اخبار جعلی، پدیده ای که باید جدی گرفته شود

عطنا - "فیک نیوز" مفهومی بود که چند سال پیش خط اول رسانه های غربی شده بود. از نظر ما شبیه یک نمایش لوس شکم سیری بود وسط این همه سفره بی نان و جنگ و تجاوز. اما واقعیت این بود که غربی ها زودتر از ما به زمین سفت خورده بودند.

من وقتی فهمیدم مساله جدی است که دیدم یک دانشجو محکم می گوید:"طبق قانون اساسی اگر 21 روز تظاهرات ادامه پیدا کنه ارتش ورود میکنه" کی گفته؟ اینستا نوشته! آشوب 1401 که به کشته شدن آدمها و نابودی خود اعتراضش منجر شد نه با یکی دو خبر بلکه در یک اقیانوس فیک نیوز رخ داد. شاید گسترده ترین نمونه در تاریخ ایران. ساعتی نبود که اخبار "انداختن افراد از هلی کوپتر، تجاوز، قتل، ربایش، شلیک، خیزش، پیروزی، شکست، فرار، خیانت، اتحاد،...." نیاید. امروز را نگاه نکنید که باد ماجرا خوابیده، یک لشکر تحلیلگر فکر میکردند انقلاب شده!

البته این اولین تجربه نبود.دو سال قبل که در صف واکسیناسیون کرونا بودیم بخشی از جامعه به خاطر احتمال تزریق چیپست، توطئه گلوبالیست ها، کنترل انسانی، نقشه بیل گیتس، عقیم شدن، آهن ربا شدن و ... رعایت نمیکردند و حتی تظاهرات خیابانی علیه واکسیناسیون اجباری کردند! آدمهای موجه. آن ماجرا هم احتمالا سبب مرگ بعضی شد.

تجربه کرونا نشان داد فیک نیوز صرفا به معنای خبر کاملا دروغ نیست. در واقع یک پدیده جدید و یک دستگاه فریبنده تودرتوست. غربیها هم وقتی ترامپ از صندوق بیرون آمد عمق ماجرا را فهمیدند. چیزی که ما در پاییز 1401 فهمیدیم. و اینکه تمام آنچه درباره اش فکر میکردیم فقط نوک کوه یخ بود. از این چراغ کوچولو یک غول بی شاخ و دم بیرون میاید که آدمها را چنان مسخ میکند که دیگری را شکنجه دهند!تا چند سال قبل اخبار دروغ، جعلی، ناقص یا اثبات نشده چیز خطرناکی به نظر نمیرسید. حتی تفریح مثل دروغ 13. تا اینکه ویروس یک میزبان جدید پیدا کرد: شبکه های اجتماعی. حالا میشد اولا هر فرد را مستقیما آلوده و کانالیزه/ایزوله کرد، دوما ذهنش را با انبوه احساسات خاموش کرد و سوما خودش را در گروه های همبستگی بزرگ تبدیل به منبع پخش کرد. آشنا نیست؟ زامبی.ساختار این دستگاه جالب، ویروسِ شناختی، اسلحه مدرن یا هر اسمی که رویش میگذارید موضوع این نوشته نیست.

مساله فیک نیوز یک بعد پیچیده تر هم دارد. همان چیزی که موضوع درگیری غرب بود. یک تناقض درونی: تنها راه مقابله با این پدیده حذف است. فیلتر به معنای سرند، الک کردن. توضیح و موشکافی و اقناع و ... در نقطه اوج ماجرا کافی نیست. چنان حجم خبر و احساسات زیاد است که امکان شنیدن و تصمیم نیست. یک تصور ساده انگارانه ای هست که "ما اگر حق و باطل، درست و غلط، علمی و غیر علمی را آزادانه به نمایش بگذاریم افراد خودشان خوب را انتخاب میکنند". در حالیکه فیک نیوز شرایط اولیه افراد را به هم میزند. اصلا کار به انتخاب نمی رسد، توهم انتخاب میسازد و چیزی شبیه یک فرقه میسازد. به همین دلیل است که توییتر حساب رییس جمهورش را میبندد یا لینک های سایتهای خبری را برچسب میزند. یا واتساپ میزان فوروارد را محدود میکند. برای مقابله با فیک نیوز اکانت کافی نیست باید پلتفرم را در اختیار داشت. چون فیک نیوز فقط یک بازیگر بد نیست که دیگری جلویش بایستد، کسی است که قواعد بازی را به هم میزند. پس فقط با با قواعد بازی مهار میشود. اما آیا این مخالف آزادی نیست؟! نسبتا بله!تناقض بزرگ اینجاست: محدود کردن برای حفظ آزادی.

اگر آزادی مطلق بدهیم چنین دستگاه پیچیده فریبنده ای افراد را در صف واکسن ستیزی میکشد و اگر محدودیت اعمال کنی صداهای اقلیت غیر جریان اصلی را قربانی میکنی. اصلا چه کسی مرجع تشخیص است؟! تا کجا؟ در همین ماجرای واکسن بخشی از نگرانی های مربوط به فایزر و مدرنا بی اساس نبود. پیچیده است اما تا اینجایش درگیری فیک نیوز در همه دنیا بود و وضعیت برای ما پیچیده تر هم هست!کمتر کسی شک دارد که اینستا قطعا در وقایع اخیر مقصر است. و این خروجی کسانی بود که با "ان شاالله گربه است" ملت و کاسبی ها را فوج فوج به اینستا فرستادند و اسمش را گذاشتند سیاست.

بالاخره فاجعه رخ داد و مثل اره ای بدون راه پس و پیش گیر کرد. همه طرف هزینه. اما یک نگرانی بزرگ هم در سمت مقابل وجود دارد که توجیه فیلتر را به هر جا بکشاند و اسمش را بگذارد سیاست. افتضاحی که این روزها به نام اینترنت (در واقع تِرنت) داریم. ظاهرا ما بین دو لبه خطر هستیم. ولنگاری در لباس آزادی و محرومیت در لباس امنیت. هر کدام دیگری را مشروع و تقویت میکند.از این دو به نظرم در این لحظه دومی خطرناک تر است، چون معارضی ندارد و بعد از خلق هزینه اولی را هم میزاید و چرخه ...حرکت درست در این شطرنج پیچیده کجاست؟ یحتمل قانون حقوق اولیه کاریر. ساخت کف زمین بازی. از پایین به بالا، نه صیانت از بالا یا رها کردن. حداقلی، نه جامع. تضمین دسترسی، آزادی بیان، مسئولیت بیان، مالکیت، هویت سازی و امنیت در برابر فیک نیوز.

نویسنده: سلمان معمار