نظریه تعاملی زبان؛ نگاهی فراگیر‌تر و کلان تر

عطنا - جشنواره بین المللی فارابی، توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به صورت سالانه برگزار می‌گردد و به تقدیر از تحقیقات حوزه علوم انسانی و اسلامی می‌پردازد. آثاری در جشنواره پذیرش، بررسی، ارزیابی و معرفی می‌شوند که واجد ویژگی «اثر پژوهشی» باشند و قالب ارائه آنها می‌تواند متفاوت باشد. در جشنواره امسال دکتر محمد دبیر مقدم عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی موفق به کسب جایزه این جشنواره در بخش تالیف شد.

دکتر محمد دبیر مقدم، برنده جایزه جشنواره بین المللی علوم انسانی فارابی در بخش تالیف در این رابطه بیان کرد: «در جشنواره فارابی من در بخش مربوط به کرسی های نظریه پردازی به عنوان نظریه پرداز برتر انتخاب شدم و آن نظریه دیدگاهی است که به عنوان معلم زبان شناسی در ۳۰ سال گذشته بر اساس شواهد و داده های زبان فارسی و تعدادی از زبان‌های ایرانی (چه زبانهای ایرانی کهن و چه زبان‌های ایرانی نویی که امروز در جای جای ایران صحبت می‌شود) به دست داده ام. زمانی که این داده ها را با آرای نظری مطرح در سطح بین المللی یعنی نظریه های زبان‌شناسانی مانند؛ نوام چامسکی، مایکل هالیدی و برنارد کامری (که بزرگان عرصه های مختلف زبان شناسی امروز هستند و حتی با اینکه یکی از آن ها فوت شده است اما آثار آن‌ها همواره سرلوحه‌ی کار و پژوهش های دیگران بوده) بررسی کردم؛ دیدم که این نظریه ها قادر نیستند داده های زبان فارسی امروزی و فارسی متون قدیمی و همین‌طور برخی از زبان‌های ایرانی مانند کردی، لکی، تالشی، تاتی، دلواری و هورامی را به قدر کفایت تحلیل، توصیف و تبیین کنند لذا تدریجاً در این سه دهه اخیر در کنار آموزش در دانشگاه این مسیر پژوهشی تبدیل به یک نگاه نظری شد که به زعم خودم نسبت به نظریه های مطرح زبانشناسی امروز فراگیر تر است و اسم آن را نظریه تعاملی زبان گذاشتم.»

وی افزود: «این نظریه در کتاب "زبان شناسی:منظری ایرانی" که در سال ۱۳۹۹ توسط دانشگاه علامه طباطبائی آن را منتشر کردیم مطرح شده. این کتاب در حدود ۸۰۰ صفحه و حاوی تعدادی از مقالات من به زبان فارسی و انگلیسی است و برخی تحلیل‌ها را مطرح کرده که پیش‌تر در حوزه های مختلف زبان شناسی به دست داده نشده بود. بنابراین به عنوان کرسی نظریه پردازی پذیرفته شده و امروز هم در جشنواره بین‌المللی فارابی به خاطر آن کرسی نظریه پردازی که در دانشگاه علامه طباطبائی برگزار کردم و کتابی که بیان شد به عنوان نظریه پرداز برتر من را معرفی کردند.»

وی در رابطه با برجستگی های این اثر بیان کرد: «برجستگی‌های این کار از نظر من نگاهی فراگیرتر و کلان تر در مقایسه با دیگر نظریه های زبان شناسی در سطح بین المللی است و به پدیده زبان، تنوع زبانی، نحوه تغییر زبان و ساختارهای زبانی در حوزه نحو و صرف می‌پردازد. در واقع نظریه های موجود در سطح بین المللی تنها یک برشی از زبان را مبنا قرار می دهند و به آن زبان شناسی همزمانی می‌گویند، اما حقیقت این است که زبان مانند رودخانه‌ای جاری است و بریده بریده کردن و توصیف آن بریده ها در طول تاریخ تصویر ناقصی از کلیت و مراحل تغییر آن زبان به ما می‌دهد. اما نظریه‌ی تعاملی زبان بر خلاف سایر نظریه ها نگاهی چند بعدی و علوم انسانی محور به ماهیت زبان به وجود آمدن گویش ها و زبان‌های مختلف از بطن یک زبان و نحوه تغییر زبان دارد.»

دبیر مقدم در آخر بیان کرد: «من فکر می کنم کرسی نظریه‌پردازی دیگری در حوزه زبان شناسی در ایران ارائه نشده و رقیب داخلی ندارد و رقبای آن بین المللی اند. یعنی آن کتاب با دیدگاه‌های زبان شناسانی مانند: نوام چامسکی؛ زبان شناس صورت گرا، مایکل هالیدی؛ زبان‌شناس کارکرد گرا و نقش گرا و برنارد کامری که رده شناس زبان است مقایسه شده بنابراین برابر و مشابه داخلی ندارد و این مقایسه در مقاله های انگلیسی و فارسی من در سطح بین‌المللی و داخلی ارائه شده است. از آنجا که برای برخی از ساختار های زبان فارسی و ایرانی تحلیلی وجود نداشت در این نظریه کوشیدم که این کار را انجام دهم. کرسی های نظریه پردازی چند مرحله را در داخل کشور سپری می کنند و از صافی های علمی مختلفی میگذرند تا تبدیل به یک نظریه مطرح شوند و این مقایسه ها موجب شد که نظریه من به عنوان کرسی نظریه پردازی در ایران پذیرفته شود.»

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام