اگر حافظ و سعدی معاصر بودند، ۱۰ درصد اشعار و آثار خود را هم نمی‌توانستند خلق کنند

هر فارسی زبانی با شاعران بزرگی مانند حافظ، مولانا، سعدی، فردوسی آشنا است؛ چه بسیار شاعران فارسی‌زبان که به اندازه این بزرگان شهرت پیدا نکردند. این در حالی است که با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی ۲۷ شهریور ماه، سال‌روز درگذشت استاد شهریار، روز شعر و ادب پارسی نام‌گذاری شده است. این در حالی است که شهریار علاوه بر اشعار فارسی، شعرهایی هم به زبان ترکی دارد؛ اشعاری که شنیدن ‌آن‌ها حتی برای افرادی که زبان ترکی نمی‌دانند، موزون است. اما انتخاب روز شعر و ادب فارسی در سال‌روز درگذشت شهریار با نقدها و نظرهای متفاوتی همراه است.

ایرنا برای رسیدن به پاسخ این پرسش نشستی برگزار کرد؛ در این نشست عباس بانج‌شفیعی هیات علمی و معاون پژوهشی دانشگاه ارومیه، علیرضا مظفری مدیر گروه ادبیات فارسی ارومیه و دبیر کمیته علمی هفتمین کنگره بین‌المللی شعر و ادب فارسی نکوداشت استاد شهریار، علی‌اکبر کمالی‌نهاد عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان و رئیس اتحادیه انجمن‌های ادبی و معلمان سراسر کشور و علیرضا منوچهریان عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مترجم حضور داشتند.

مزیت معاصر بودن استاد شهریار

به نظر شما وقتی در تاریخ ادبی ایران، نام شاعرانی مانند حافظ، مولانا، سعدی، فردوسی درج شده است، آیا نام‌گذاری روز شعر و ادب فارسی در سال‌روز درگذشت شهریار سزاوار است؟

شفیعی: استاد شهریار هم شخصیت بزرگی است و کم از حافظ و سعدی ندارند در نتیجه انتخاب مناسبی است.

شاید معاصر بودن استاد شهریار هم یک مزیتی برای این انتخاب باشد، زیرا به دلیل معاصر بود او، ما به ازای بیرونی را لمس می‌کنید و می‌بینید. از طرفی جز تعدادی تصاویر کلیشه‌ای، تصویری از حافظ و سعدی نداریم. به‌ویژه نسل جدید بیشتر دیداری هستند تا شنیداری بنابراین انتخاب فردی که مردم او را دوست داشته باشند، لمس کنند و ببینند، مهم است؛ تا در نتیجه اینها افراد به سمت شعر و ادب فارسی جلب شوند.

دیدگاه مردمی نسبت به انتخاب روز روز شعر و ادب فارسی در سال‌روز درگذشت شهریار به چه صورت است؟

کمالی‌نهاد: سال‌ها است که مسئولیت اتحادیه معلمانِ ادبیاتِ کشور را بر عهده دارم. شاید به جرات بگویم بیشترین فعالیت‌ها در استان‌های شمال غرب انجام می‌شود، معلم‌های ترک زبان در پاسداشت زبان فارسی کم نگذاشتند و فعالیت‌های خوبی داشتیم.

در سال‌های اخیر شاهد برگزاری چهاردهمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی در دانشگاه ارومیه بودیم. همچنین نهمین همایش بین‌المللی شمس و مولانا در خوی اجرا خواهدشد. گوشه شمال غرب به ترویج و اشاعه شعر و ادبیات فارسی کمک می‌کنند. شهریار پزشک بود و بعد شاعر شد به دلیل تبع زیبای ادبی که داشت.

باید به این نکته توجه داشت اگر هر شاعر از شهرهای دیگر انتخاب می‌شد، دیگر شهرها این اعتراض را داشت که چرا از شهر ما نشد، اما شهریار قله شعر فارسی، آذری زبان، معاصر، جامع‌الاطراف و متعهد و متخصص بود.

ویژگی‌های شخصیتی شعر فارسی می‌تواند توسط یک هموطن متخصص، متعهد و شاعر خوش ذوق و خوش تبع آذری هم بجوشد. وقتی شعر شهریار را می‌خوانید متوجه جنبه‌های تخصصی و ادبی نهفته در آن می‌شوید. چه بهتر که یکی از این بهانه‌ها درگذشت شاعر خوب، ایرانی، متعهد، ادیب و فرزانه‌ای باشد که آذری است و رشته و تخصص او زبان و ادبیات فارسی نبود. به نظرم اینکه زبان مادری شهریار آذری بود، انتخاب این روز را به عنوان روز شعر و ادبیات فارسی، زیباتر می‌کند.

نظر هوشنگ ابتهاج درباره اشعار شهریار چه بود؟

مظفری: از سایه می‌پرسند که کدام شعر شهریار را دوست دارید و او می‌گوید که خودش را دوست دارم.

برخی اعلام کردند که سایه شعر شهریار را دوست نداشت و خودش را دوست داشت، اما اینطور نیست و باید دید که چه سوالی پرسیده و چه پاسخی دریافت می‌شود.

یعنی در نظر سایه، وجود شهریار عین شعر است. آشنایی و صمیمیت بی‌مانندی میان این دو بود. سایه زیر و بم زندگی شهریار را دیده است و می‌گوید که ماهیت و هویت شهریار خود شعر است. اگر کسی بخواهد شعر مجسم را ببیند باید خود شهریار را ببیند. یعنی می‌گوید که شهریار در شعر ذوب شده، وجدش حرکاتش به شعر تبدیل شده است.

نباید از این پاسخ تعبیرهای سوء شود. این دو در محافل خصوصی با هم شعر گفتند و به شعر هم گوش دادند. سایه احساس می‌کند شاعرانگی وجود شهریار به تمام ابعاد او بچربد و بنابر این می‌گوید که وجود شهریار شعر است.

یه نظر شما شعر شهریار هم سطح با اشعار حافظ، مولانا و سعدی است؟

منوچهریان: شهریار در اصل با حافظ و سعدی قابل مقایسه نیست هرکسی برای علم ادبیات کلاسیک ایران زحمت کشیده باشد، این را می‌داند، اما چند مساله مطرح است. نخست باید ظروف زمانی را در نظر بگیرید. اگر حافظ و سعدی در این بازه زمانی بودند، حدود ۱۰ درصد اشعار و آثار خود را هم نمی‌توانستند، خلق کنند. زیرا آن‌ها هم دچار کم‌سوادی روزگار می‌شد و نمی‌توانست این آثار را خلق کند.

آیا هوشنگ ابتهاج انتخاب این روز را به عنوان روز شعر و ادب فارسی، سزاوار می‌دانست؟

منوچهریان: یکی از دلایل سایه این است که از منتقدان شعر از ارادتمندان سرسخت شهریار است. قضاوت علمی باید اینطور باشد که هر دو بعد گفته شود. از سایه درباره چرایی انتخاب روز شعر و ادب فارسی در سال‌روز وفا شهریار، پرسیدند و او گفت و که این انتخاب به جا است.

بنده عرض می‌کنم، در واقع شهریار خودش را از ارادتمندان آستان حافظ و سعدی می‌داند و نماینده حافظ و سعدی است. گرچه می‌دانیم هرگز شعرهای شهریار و سایه مانند حافظ یکدست نیست بلکه در سطحی از والایی و شکوه ادبی است. همچنین می‌توان گفت شهریار نماینده حافظ است.