بررسی اهداف و انگیزه های بازنشر خشونت اجتماعی در فضای مجازی

عطنا - جهان اجتماعی در فضای مجازی، دیگر یک جهان سرگرم کننده صرف که فقط بخش کوچکی از زندگی کاربران را به خود اختصاص می دهد، نیست. شبکه های اجتماعی، جهان جدیدی را برای ما ساخته اند که مدعی ایجاد فضای گفتگو محور و اطلاع رسان با واقعیت نمایی کامل و به دور از سانسورهای خبری است.

درست است که فضای مجازی و شبکه های اجتماعی تاثیرات چشمگیری بر زندگی ما دارند و موجب اثرگذاری و تغییر شئون مختلف زندگی فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی شده اند، اما پذیرش این تغییرات، بی توجه به پیامدهای منفی آن ها ساده‌انگارانه است. خشونت اجتماعی مجازی، یکی از پیامدهای منفی اشاعه فناوری های نوین ارتباطی است.

محققان کشورمان در یک مطالعه پژوهشی جدید، دلایل و عوامل زمینه ای بازنشر خشونت اجتماعی در فضای مجازی را بررسی کرده اند. به گفته محققان، پیش از گسترش تکنولوژی های نوین ارتباطی، ارتکاب اعمال خشونت‌آمیز کمتر به چشم می‌خورد، اما امروزه به نظر می رسد نشر خشونت با شکل‌گیری چهره جدید بیش از پیش اتفاق می‌افتد. این امر خود سبب بروز پیامدهای خشونت‌بار در محیط واقعی زندگی اجتماعی است.

به این ترتیب، فضای مجازی با وجود امکانات فناورانه خود می تواند در بازتولید خشونت اجتماعی سهم عمده ای ایفا کند. به جهت متفاوت بودن بستر ارتباطی، نحوه ابراز خشم در فضای مجازی، متفاوت از دنیای واقعی است. افراد جامعه بر خلاف زندگی واقعی در مواجهه با پدیده های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی-هنری در فضای مجازی، واکنش غیر روا مدارانه از خود نشان می دهند و گاهی این واکنش خالی از خشونت نیست.

در این رابطه، پژوهشگران دانشگاه علامه طباطبائی اقدام به انجام یک مطالعه علمی پژوهشی کرده اند که در آن، اهداف و انگیزه های بازنشر خشونت اجتماعی در فضای مجازی مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، حدود سه هزار توئیت خشونت‌آمیز اجتماعی منتشر شده در بازه‌ زمانی یک‌ساله نیمه دوم سال 98 و نیمه اول سال 99 در شبکه‌ی اجتماعی توئیتر بررسی شده اند.

بر اساس نتایج این تحقیق، کاربران در بازنشر اعتراض های اجتماعی خود، نه مضمون کلی را مورد مداقه خویش قرار داده‌اند. آن ها با نشر اعتراض‌های اجتماعی خود به مضامینی که حاوی خشونت نسبت به قانون اساسی، سرپرستی قانون اساسی، مسئولان و مدیران نظام جمهوری اسلامی، شیوه‌ی اجرای عدالت، فعالیت رسانه‌های عمومی، دین‌داری بوده، پرداخته اند. به گفته محیا بهاریان، محقق دانشگاه علامه طباطبائی و همکارش، اینترنت همچون رسانه‌های سنتی نظیر تلویزیون مصرف نمی‌شود، بلکه مردم با اینترنت زندگی می‌کنند و با پردازش اطلاعات بر اساس دانش شخصی خود عرصه هایی از خودابرازی را به وجود می‌آورند که شبکه‌های اجتماعی واقعی را در دنیای مجازی تشکیل و گسترش می‌دهد.

قدرت شبکه های اجتماعی مجازی تا آنجا است که حتی رسانه‌های عمومی و جریان اصلی را وادار می کند تا از امکانات شبکه های تعاملی اینترنتی با رسانه های اجتماعی با هدف به کارگیری پتانسیل تعاملی این شبکه‌ها و از دست ندادن مخاطب آن استفاده کنند. آن ها می گویند: در این تحقیق، با بررسی مضامین به‌دست‌آمده دریافتیم که کاربران نسبت به موضوعات مختلف سیاسی و غیرسیاسی واکنش نشان می‌دهند و در بعضی موارد در تحلیل های شخصی خود، ابراز های خشونت آمیز دارند که این خشونت، دریافت معنی را در ذهن عموم مردم تغییر می‌دهد. این تغییر، گاه تا جایی ادامه پیدا می کند که عده کثیری از کاربران رسانه های اجتماعی، شبکه های انسانی را تشکیل داده و به اصطلاح با ایجاد یک جنبش مجازی به کنشگری می پردازند.

بر اساس این تحقیق، تنوع بی حد تولید مضمون توسط کاربران، معنای مختلفی در ذهن عموم می سازد که رسانه‌های جریان اصلی یارای مقابله با آن را ندارند، بلکه خود، محور این معنا شده و در میدان عملی که شبکه های اجتماعی مجازی ساخته اند بازی می کنند. به اعتقاد بهاریان و همکارش، با رصد خشونت‌های ابراز شده به عنوان یک نمونه از ویژگی ها و ماهیت کنش های اجتماعی مجازی می توان ادعا کرد بازگشت به دوران نظریات کلاسیک ارتباطی که در دوره اوج گیری رسانه های جدیدی همچون رادیو و تلویزیون نظریه‌پردازی شده اند دور از ذهن نیست.

این محققان اظهار داشتند: شبکه های اجتماعی مجازی نه تنها قدرت اثرگذاری بر افکار عمومی را دارند، بلکه توانایی ساخت چنین افکاری را نیز پیدا کرده اند و اتفاقاً خشونت اجتماعی ابراز شده در فضای مجازی، شبیه به نیروی فرهنگی غالبی شده که درخلق نوع واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی به موضوعات مختلف جریان‌سازی می‌کند.

بر اساس یافته های تحقیق، خشونت اجتماعی مجازی، نماینده نوعی مد است که با سرایت انتشار آن از فردی به فرد دیگر کنش اجتماعی جدیدی را به وجود می آورد، به طوری که اگر فردی خشونت خود را ابراز کند، دیگری نیز در کمترین فاصله زمانی از پی او می آید و این خشونت برآمده از مشاهده پدیده های مختلف زندگی اجتماعی مصرف می شود و افکار عمومی، شکل جدیدی پیدا خواهند کرد. این یافته های علمی پژوهشی در فصل نامه مطالعات رسانه‌های نوین وابسته به دانشگاه علامه طباطبائی منتشر شده اند.