر جامعه ای بخواهد با موازین اسلامی‌اداره شود یکی از ارکان سنجش اسلامی‌بودنش داشتن آینده نگری است.اقتصاد سیاسی ایران که در حال حاضر دچار بحران شده که یکی از کانونهای کلیدی این بحران کوته نگری است که بدنبال این کوته نگری یک اتحاد سه گانه برای اقتصاد ایران فاجعه آفرینی می‌کند که تنها از طریق اسلوب اندیشه ورزی شهید بهشتی می‌توانیم بر آن غلبه پیدا کنیم.

دردوران حیات شهید بهشتی و دوران پس از شهادت ایشان همواره این احساس درونی وجود دارد که زمانی که با اندیشه‌های شهید بهشتی مواجه می‌شویم احساس غرور می‌کنیم و این احساس در خواندن آثار ایشان نیز پدیدار می‌شود چرا که مجموعه آثار ایشان بازگشت به آن اسلوب اندیشه ورزی و‌ترکیب خردمندانه است که می‌تواند نجات بخش جامعه ایران شود و می‌طلبد که همه قدر این ذخیره دانایی و بی بدیل را بدانیم و در این زمینه احساس مسئولتی کنیم.

سید محمد رضا بهشتی فرزند شهید بهشتی نیز در این مراسم ضمن تشکر از نویسنده کتاب "آزادی مترقی شهید بهشتی" و برگزار کنندگان مراسم رونمایی از این کتاب، افزود: در حال حاضر در زمانه ای بسر می‌بریم که بلحاظ فکری دوره بسیار پیچیده ای است و اگر به سه دهه گذشته ایران برگردیم به نظر می‌رسد از لحاظ فکری بر اساس یک چارچوب‌های نسبتا روشن‌تری می‌توانست در جامعه صورت گیرد. با یک نگاه در سطح جهانی به نظر می‌رسد که با عرصه‌هایی مواجه هستیم که عرصه‌های شفاهی هستند و آراء متفاوتی و لو در درگیری با یکدیگر در مسیر خود را طی می‌کنند.

مدت‌ها است که با چنین وضعیتی روبرو هستیم و بسیار جای دارد که برروی مسائل فکری، اندیشه ای و فرهنگی کشور اندیشیده شود. در حال حاضر با یک پدیده ای بنام اندیشه طالبانی، داعشی و .. روبرو هستیم و این موضوعی جدی است که نتوانسته ایم در مورد آن به تحلیلی درست برسیم ودر مورد آن مباحث علمی‌ارائه دهیم. براستی این پدیده بلحاظ فکری و عملی چه پدیده ای است؟ در حالیکه جواب به آن برای جامعه ایران ضروری است. حال این سوال وجود دارد که چرا ضروری است؟

در ابتدا باید نسبت خود را با آن مشخص کنیم که آیا در واقع آن طور که بیانیه‌ها، عواطف، احساسات و آن موضوعاتی که مطبوعات بیان می‌کنند فاصله زیادی با ابعاد این اندیشه‌ها داریم یا نه ممکن است زمانی که جستجو می‌کنیم می‌بینیم در یک جاهایی با آن روبرو هستیم. البته با یک پدیده خیلی دور و نا آشنایی نیست که روبرو می‌شویم واین سوال وجود دارد که آیا این اندیشه همان اندیشه ای است که در بیرون از درهای این سرزمین باقی مانده و یا ممکن است دیر یا زود بطور ملموس و غیر ملموس با اشکل مختلف با این پدیده سرشار از آسیب مواجه شویم؟

فرزند شهید بهشتی با اشاره به مبحث دکتر فرشاد مومنی در خصوص بازگشت به سر آغاز‌ها ادامه داد: رجوع به سر آغازها کار آسانی نیست بلکه باید ارزیابی کنیم و نقاط قوت را در بیاوریم و در این مسیر با واقع بینی بتوانیم کاستی‌ها را هم استخراج کنیم. البته یک روحیه شرقی در جامعه ایران وجود دارد و آن این است که زمانی که یک مسیر طی می‌شود مشاهده می‌کنیم در قیاس شاخص‌های مختلف بین خواسته‌ها فاصله ایجاد شده است.

وی با اشاره به چگونگی تشکیل نهضت اسلامی‌و برخورد شهید بهشتی در این خصوص گفت: علی رغم تمام موانعی که بر سر راه قرار داشت شهید بهشتی توانستند نهضت اسلامی‌را در فاصله کوتاهی تشکیل دهند که نه تنها سرزمین عربستان بلکه مناطق بزرگی از دنیای آن روز را در نوردید و توانست اندیشه‌ها و دلها را همراه کند و فرهنگ ساز شود.

این استاد دانشگاه افزود: شهید بهشتی اسلام شناس بزرگی است که برروی روش عملی تاکید فراوان داشتند چرا که به نظر ایشان روش عملی برای فهم و حل وفصل مسائل لازم است. البته گره خوردن موضوع نظر و عمل در شخصیت ایشان قابل تحسین است چرا که‌ترکیب نظر و عمل در افراد تا به این اندازه وجود ندارد ومی‌بینیم که در دیدگاه شهید بهشتی هر دو این دیدگاه ها وجود دارد.

لازم به گفتنی است، کتاب " آزادی مترقی در اندیشه شهید بهشتی" حاصل پایان نامه ارشد مهدوی است که به مقوله آزادی به عنوان یکی از دغدغه‌های جامعه ایرانی بعد از قرن نهم پرداخته که با ادبیات جدیدی وارد ادبیات سیاسی ایران شده و توانسته نظر و آراء سیاسیون را به خود جلب کند.