مطالعه اسناد لانه جاسوسی چه ضرورتی دارد؟

عطنا - واقعه تسخیر لانه ی جاسوسی آمریکا در ایران در آبان ماه ۱۳۵۸ را می توان یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران دانست. اهمیت و عظمت این حادثه به صورتی بود که حضرت امام خمینی (ره) آن را با عنوان «انقلاب دوم» نامیدند. از مهم ترین نتایج این حرکت انقلابی، دستیابی دانشجویان به اسنادِ جاسوسی و توطئه گری دولت آمریکا در ایران بود.

هرچند آمریکایی ها در ساعات تصرف لانه توسط دانشجویان، سعی کردند با ابزار و دستگاه های موجود این اسناد را منهدم کرده و از بین ببرند اما بعد از تسخیر لانه، با کار سخت و تلاشی شبانه روزی بخش زیادی از این اسناد بازیابی و منتشر شد.

آقای دکتر حسن بهشتی پور پژوهشگر، تحلیل گر مسائل سیاسی و پژوهشگر اسناد لانه ی جاسوسی آمریکا در موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی در گفتگوی ذیل ضمن تبیین وجوه اهمیت و جایگاه علمی و تاریخی این اسناد، چگونگی انتشار و دسته بندی آنها را نیز روایت کرده است. ایشان همچنین برای آشنایی هر چه بیشتر افکار عمومی به خصوص نسل جوان و پژوهشگران با تاریخِ نفوذ و مداخله ی استعماری آمریکا در ایران و کسب و تقویت آگاهی و «بصیرت تاریخی» پیشنهاد «ایجاد بنیاد تاریخ نگاریِ انقلاب دوم» را در این گفتگو مطرح کرده اند.

* «سندپژوهی» چه اهمیتی دارد و این رشته در دنیای امروز و در پژوهشهای تاریخی و سیاسی چه جایگاهی دارد؟

یکی از مهم ترین موضوعات تاریخ بحث سندپژوهی است، چون با صرفاً دست یابی به یک سند نمی شود به قضاوت نهایی رسید و باید روند پیش و بعد آن را از نظر تاریخی بررسی کرد. باید این سند را با سندهای دیگر و حتی با روایت های دیگر مقایسه کرد و با شرایط تاریخی آن روزگار سنجید. در سندپژوهی اولاً خود آن کسی که در مورد یک سند پژوهش می کند، باید صلاحیت های علمی در آن زمینه و موضوع را داشته باشد. یعنی باید تاریخ خوانده باشد یا اگر سند نظامی یا امنیتی یا اقتصادی و فرهنگی است، باید اطلاعات کافی در آن زمینه داشته باشد و متخصص باشد. ثانیاً باید آن سند را روش مند بررسی کند. یعنی همان طور که محتوای سند را در یک فرآیند می بیند و از یک سیر تاریخی بررسی می کند و شرایط آن روزگار سند را در نظر می گیرد، باید بداند نویسنده ی این سند یا کسی که آن را تولید کرده، چه گرایش فکری و چه انگیز ه ها و رفتارهایی داشته است. این ها برای سندپژوه بسیار مهم است.

موضوع دیگری که باز باید به آن توجه داشته باشیم، این است که فرد سندپژوه باید در بررسی های تاریخی اش از گرایش های جناحی و گروهی دوری کند. ببینید، درواقع بی طرفی مطلق تاریخی وجود ندارد و ما چیزی تحت عنوان بی طرفی تاریخی نداریم. من نمی خواهم بگویم که یک پژوهشگر باید کاملاً خنثی باشد، ولی در بررسی های علمی خودش در مورد یک سند یا یک موضوع نباید گرایش های سیاسی و تمایلات شخصی اش را ورود بدهد.

* اسناد به دست آمده در جریان تسخیر لانه از جهات مختلف چه اهمیت و جایگاه علمی و تحلیلی ای دارند؟

چرا اسناد به دست آمده از لانه ی جاسوسی سفارت آمریکا اهمیت دارد؟ زیرا اولاً این اسناد برای اولین بار کشف شد و بزرگ ترین دستاوردش این است که سیاست پنهان آمریکا در ایران را آشکار می کند. یعنی این اسناد به ما نشان می دهد که آمریکایی ها در بین خودشان در مورد تحولات ایران چه جور فکر می کردند و چه راهکارهایی را در ایران دنبال می کردند و چه مدل رفتاری داشتند برای ارتباط گیری با ایرانی هایی که در ایران زندگی می کردند. حوزه ی تحت نفوذ ایستگاه سازمان سیا نیز در سفارت آمریکا در تهران مستقر بود. یعنی درواقع تهران یک مرکزی بوده برای پوشش منطقه ای سیا و نه فقط ایران، پاکستان و عراق و کویت و عربستان و شوروی را هم پوشش می داده. یعنی این جا یک جایی بوده که کل این منطقه را با منابع اطلاعاتی اشسامان دهی می کرده است. خب این اسناد چون آن پشت قصه را و سیاست عملی را نشان می دهد، از این نظر به منِ پژوهشگر کمک می کند که روایت آن طرف ماجرا را هم داشته باشم.

نزدیک به یازده هزار سند در موضوعات مختلف هست که یک بخشش مربوط می شود به ارتباط آمریکا و کشورهای منطقه. یک بخشش مربوط است به ارتباط آمریکا با ایرانی های داخل ایران. یک بخشش سیاست هایی است که آمریکا می خواسته اعمال بشود به عنوان یک طراحی و نقشه. یک بخشش هم تحلیل هایی در مورد وضعیت و اتفاقاتی که در ایران یا در کشورهای منطقه می افتاده است. این اسناد خیلی متنوع است و شناخت و تحقیق در مورد این ها کمک می کند تا سیاست آمریکا را در بخش مربوط به ایران و منطقه ی آسیای غربی را خوب بشناسیم و درست قضاوت بکنیم.

بعضی از این اسناد بسیار مهم بود، برای این که درباره ی افراد مختلفی بود که کد داشتند. یک سری افراد هستند که با کد و رمز ازشان یاد می شود. خب این کد رمز برای چه بوده؟ چرا سند صریحاً از او نام نمی برد؟ خیلی ها حدس شان این است به این دلیل که او مأمور همکاری کننده ی با سفارت و با سازمان سیا بوده و برای این که لو نرود حتی در رژیم شاه و بعد از انقلاب، از کد رمز برایشان استفاده می شده است.

خلاصه این اسناد و این رشته های به هم پیوسته ی سفارت آمریکا موجب شد که موضوعاتی کشف شود. در آن فضای احساسی دانشجویان پیرو خط امام شروع کردند به افشاگری. اسامی نزدیک به ۱۱۴ یا ۱۱۵ نفر از این اسناد درآمد که مستقیماً با آمریکا در ارتباط بودند. دقیق تر یعنی این که آمریکا با ایشان صحبت و گفت وگو می کرد و این اسناد حکایت از این دارد که آمریکا می کوشید با این افراد ارتباط برقرار کند. این عده از طیف های مختلفی هم بودند. خب بسیار مهم است که این افراد شناخته بشوند برای مردم ایران. مثلاً آقای مهدی هروی؛ این آدم کاملاً در اختیار آمریکا بوده و ارتباط خیلی خیلی وسیعی داشته طبق این اسناد. یا مثلاً دکتر عبدالکریم اَیادی که پزشک مخصوص شاه بوده و خیلی آدم بانفوذی بوده که با آمریکایی ها هم ارتباط داشته. یا آقای خسرو اقبال، برادر منوچهر اقبال، ارتباط مستقیم داشته با آمریکایی ها طبق این اسناد. یا ارتشبد خاتم که فرمانده نیروی هوایی بوده و شوهرخواهر شاه. همچنین آقای شاپور ریپورتر در اسناد مختلف اسمش هست و ارتباط تنگاتنگی با آمریکایی ها در موضوعات مختلف داشته است.

می خواهم بگویم باید توجه داشته باشیم این ها افرادی بودند که مکرر ارتباط داشتند و معلوم است که آمریکا برای نفوذ در ایران با آدم های مختلفی کار می کرده است. بعضی از این ها آن قدر به راحتی با آمریکا کار می کردند که اسم شان هم خیلی راحت آورده شده در اسناد و هیچ احساس نگرانی نبوده از این بابت که مثلاً بعدها این اسناد دست کسی بیفتد. ولی بعضی از افراد کد رمز دارند که بیش از چهل نفر بودند. این ها خیلی مهم هستند. در هر حال بررسی این اسناد به ما کمک می کند که با روش های نفوذ و اجرای سیاست های آمریکا در ایران و با روش های کارکردن شان روی آدم های تأثیرگذار آشنا شویم. به نظرم خیلی می شود در مورد این اسناد کار کرد و می شود ده ها رساله ی فوق لیسانس و دکتری از داخل این اسناد با موضوعات مختلف درآورد.

این حدوداً یازده هزار سند در موضوعات مسائل نظامی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و مسائل فرهنگی ایران است. فقط راجع به ایران هم نیست؛ راجع به شوروی هست، در مورد عراق، کویت، عربستان و پاکستان هم هست. همچنین راجع به احزاب داخل ایران، در مورد اشخاص مختلف و بانفوذ در ایران با گرایش های مذهبی و قومیت های مختلف. در مورد دربار مفصل هست و تحلیل هایی از دربار شاه و کارهایی که آن جا می کردند. درباره ی خود شاه و اطرافیانش و سوءاستفاده هایی که می کردند، به صراحت و به تفصیل گفته شده است. مثلاً صد خانواده ی بانفوذ در آن موقع ایران را تشریح کرده اند. آمریکایی هایی که مأموریت می آمدند به ایران که مثلاً در سفارت کار کنند، از قبل این کتاب را می خواندند. این ها در همان اسناد موجود است و ترجمه هم شده است.

* دانشجویانی که در سال ۱۳۵۸ سفارت آمریکا را گرفتند، چگونه به این اسناد رسیدند و با چه مکانیزمی توانستند این اسناد را بازخوانی کنند؟

طراحان این حرکت در مصاحبه هاشان اعلام کرده اند که ما از تصرف سفارت آمریکا در ایران دو هدف عمده را دنبال می کردیم؛ یکی اعلام نارضایتی نسبت به پناه دادن و بردن شاه به آمریکا، چون تصور می کردیم که می خواهند یک کودتایی شبیه ۲۸ مرداد ۳۲ را دوباره احیا کنند و دوم این که دسترسی پیدا کنیم به اسناد مداخله ی آمریکا در ایران. یعنی یکی از اهداف اصلی این بوده که به اسناد دسترسی پیدا کنند.

اما چگونه به این اسناد دسترسی پیدا کردند؟ این طور نقل می کنند که وقتی گروگان ها را بازداشت کردیم، یک صداهای مشکوکی در همان ساختمان اصلی سفارت می شنیدیم که نمی دانستیم دقیقاً از کجاست. بعداً به وسیله ی خود گروگان ها راهنمایی شدیم که یک صندوق بزرگی مثل گاوصندوق آن جا هست که چند نفر در آن مشغول کارند. این صندوق اول باز نمی شد و به هر حال و با هر زوری بود، بالاخره این را باز می کنند، منتها متأسفانه مثلاً از ساعت ده صبح تا دوازده ظهر طول می کشد تا این صندوق کشف و باز شود. می بینند چند نفر مشغول بودند که اسناد را با یک دستگاهی پودر می کردند. خوشبختانه آن دستگاه خراب شده بوده از بس با عجله اسناد را در آن می ریختند و بعد از آن شروع کرده بودند با دستگاه دیگری به رشته کردن الباقی آن اسناد. آن اسنادی که پودر شده بود، اصلاً دیگر قابل احیا نبود، ولی این اسنادی که رشته رشته می شده، به اندازه ی یک بشکه ی ۲۲۰ لیتری که سرریز هم شده بود، پر بود از همین اسناد رشته رشته شده. شما تصور بفرمایید این ها حساس ترین سندهای سرّی و به کلی سرّی را با اولویت نابود کرده بودند. بعضی از اسناد هم سالم مانده بود به دلایلی. بعدها آن رشته ها را هم بازیابی کردند، به این ترتیب که یکی از آمریکایی ها که ظاهراً اوایلش همکاری می کند، نشان می دهد که ترتیبات این ها را می شود از رنگ سند، از رنگ صفحه و همچنین سرفصل های بالای سند یا آرمی که داشته، جداسازی و بازیابی کنند. بعد هم از برخی دانش آموزان و دانشجوها دعوت به کمک می کنند، چون تعداد زیادی افراد می خواسته که این رشته ها را کنار هم بگذارند و این پازل را مرحله به مرحله تکمیل کنند.

* شیوه ی تنظیم، تدوین و ترجمه این اسناد به چه صورتی بوده و با چه روش هایی دست به این کار زدند؟

این ها اول آن اسناد رشته شده را در اولویت گذاشتند، چون می دانستند حساسیت بیشتری روی این ها بوده. بعد به مرور اصل اسناد و ترجمه شان را به ترتیب موضوعی در ۷۴ جلد کتاب چاپ کردند. دو بخش و تقسیم مهم دارند این اسناد؛ یکی قسمت مربوط به قبل از پیروزی انقلاب است، یک سری هم برای بعد از پیروزی انقلاب است، یعنی از بهمن سال ۵۷ تا آبان ۵۸ است. به نظرم کسی که می خواهد کار کند، خیلی مهم است که حداقل اسناد ۵۷ تا ۵۸ را در اولویت مطالعاتی قرار دهد.

ببینید، آمریکایی ها ادعا می کردند انقلاب ایران را به رسمیت شناخته اند و می خواهند با انقلابیون کار کنند، اما طبق اسناد خودشان در این مدت چه رفتاری داشتند نسبت به ایران و انقلاب؟ دانشجویان مسلمان پیرو خط امام سلیقه به خرج دادند و اسناد را فقط دسته بندی کردند، اما پژوهشگر می تواند مثلاً موضوع کاپیتولاسیون را در اسناد لانه ی جاسوسی، یا موضوع مستشاری را در اسناد لانه ی جاسوسی و از نگاه اسناد بررسی کند. یا مسأله ی رفتار این ها با افرادی که دوست دار آمریکا بودند طبق ادبیات اسناد آمریکا. وقتی دارد مذاکراتش با یک فردی مثل خسرو قشقایی را توضیح می دهد، کاملاً پژوهشگر می تواند بفهمد که سیاست های این ها چه جور بوده و چگونه می توانستند افراد را متقاعد به همکاری کنند. این یک متخصص سندپژوه می خواهد که وقتی دارد موضوع را می خواند، با این شگردها آشنا باشد و کشف کند.

یک نکته ی بسیار جالب در این اسناد، روش های نگارش این هاست. نگارش و گزارشگری آمریکایی ها از یک روش خاصی پیروی می کند. مثلاً از سال ۴۸ تا ۵۸ ادبیات این سندها مشترک و کاملاً روش مند است. یعنی هر کسی که می خواند، کاملاً می فهمد کارکنان سفارت چقدر موظف بودند که گزارش را دقیق و با یک متد خاصی شروع و به یک جایی ختم کنند. در مورد این که اصل این اسناد به وسیله ی خود آن کارمندهای سفارت در سال ها و روزهای مختلف تهیه تنظیم شده، تردیدی وجود ندارد. ادبیات شان هم این طور نیست که یک عده معتقدند دانشجوهای پیرو خط امام خودشان نشستند و این ها را درست کردند.

اصلاً نمی شود چنین کسانی که سواد متوسط انگلیسی داشتند و نه عالی، چنین ذهنیت افسانه سازی هم داشته باشند و این قدر دقیق در سال های مختلف و راجع به کشورها و آدم های مختلف این جوری گزارش های دقیقی را تنظیم کنند. اصلاً نشدنی است. آن هم با آن تسلّط به زبان و ادبیات انگلیسی. من به عنوان یک پژوهشگر در مورد این که این ها روشمند نوشته شده، شکی ندارم و این که ادبیاتش کاملاً یک ادبیات دیپلماتیک است و در چهارچوب های اداری و دیپلماتیک نوشته شده و با رعایت ملاحظات مختلف. بنابراین فقط یک آدم کنجکاو، دلسوز و باسواد می خواهد که بنشیند این ها را باحوصله بخواند و روش هایی را که آمریکایی ها به کار می گرفتند برای نفوذ و تأثیر؛ روش هایی که ما اسمش را می گذاریم جاسوسی و مداخله، استخراج کند.

بعضی ها می گویند که آقا خب تمام سفارتخانه ها گزارش می نویسند و این فقط آمریکا نبوده، این که جاسوسی نیست و اگر این جاسوسی باشد، پس همه ی دیپلمات ها جاسوسند. ببینید، یک فرق اساسی وجود دارد. این هایی که در سفارتخانه های مختلف گزارش می نویسند، دارند از محیط میدانی شان به مرکزشان گزارش می دهند که آقا این جا مثلاً فلان اتفاق افتاد. این در اصطلاح عرف می تواند جاسوسی باشد، ولی به هر حال همه آن را پذیرفته اند و انجام می دهند؛ یک جور جمع آوری اطلاعات محیطی که اگرچه خلاف است، ولی همه پذیرفته اند و کسی هم به آن مهر جاسوسی نمی زند، اما گیر جای دیگری است؛ این که یکی برود در یک جایی گزارش تهیه کند و در کنارش هم سعی کند با افراد آن جا ارتباط بگیرد و همه را به جان هم بیندازند و مداخله کنند که مثلاً فلانی بیاید سر کار، کی به قدرت برسد و کی ساقط شود، این دیگر مصداق روشن توطئه و مداخله است.

از ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل حداقل تحقیقات خودشان نشان می دهد که آمریکا در ۱۷۲ کشور مداخله ی مستقیم داشته در این مدلی که عرض می کنم. پس تهران تافته ی جدا بافته نبوده. در این جا وقتی می گویند لانه ی جاسوسی، منظورشان دقیقاً این بخش از مداخله در امثال این موارد است که شاه چه کاری را بکند و چه کاری را نه، سرنگون بشود یا نه، آیا با جمهوری اسلامی همکاری کنند یا نه، در جایی شلوغ بکنند یا نه، افرادی را تحریک کنند یا نه.

بنابراین من فکر می کنم که خیلی مهم است که ما این اسناد را بادقت مطالعه کنیم و هوشمندانه تحلیل محتوا کنیم. این ها یک آدم باصلاحیت و هوشمند می خواهد که هر چه بهتر بتواند متن های اصلی را ببیند و خیلی خیلی مهم است که این را به صورت یک روند ببیند. متأسفم که در این زمینه ها هنوز ما کار جدی ای ندیده ایم.

* برای برخی از دوست داران تاریخ این سؤال مطرح است که آیا تمامی اسناد لانه منتشر شده است؟ آیا مثلاً جلوی انتشار بعضی از اسناد گرفته می شد؟

اولاً تمام آن اسنادی که وجود داشته، منتشر شده. البته جز یک بخش جزئی که محتوای خاصی نداشته که منتشر شود. نه گرهی را باز می کند و نه محرمانه است. فقط شاید آن موقع در دسترس نبوده که چاپ نکردند و ممکن است فردا روزی این ها هم منتشر شود. یک بخش هایی هم اطلاعات نظامی بوده که همان موقع در اختیار نهادهای نظامی گذاشتند. یعنی سپاه آن موقع این ها را در اختیار گرفت. آن موقع کل این اسناد برای این که دست کسی نیفتد، به وسیله ی یک وانت بیرون رفت از سفارت و در اختیار تشکیلات اطلاعات سپاه قرار گرفت که آن موقع آقای محسن رضایی بود. بعداً بر گرداندند اسناد را، ولی بخش نظامی اش را نگهداشتند. به نظرم این بخش نظامی اسناد هم با توجه به این که چهل سال گذشته است، قاعدتاً قابل انتشار خواهد بود. البته همین هایی هم که منتشر شده، ما رویش خوب کار نکرده ایم.

* اگر بخواهیم دنبال یک دسته بندی خوب در این اسناد باشیم، از حیث اسامی و عناوین افراد، مکان ها و وقایع دیگر، این مطالب و اسناد چگونه دسته بندی می شود؟

یک سری افراد مخالف آمریکا مثل شهید بهشتی، مثل آیت اللّه منتظری و دیگران که الان اسامی شان هست و با ایشان ملاقات و مذاکره شده در کوران انقلاب. آمریکایی ها برای این که بتوانند با انقلاب کنار بیایند و معتقد بودند که می توانند یک جوری راه نفوذ پیدا کنند، بیشتر سعی کردند با دولت موقت و طرفداران فکری آنان کار و مذاکره کنند. با شهید بهشتی هم تلاش شان را کردند، ولی ایشان موضع گیری هایی کرده که خیلی قاطع است و معلوم است به آن نتایج مطلوب شان نرسیدند. با آیت اللّه طالقانی هم یک نماینده شان ملاقاتی داشته. با آیت اللّه منتظری هم صحبت کردند و کاملاً معلوم است که به نتیجه نرسیدند. ارزیابی هایشان را هم البته می گویند در هر مورد.

پس دسته ی اول افرادی بودند که انقلاب را قبول داشتند و در چهارچوب انقلاب با ایشان صحبت می شده. دسته ی دوم افرادی بودند مثل اعضای جبهه ی ملی یا نهضت آزادی. آمریکایی ها تصور می کردند می توانند با این ها کنار بیایند برای این که بتوانند انقلاب را در مسیر مطلوب خودشان قرار دهند. یک طیفی از عباس امیرانتظام گرفته و دیگران. دسته ی سوم هم نظامی های زمان شاه بودند که چه قبل از انقلاب و چه بعد از آن با ایشان در تماس بودند و ارتباط داشتند. یک بخش دیگر هم تکنوکرات هایی که حزبی نبودند و فقط شیفته ی غرب بودند، با این ها هم سعی می کردند ارتباط بگیرند. البته آدم های حزبی هم بودند مثل مقدم مراغه ای که با حزب جمهوری خلق مسلمان کار می کرد و با آن ها ارتباط داشت قبل از پیروزی انقلاب و بعد از آن. در این چهارچوب ما می توانیم اسناد قبل و بعد از انقلاب را ببینیم.

* از جنبه ی تحلیل تاریخ معاصر ایران اگر بخواهیم به خصوص در دوره ی پهلوی و نفوذ جریان سلطه نکات اصلی ای این اسناد را مطرح کنیم، به نظر شما چه مواردی قابل طرح است؟

به نظرم باید موردپژوهی کنیم. مثلاً در مورد واقعه ی ۱۵ خرداد و نگاه این ها، اگرچه اسناد به ۴۲ نمی رسد، ولی دارد راجع به آن صحبت می کند. نوع موضوع را مطرح می کند که چه جور برخورد می کردند. یا مثلاً در مورد کاپیتولاسیون خیلی خیلی مهم است. در مورد روندش و مذاکراتی که سفیر وقت با شاه داشته. بحث مربوط به این که مستشارهای آمریکایی واقعاً چه جوری می آمدند، قراردادهای تسلیحاتی که بسته شد. به بعضی شان پرداخته شده در این اسناد و انگیزه های افراد.

نوع برخورد این ها با افرادی که تلاش می کردند با آنها ارتباط برقرار کنند و جذب شان کنند. مثلا بنی صدر که ابتدا یک تاجر بلژیکی یا فرانسوی با او ارتباط برقرار می کند و سعی می کند اطلاعات بازرگانی و اقتصادی در مورد ایران زمان شاه بگیرد. بعد یواش یواش این ارتباط گسترده تر می شود و بعد از انقلاب هم ادامه پیدا می کند. جالبش این است که بعد از انقلاب هم ادامه پیدا می کند و خب این روندش به نظرم یک مطالعه ی خیلی خوبی است که حتماً باید یک فردی مستنداً دربیاورد که جایگاه بنی صدر در اسناد اشغال لانه ی جاسوسی چیست.

به نظرم خیلی خیلی موضوعات متنوعی در این اسناد هست که جای کار دارد؛ هم از لحاظ روش شناسی نفوذ، هم از نظر نوع برخورد با موضوع که اختلافات درونی آمریکایی ها یکی از مسائل مختلف است. یعنی وزارت خارجه ی آمریکا یک تحلیلی دارد، وزارت دفاعش یک تحلیلی دارد و سازمان سیا یک تحلیلی. این جوری نبوده که مثلاً راجع به یک موضوع همه شان یک دست یک فکر می کردند. حداقل در گزارش ها انعکاس دارد که نوع نگاه شان متفاوت است و مثال های متعددی هست. مثلاً سفیر وقت آمریکا در تهران در مورد روند انقلاب نظرش این بوده که با انقلابیون کار کنند، در حالی که در آمریکا مشاور امنیت ملی برژینسکی و دار و دسته ی آن ها به شدت مخالف هرگونه تماسی با انقلابیون بودند. در خاطرات شان هم هست. یعنی در خاطراتی هم که نوشتند، منتشر شده. لذا در بخش اعلانی هم این ها با هم اختلاف دارند و نه فقط در بخش پنهانی.

* ضرورت مطالعه و پژوهش در اسناد لانه برای دانشجویان و پژوهشگران چه می تواند باشد و به نظر شما چه سازمان ها و نهادهایی می تواند بستر این موضوع را فراهم کند؟

اولاً که این یک کار تخصصی است. هر نهادی که می خواهد این کار را بکند، باید نیروهای انسانی تربیت کند که سندپژوهی را خیلی خوب بلد باشند و متخصص باشند در موضوعات قابل بررسی. نکته ی دوم این که به نظرم باید یک مؤسسه و بنیاد فراجناحی و فراقوه ایِ تاریخ نگاریِ انقلاب دوم شکل بگیرد. یعنی واقعاً موضوع این قدر ضرورت و اهمیت دارد که یک بنیادی یک بار برای همیشه شروع کند به تدوین تاریخ انقلاب دوم یا به تعبیر امام، انقلابی بزرگ تر از انقلاب اول. واقعاً کشش دارد، چون مبارزه علیه استعمار بوده و خشکاندن ریشه ی آن. در انقلاب اول مبارزه بیشتر علیه استبداد داخلی و نظام شاهنشاهی است، اما در این جا ریشه کن سازی استعمار است که حامی استبداد داخلی بوده و این ها پیوند نزدیک با هم دارد.

بنابراین باید یک جایی باشد که جنبه های دانشگاهی اش تقویت بشود، نیرو برایش تربیت شود و این کار مهم را انجام بدهد و روی این اسناد درست کار بشود و زیر نظر اساتید باانگیزه. انگیزه اش این باشد که ریشه ی استعمار در این کشور خوب شناخته شود. انگیزه اش این باشد که کمک کنیم به این که تجربه های تاریخی را کشف کنیم و از تکرارش جلوگیری کنیم و این تجربه های تلخ را دیگر تکرار نکنیم. دیگر اعتماد نکنیم به خارجی ها. دیگر اجازه ندهیم که سرنوشت کشورمان را به دست بگیرند. این ها انگیزه هاست.

یک کار نزدیک به ده تا پانزده ساله است و به نظرم اگر خوب می خواهد کار بشود، این ارزش سرمایه گذاری را دارد، چون خدمت می کند به تاریخ خودمان و به این که فاجعه ی مداخله ی خارجی دیگر تکرار نشود. تکرار آدم هایی که چه جوری فریب خوردند و چه جوری تحت تأثیر قرار گرفتند. این روش ها را کشف کنیم و به عنوان یک تجربه ی تاریخی در اختیار جوان ها بگذاریم.

* پیشنهاد عملی شما برای شناخت و آشنایی عموم مردم با این اسناد و محتوای آن ها چیست؟

حداقل الان باید یک مرکز کتابخانه ای تشکیل شود؛ یک کتابخانه ی تخصصی در مورد بحث انقلاب دوم و ایجاد یک سایت تخصصی که هر کسی بتواند راجع به این بحث اشغال لانه ی جاسوسی به آن مراجعه کند. تمام منابع فارسی و انگلیسی اش هم در آن جا موجود باشد. این کتابخانه می تواند دیجیتالی هم بشود. مثلاً کارتر(۱) یک چیزی درست کرده: «جیمی کارتر لایبری دات کام». یک سایت بزرگی است که خیلی از نکات خودشان در مورد ماجرای گروگان گیری به زبان انگلیسی در آن هست. خب ما چرا در ایران چنین فضایی را ایجاد نکنیم؟

* در پایان اگر نکته ای درباره این بحث باقی مانده، بفرمایید.

آن موقع یک عده جوان اعتراض کردند به رفتن شاه به آمریکا و احساس شان این بود که می توانند حداکثر ۴۸ ساعت تا ۷۲ ساعت این جا را بگیرند، اسنادش را هم بگیرند و قضیه تمام بشود. اصلاً فکر نمی کردند ۴۴۴ روز طول بکشد. من می خواهم بگویم که آن ها هر فکری و هر کاری که کردند، اثر فعلش در مورد ما خیلی مهم است که ما این تاریخ را درست تدوین و بررسی کنیم. من معتقدم که آمریکایی ها روی فکرها و قلب های ما کار می کنند و برای نفوذ در فکرها و قلب ها روش های خاص خودشان را دارند. این روش ها را برویم کشف کنیم و خودمان را در این زمینه واکسینه کنیم. این البته بصیرت می خواهد. کسی که بصیرت تاریخی پیدا کند، دیگر فریب این جور چیزها را نمی خورد.