کتاب فرهنگ اسپانیایی-فارسی فارسی-اسپانیایی در ششصد و سی و ششمین شب از شب‌های بخارا عرضه می‌شود

عطنا - ششصد و سی و ششمین شب از شب‌های بخارا به رونمایی کتاب فرهنگ اسپانیایی-فارسی فارسی-اسپانیایی نوشته دکتر علیرضا امیدبخش و منتشر شده در انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی اختصاص یافته است.

این نشست در ساعت ۵ بعد از ظهر روز دوشنبه دوم خرداد ماه ۱۴۰۱ (بیست و سوم می ۲۰۲۲) در سالن شهید عضدی دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار می‌شود.

در این نشست و به مناسبت انتشار این کتاب دکتر عبدالله معتمدی، ریئس دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر سید جلال دهقانی فیروزآبادی، معاون پژوهشی آن دانشگاه، دکتر علی اکبر احمدی افرمجانی، ریئس دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی، دکتر علیرضا امیدبخش، نویسنده کتاب، دکتر سودابه باشی زاده، مدیر گروه زبان و ادبیات اسپانیایی، استاد علی دهباشی، آقای آنخل لوسادا (سفیر اسپانیا در تهران)، آقای گیرمو الخاندرو پوئنته اوردوریکا (سفیر مکزیک در تهران)، سرکار خانم رومینا پرز راموس (سفیر بولیوی در تهران)، آقای لائودِمارگونسال وِس آگیار نِتو (سفیر برزیل در تهران)، آقای ایساک لنین براوو خائن (سفیر نیکاراگوئه در تهران)، آقای کارلوس کوستا نه‌وس (سفیر پرتغال در تهران)، آقای کارلوس اسگاربی (سفیر اوروگوئه در تهران) و جمعی از استادان و دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی حضور خواهند داشت. 

دکتر علیرضا امیدبخش، عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات انگلیسی و همچنین گروه زبان و ادبیات اسپانیایی دانشگاه علامه طباطبائی است و دکترای خود را از دانشگاه بارسلونا دریافت کرده است. مطالعات تطبیقی آرمانشهری با تکیه بر نقش آفرینی فرهنگ ایرانی و اسلامی گرایش اصلی او در پژوهش‌های انجام شده است و نگارش فرهنگ، کتابنامه، دانشنامه و فهرست را یک کنش آرمانشهری جدی برای تولید ابزار اولیه مفاهمه ملت‌ها و فرهنگ‌ها می‌داند که در نظام سیاست‌گذاری و اولویت‌های نظام آموزش عالی کشورها که ناظر به نیازهای اساسی جامعه باید تنظیم شوند، مغفول مانده است. 

در حال حاضر، کمتر از پنج فرهنگ‌ دوسویه اسپانیایی فارسی موجود است که همگی در ایران به چاپ رسیده‌اند حال آنکه قرابت فرهنگی ایران و اسپانیا و کشورهای اسپانیایی زبان به واسطه تعامل هشتصد ساله در دوران تمدن اندلس در مقایسه با دیگر کشورهای غربی بسیار زیاد است اما تا کنون از این فرصت هر دو طرف بهره کافی نبرده‌اند. 

دیکشنری‌ها، فرهنگ‌ها و واژه‌نامه‌ها از ابتدایی‌ترین و مهم‌ترین ابزاری هستند که برای ارتباط و مفاهمه میان ملت‌ها به کار گرفته می‌شوند. از این رو، با پیدایش نخستین تمدن‌های بشری، واژه‌نامه‌ها نیز پا به عرصۀ وجود گذاشتند. به نقل از دانش‌نامۀ انکارتا، قدمت نخستین واژه‌نامه‌های نگاشته‌شده به حدود ۴۳۲۰ سال پیش یعنی ۲۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح (ع) بازمی‌گردد. این واژه‌نامه‌ها که به خط میخی بر الواحی گِلی نگاشته شده‌اند و در بین‌النهرین، در شهر ابلا، واقع در ۵۵ کیلومتری حلب سوریه، کشف شدند، واژه‌نامه‌هایی دو زبانه به زبان سومری و معادل‌های اکدی هستند.

در اواخر سال ۱۳۳۵ زنده‌یاد استاد سعید نفیسی (۱۳۴۵ – ۱۲۷۴) در مقاله‌ای با عنوان «دستور لغت‌نویسی» که در مقدمۀ فرهنگ فارسی عمید نیز آمده است (۳۴-۲۲)، با اشاره به اهمیت فرهنگ‌نویسی و گلایه از قصور در این حوزه در ایران، می‌نویسد: «دامنۀ علم و معرفت در روزگار ما به اندازه‌ای وسعت یافته و کشیده شده است که بدیهیات را همه‌جا در طاق نسیان گذاشته‌اند. یکی از بدیهیات این است که نخستین حاجت هر زبانی فرهنگ یا کتاب لغت است» (۲۲). گلایۀ استاد نفیسی حتی پس از گذشت حدود ۶۳ سال از نگارش این مقاله ایشان نیز شاید هنوز به‌جا باشد؛ چراکه ما در مقایسه با دیگر ملت‌ها در نگارش واژه‌نامه‌ها اهتمام کافی نداشته‌ایم؛ خاصه در حوزۀ زبان اسپانیایی، که در حال حاضر شاید تعداد واژه‌نامه‌های مربوط به این زبان در ایران به عدد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد و آنچه موجود است نیز بیشتر بر پایۀ پیکره‌های زبان‌های انگلیسی و فرانسه نگاشته شده است تا پیکره‌های اصلی زبان اسپانیایی. این واقعیتِ ناامیدکننده، حکایت از کوتاهی ما در فرهنگ‌نگاری زبان اسپانیایی دارد. زبانی که به نقل از مؤسسۀ سروانتس پس از زبان انگلیسی دارای بیشترین گویش‌ور در دنیا (حدود نیم میلیارد نفر)، پس از انگلیسی و چینی سومین زبان استفاده‌شده در اینترنت، زبان رسمی ۲۲ کشور در دنیا و همچنین زبان دوم ایالات متحدۀ امریکا است. زبانی که دست‌کم حدود ۸۰۰ سال قرابت فرهنگی با فرهنگ ایران و اسلام داشته است و ثمرۀ آن تنها در حوزۀ زبان‌شناسی، وجود حدود ۲۰۰۰ واژه ی عربی در زبان اسپانیایی امروز است.

به خاطر داشته باشیم که مسلمانان از سال ۷۱۱ تا ۱۴۹۱ میلادی به همراه ساکنان مسیحی و یهودی در شبه جزیرۀ ایبری تمدن آندولس را شکل دادند. تمدنی که اگرچه بدون چالش بین این سه فرهنگ نبود، زمینه‌ساز ۸۰۰ سال همزیستی مسالمت‌آمیز و ارتباطات میان فرهنگی بین پیروان این سه دین ابراهیمی، و هم‌افزایی و شکوفایی هنر، ادبیات، علم و فناوری در دنیا شد. تمدنی آرمان‌شهری که برخاسته از نهضت‌های ترجمۀ مدارسِ تولدو، سیسیل و بغداد بود و شاید رؤیای امروز دنیا و الگویی برای حل بسیاری از مشکلات کنونی آن باشد.

افزون بر این، نگاهی مختصر به تاریخ روابط ایران و اسپانیا و کشورهای هیسپانو، حاکی از آن است که این کشورها همیشه روابطی دوستانه با ایران داشته‌اند. شوربختانه، نه ایران، نه اسپانیا و نه کشورهای هیسپانو هیچ‌گاه نتوانسته‌اند از این فرصت‌ها و ظرفیت‌های پرثمر آن، آنگونه که باید استفاده کنند؛ چراکه در ساختن ابتدایی‌ترین و مهمترین ابزار ارتباط و مفاهمه میان ملت‌ها و فرهنگ‌ها از جمله نگارش واژه نامه یا فرهنگ زبان اسپانیایی، و نیز توسعه و حمایت از آموزش زبان اسپانیایی در مدارس و دانشگاه‌ها کوتاهی ورزیده‌اند. امید است این فرهنگ دوسویۀ اسپانیایی- فارسی و فارسی- اسپانیایی گامی اگرچه کوچک در جبران این کوتاهی تاریخی باشد.   

فرهنگ اسپانیایی-فارسی فارسی اسپانیایی منتشر شده در دانشگاه علامه طباطبائی، دوسویه و دارای بیست هزار واژه اسپانیایی و برابرهای فارسی است که از واژگان روزآمد و پرکاربرد و مستقیم بر مبنای یک پیکره از زبان اسپانیایی تهیه شده نه از پیکره‌های زبانهای دیگر همچون انگلیسی یا فرانسوی. این فرهنگ دو قسمت اسپانیایی-فارسی و فارسی-اسپانیایی دارد و از ویژگی‌های آن داشتن راهنمای تلفظ برای غیرفارسی زبانان است. به این ترتیب با استفاده از این راهنما کاربرانی که با زبان فارسی هیچ آشنایی نداشته باشند می‌توانند کلمات فارسی را به راحتی و درستی تلفظ کنند. انتشار این فرهنگ در دانشگاه علامه طباطبائی نیز نشان از اعتبار کار علمی این کتاب دارد. جالب است بدانید که از چهار فرهنگ چاپ شده در دنیا، همگی در ایران به انتشار رسیده و جالبتر آنکه از این میان دو فرهنگ را انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی به چاپ رسانده است. اولین فرهنگ توسط دکتر کامروزپارسای در سال ۱۳۷۰ و دومین توسط دکتر علیرضا امیدبخش در سال ۱۴۰۰ در انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی منتشر شده است.

اهمیت چاپ فرهنگ در این حوزه به این دلیل است که پس از زبان انگلیسی، زبان اسپانیایی دارای بیشترین گویش‌ور در دنیا (حدود نیم میلیارد نفر) است. همچنین، پس از انگلیسی و چینی سومین زبان استفاده‌شده در اینترنت است. این زبان، زبان رسمی ۲۲ کشور در دنیا و همچنین زبان دوم ایالات متحدۀ امریکا است که به باور زبانشناسان تا دو دهه دیگر زبان اول این کشور خواهد شد. از طرفی دیگر به واسطه دین اسلام و زبان عربی که زبان علمی آن زمان بوده، بین قرن هشتم تا اواخر قرن پانزده میلادی یعنی دست‌کم حدود ۸۰۰ سال، قرابت فرهنگی بین ایران و اسپانیای آن زمان یا همان تمدن اندلس وجود داشته است. شواهد علمی و تاریخی بسیاری در این زمینه وجود دارد که هر کدام می‌تواند موضوع پژوهش‌های بسیار مفیدی برای علاقمندان در این حوزه باشد. 

بررسی تاریخی روابط ایران و اسپانیا و کشورهای اسپانیایی زبان هم حاکی از آن است که این کشورها همیشه روابطی دوستانه با ایران داشته‌اند. اما شوربختانه هیچ وقت دو طرف آنچنان که باید از این ظرفیت‌ها استفاده نکرده‌اند. از منظر سیاسی و روابط بین الملل نیز اسپانیا و کشورهای اسپانیایی زبان حتی در تحریم‌های ظالمانه‌ای که طی دهه‌های اخیر به جمهوری اسلامی ایران تحمیل شده است هیچ وقت نقش فعالی در میان کشورهای متخاصم با ایران نداشته است اگر چه با فشار استکبار جهانی بسیاری از کشورهای غربی خواسته یا ناخواسته مجبور به همراهی در این تحریم‌ها شده‌اند. 

از منظر زبانشناسی، پدیده امپریالیسم زبانی که در جامعه‌شناسی زبان مورد بحث قرار می‌گیرد، به معنی تحمیل یک زبان بر گویشوران زبانهای دیگر است. در حال حاضر، گسترش جهانی زبان انگلیسی به عنوان بارزترین نمونه امپریالیسم زبانی شناخته می‌شود و کشور ما نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر از مشکلات چنین پدیده‌ای بی‌نصیب نمانده است. علیرغم این که مقام معظم رهبری، مکرر در این مورد هشدار داده‌اند و رهنمودهایی داشتند، سیاستگذاران و مسئولین در حوزه آموزش، اقدام موثر و شایانی نداشته‎‌اند و نقش زبانهای خارجی دیگر از جمله زبان اسپانیایی در نظام آموزشی ما بسیار کمرنگ است. با فراهم نمودن بستر مناسب از جمله جذب نیروهای جدید و شایسته، انتشار کتاب‌های مرجع از جمله فرهنگ‌ها، دانشنامه‌ها و کتاب‌های درسی و رفع موانع آیین‌نامه‌ای و اداری تا حد زیادی می‌توان به حل این مشکل پرداخت.

در حال حاضر، دانشگاه علامه طباطبائی، تنها دانشگاه دولتی است که دارای گروه مستقل زبان و ادبیات اسپانیایی است. دانشگاه تهران نیز دارای گروه زبان اسپانیایی بوده اما در سالهای اخیر به علت نداشتن، عضو هیات علمی، این گروه ذیل گروه‌ دیگری به فعالیت مشغول است. اما قبل از دانشگاه علامه طباطبائی و دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران، با درک اهمیت و جایگاه زبان اسپانیایی، اولین دانشگاه بعد از انقلاب اسلامی بوده که این رشته را در ایران راه‌اندازی کرده است و همین امر باعث شد تا دانش‌آموختگان علاقمند این دانشگاه با ادامه تحصیل در خارج از کشور گروه زبان و ادبیات اسپانیایی را در دانشگاه‌های دولتی تاسیس کنند. اما به سه دلیل گروه‌های زبان اسپانیایی در دانشگاه‌های ایران از توسعه و برآوردن توقعات دانشجویان بازماندند:

۱. نداشتن نظام برنامه محور مشخص و آینده‌نگر برای توسعه گروه و رشته‌های آموزشی با گرایش ها و مقاطع مختلف از جمله ادبیات، مترجمی، مطالعات منطقه‌ای و میان رشته‌ای درکارشناسی ارشد و دکترا.
۲. عدم اهتمام به جذب نیروهای جدید یا اعزام و بورسیه دانشجویان نخبه به خارج از کشور.
۳. موانع آیین نامه‌ای و اداری در نظام آموزش عالی کشور که در بسیاری از موارد مانع از جذب نیروهای شایسته موجود در کشور و توسعه رشته‌ها و مقاطع آموزشی می‌شوند. 

امید است با استفاده از همه ظرفیت‌های موجود در دانشگاه‌های کشور به ویژه دانشگاه علامه طباطبائی که پیشینه‌ی درخشانی در چاپ فرهنگ‌های اسپانیایی فارسی داشته‌ است، موانع موجود برطرف شود و هر ماه شاهد رونمایی از یک کتاب در این حوزه باشیم.

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام