لزوم همگرایی بیشتر ایران با روسیه و چین / فرصت شورای تجاری شانگهای برای تجار

عطنا - پس از گذشت نزدیک به ۱۵ سال، در ۱۶ شهریور ماه سال جاری در بیست و دومین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، الحاق جمهوری اسلامی ایران به عضویت دائم سازمان همکاری شانگهای رسما اعلام شد؛ در حالی که در روز یکشنبه ۶ آذر نیز نمایندگان مجلس با لایحه الحاق دولت به سازمان همکاری شانگهای موافقت کردند.

نمایندگان در جلسه علنی دیروز مجلس شورای اسلامی در جریان رسیدگی به گزارش کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مورد لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای با ۲۰۵ رأی موافق، ۳ رأی مخالف و ۴ رأی ممتنع از مجموع ۲۳۷ نماینده حاضر در جلسه با کلیات و جزئیات آن موافقت کردند و معتقدند که عضویت در سازمان همکاری شانگهای پیام چندجانبه‌گرایی ایران را دارد در حالی که اسناد تعهدآور آتی سازمان نیز طبق قانون اساسی در مجلس بررسی می‌شود.

پس از اعلام رسمی شدن عضویت ایران در اجلاس سمرقند، برخی از کارشناسان اعلام کردند که انظار می رود با امضای «سند تعهد» برای عضویت کامل، الحاق کامل ایران در آوریل ۲۰۲۳، زمانی که هند ریاست آن را برعهده بگیرد، اجرایی شود.

دکتر «روح اله مدبر» تحلیلگر مسائل بین الملل در خصوص مزایای عضویت دائمی ایران در سازمان شانگهای گفت: اقدام مجلس شورای اسلامی در خصوص تصویت الحاق ایران به موقع بود، یعنی تصویب الحاق در سازمان همکاری شانگهای دارای یک بازه زمانی بود که در زمانی مناسب و درست و از همه مهمتر با رای بالای ۹۷ درصدی تصویب شد.

کارشناس مسائل بین الملل اضافه کرد: حال، الحاق دائمی ایران به عنوان عضو اصلی شانگهای بیانگر این موضوع است که هم مجلس و هم دولت سیزدهم در مسیر سیاست خارجی نوینی در حال حرکت هستند که این سیاست خارجی به درک این مسئله رسیده که جهان به سرعت در حال حرکت به سوی نظم جدید چند جانبه ای است که جمهوری اسلامی یکی از ارکان آن است؛ همان مواردی که سالها رهبر معظم انقلاب در مورد آنها تاکید می کردند.

وی افزود: البته، ما در برهه ای از زمان نسبت به سیاست خارجی خود در حال غفلت قرار داشتیم و سیاست خارجی ایران نگاهی به سوی گشایش مسائل از سمت غرب و مواردی مانند برجام را داشت که همین غفلت موجب وارد شدن خسارت سنگینی به کشور شد؛ ضمن اینکه روند عضویت ایران در شانگهای نیز سالها به طول انجامید و ما فرصت حضور در سازمانهای مهم بین المللی و فرامنطقه ای که بیشتر برای سیاست ضدتحریمی ایجاد شده بودند را، از دست دادیم.

حجم اقتصاد ۲۰ تریلیون دلاری میان اعضای شانگهای

کارشناس مسائل بین الملل اذعان کرد: به هرحال، این فرصت برای جمهوری اسلامی ایران فراهم شده و کشور به عضویت سازمانی درآمده که حجم اقتصاد کشورهای عضو آن بالای ۲۰ تریلیون دلار است. حتی در شرایطی که رکود اقتصادی در اثر کرونا رخ داده بود، این حجم طبق اعلام بانک جهانی بالا بود. بر اساس گزارش های آماری، مجموعه تجارت خارجی اعضای شانگهای هفت تریلیون دلار و رقم بالاییست. این موضوع نشان می دهد که شانگهای از ظرفیت های متعددی برخوردار است.

مدبر ادامه داد: یکی از قابلیتها و پتانسیل فوق العاده در خصوص شانگهای، مجموعه ای تحت عنوان «انجمن بین بانکی» است که اعضا به سرمایه گذاری در پروژه های مختلف به ارزش مالی بیش از ۱۵ میلیارد دلار دست زده و رشد تجارت آنها بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار ثبت شده است. همچنین می توان به سرمایه گذاری خود چین به عنوان رهبر اصلی شانگهای که برای برخی از کشورهایی که به عنوان پایلوت هستند، انجام داده، اشاره کرد که برای این سرمایه گذاری رقمی بیش از ۸۸ میلیارد دلار گزارش شده است.

روح اله مدبر اذعان کرد: در خصوص انجمن بین بانکی، یکی از مباحث مهم در رابطه با تبادلات تجاری میان اعضا بر مبنای خارج از ارزهای غربی مانند دلار و یورو است و همکاری های تجاری و مالی بر اساس پول ملی کشورها به خصوص بین روسیه و چین به میزان بالای ۵۰ درصد صورت می گیرد.

وی افزود: این ارقام نشان می دهد که فرصتهای بسیار خوبی برای ایران فراهم شده تا از طریق این سیاست جدید بتواند بازار و زیرساختهای خود را به روی کشورهای توسعه یافته ای باز کند که فارغ از آن ائتلاف غربی هستند. علاوه بر آن، همانطور که می دانیم جمعیت اعضای شانگهای در حدود سه میلیارد نفر است که این موضوع می تواند فرصتی را در حوزه گردشگری و تامین برخی از نیازهای اعضا برای ایران فراهم می کند.

دکتر مدبر گفت: نکته حائز اهمیت این است که تفاوت ویژه ای در حال حاضر برای ایران نسبت به گذشته که ما عضو ناظر بودیم، فراهم شده است، زیرا در گذشته در خصوص زمینه حضور ایران در خصوص قطعنامه ها و الزام کشورها برای همکاری و منافعی که شانگهای برای ایران ایجاد می کند، ظرفیت خاصی برای کشور ایجاد نمی شد و ما شاهد بودیم که این عضو ناظر بودن برای ما ایران فرصتی را ایجاد نمی کرد. در تمام سازمانهای بین المللی که خدمات برای اعضای اصلی در اولویت قرار دارد، این موضوع فرصت مهمی را در نظام بین الملل برای ما ایجاد خواهد کرد.

آورده بازار تسلیحاتی شانگهای برای ایران

وی افزود: افزون بر این، شانگهای یک سازمان چند جانبه است که ماموریت آن صرفا اقتصادی نیست و این سازمان دارای ابعاد امنیتی، سیاسی و فرهنگی است. حال، با توجه به جایگاه ایران در حوزه امنیتی و توانمندی های کشور در ساخت و تولید سلاحهای مدرن و جدیدی که در جنگهای جدید از آنها استفاده می شود، بازار تسلیحاتی شانگهای نیز برای ایران، آورده فوق العاده ای ایجاد می کند، زیرا در میان پیمانها و پروتکل امنیتی که میان اعضا برقرار است، خرید تسلیحات وجود دارد؛ در حالی که بیش از ۱۵ کشور در صف خرید تسلیحات ایران مانند پهپادهای شاهد قرار دارند.

دلیل عضویت دائمی ایران در شانگهای؛ همکاری های نزدیک با روسیه

این کارشناس مسائل اورسیا تصریح کرد: ظرفیت جالب دیگری که در این سازمان وجود دارد، شورای تجاری شانگهای بوده که اتفاقا مقر اصلی آن مسکو است. روسیه در حوزه تجاری و اقتصاد ضدتحریم به خصوص پس از جنگ اوکراین، به نظام بین الملل ثابت کرد که با وجود بسته های شش هزار گانه متنوع تحریمی، اقتصاد خود را بسیار قدرتمند و پویا، حفظ کرده است. بر همین اساس، حضور ایران در این شورا ظرفیت کشور را برای فعالان اقتصادی و تجاری و مجموعه های تجاری دولتی و خصوصی بسیار فعالتر می کند.

وی اضافه کرد: این نکته را نباید فراموش کرد که دلیل عضویت دائمی جمهوری اسلامی در این سازمان، همکاری های نزدیک ایران و روسیه است. در دوره های گذشته، برخی از اعضا به دلیل همکاری با امریکا مانع عضویت دائم ایران شده بودند و از طرفی هم، رویکرد غرب گرا و سیاست خارجه جمهوری اسلامی نیز باعث شده بود که اعضا به ایران اعتماد نکنند، تا اینکه سیاستی از سوی دولت سیزدهم در نزدیکی با مسکو اتخاذ شد و این منفعت ویژه را برای جمهوری اسلامی ایجاد کرد که روسیه قاطعانه از عضویت ایران حمایت کند.

دکتر مدبر خاطر نشان کرد: با توجه به اینکه دو کشور روسیه و چین دو عضو تاثیرگذار و از رهبران اصلی شانگهای هستند، به هر میزان که ایران تنظیم سیاست خارجی خود را در حوزه همگرایی با روسیه و چین بیشتر کند، قدرت ایران در ائتلاف های بین المللی و سازمانهای منطقه ای افزایش یافته و جایگاه کشور در نظم جدید جهانی تقویت خواهد شد.

استراتژی انرژی اوراسیایی؛ فرصتی برای افزایش جایگاه انرژی ایران

وی گفت: در سال ۲۰۱۳، باشگاه انرژی شانگهای راه اندازی شد، زیرا در آن زمان نظر روسها این بود که در حوزه پدافند غیر عامل باید این دقت نظر را داشته باشند که امریکاییها علیه آنها طرحهایی را ارائه نکنند. این موضوع برای ایرانی که جزء قویترین کشورها در حوزه تامین انرژی است، بسیار مهم است زیرا اعضای شانگهای راحت تر میتوانند از این ظرفیت ایران برای خرید استفاده کرده و به دلیل اینکه عضویت در یک سازمان مشترک مطرح است، جمهوری اسلامی در الویت همکاری های تجاری برای کشورهای عضو قرار گیرد.

تحیلگر مسائل روسیه افزود: البته باید گفت که در خصوص باشگاه انرژی، هدف روسها صرفا بحث فروش نفت، گاز و مواد پتروشیمی نبود، بلکه روسیه در صدد است تا در راه مبارزه با سیاستهای تحریمی امریکا در حوزه انرژی، استراتژی انرژی اوراسیایی را ترغیب کند که این موضوع جایگاه ایران را بسیار تقویت خواهد کرد.

حضور ایران در رویدادها و نمایشگاههای دائمی شانگهای

کارشناس مسائل اوراسیا اذعان کرد: علاوه بر این، ما سالانه در چین یعنی مقر شانگهای و همچنین، شهرهای مختلف چین، مراکز نمایشگاهی و فعالیتهای تجاری کشورهای شانگهای را مشاهده کرده ایم که صرفا نه تنها اعضای شانگهای بلکه بخش عمده ای از نظام بین الملل اعم از تجار و فعالین اقتصادی و حتی اروپاییها، افریقاییها و امریکای لاتین در این ایونتها و نمایشگاهها شرکت می کنند. بر همین اساس، این نمایشگاهها می تواند فرصت خوبی را برای ایران در جهت حضور در نمایشگاههای دائمی فراهم کند. البته این حضور تنها مختص به چین نیست، بلکه این نمایشگاهها در روسیه و دیگر کشورهای عضو نیز برگزار می شود. این موضوعات نشان می دهد که رده شانگهای به عنوان یک سازمان غیرآنگلوساکسونی در نظام بین الملل جا افتاده است.

درآمد زایی ۲۰ میلیارد دلاری راه اندازی کریدور شمال_جنوب برای ایران

روح اله مدبر گفت: یکی دیگر از موضوعات اصلی و مهمی که در خصوص شانگهای مطرح است، بحث ترانزیتی و کریدورها است؛ در حالی که ایران در یک موقعیت ژئوپلیتیک بسیار خوبی قرار گرفته است. جمهوری اسلامی طی سالها فرصتی تحت عنوان کریدور یا راهگذر شمال_جنوب (که ایران را به روسیه و اروپای شرقی و آنها را از طریق خلیج فارس به اقیانوس هند و آسیای پاسیفیک متصل می کند،) را از دست داد و این راه گذر به مسیر نهایی نرسید و عملیاتی نشد.

وی افزود: اما، در حال حاضر این کریدور فرصت بسیار مناسبی برای مشارکت و حضور پررنگ ایران است، در حالی که در طرح چینی یک کمربند_یک جاده یا راه ابریشم جدید هم از خاک ایران می گذرد. ما شاهد هستیم که در چندین ملاقات و تماس تلفنی میان رئیس جمهور ایران با ولادیمیر پوتین، آغاز صحبت میان این دو مقام، راه اندازی کریدور شمال_جنوب و این مسیر ترانزیتی بوده است. بنابراین، اگر این مسیر احداث شود، موجب درآمدزایی بیش از ۲۰ میلیارد دلاری می شود که از درآمد فروش نفت نیز بالاتر است.

تبادل دانش؛ حوزه ای که در شانگهای کمتر مورد توجه قرار گرفت ...

دکتر مدبر تصریح کرد: علاوه بر آن، حوزه تبادل دانش و تبادل نیروی کار که هم در اساسنامه شانگهای و هم اتحادیه اقتصادی اوراسیا ذکر شده، مسئله بسیار مهمی است که کمتر بدان توجه شده است. در این راستا، ایران می تواند از فناوریهای نوین و برتر دیگر اعضا بهره مند شود، زیرا در اساسنامه شانگهای این مسئله مطرح شده که ارتقاء اعضا وظیفه ذاتی تمامی اعضا است، به عبارتی کشورهای توسعه یافته و قدرتمند شانگهای برای رسیدن به خیل نظری که یکی از اصول نظریه روابط بین الملل است، تلاش می کنند که سایر اعضا را به سمت مدرن سازی پیش ببرند. این موضوع یک فرصت عالی برای ایران است که دانش و تخصص خود را در حوزه های دانش بنیان، نوآورانه و مبتکرانه که به تکنولوژی دست یافته است، به دیگر اعضا منتقل کند، در حالی که این اقدام در مدرن سازی و اشتغالزایی کشور بر اساس سیاست ضدتحریمی نیز موثر است.

وی اضافه کرد: تبادل نیروی کار متخصص و یا غیر متخصص نیز یک بند از این اساسنامه است که هم سازمان شانگهای و هم اتحادیه اقتصادی اوراسیا به دلیل نگاه مشترک، بدان پرداخته اند. همه این مسائل نشان می دهد که این قدرتهای متحد شرقی درصدد هستند تا ائتلاف خود را برای مقابله با یکجانبه گرایی امریکا تقویت کنند.

این کارشناس مسائل بین الملل گفت: حوزه فضایی هم با وجود قدرتهای شانگهای یکی از حوزه های پرنفوذی است که به ایران کمک می کند تا از دانش و فناوری به روز بهره مند شود. این موضوع در ابعاد مختلف برای کشور اهمیت دارد.

اهمیت دیدارهای دوجانبه مقامات ایرانی با اعضای شانگهای

دکتر مدبر به دیدارهای دوجانبه سران کشور در جلسات شانگهای اشاره کرد و گفت: در هر اجلاس شانگهای فرصتی برای جمهوری اسلامی فراهم می شود تا بی واسطه و بدون درنظر گرفتن ملاحظات ویژه با هر یک از مقامات و سران اعضا دیدار و گفت و گوهای دو یا چند جانبه انجام دهد. این مسئله موضوع مهمی در تقویت و تحکیم روابط میان ایران با دیگر اعضا است.

وی در پایان گفت: به طور کلی، شانگهای اولین سازمان بین المللی موثر با ابعاد اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و سیاسی است که ایران پس از انقلاب اسلامی به عضویت دائمی آن در آمده است. البته این مسئله در حالی مطرح است که جمهوری اسلامی بیش از یک دهه برای عضویت رسمی به نتیجه نرسیده بود زیرا در آن زمان نگاه به غرب در برخی از سیاست گذاریهای پررنگ بود و ایران تصور می کرد که می تواند از تعامل با غرب و تئوریکای اروپایی به امتیازاتی دست یابد. بر همین اساس، ما امیدوار هستیم که جمهوری اسلامی ایران، از این فرصتهای طلایی مانند شانگهای به خوبی و درستی استفاده کرده و قدرتمند به مسیر خود ادامه دهد.