بازنمایی خانواده موضوعی است که جنبۀ ملی و جهانی دارد/ رسانه عامل تغییر و تحول در ارزش‌های خانواده است

عطنا- گروه روزنامه‌نگاری دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در تاریخ 15 اسفندماه 1400 سومین نشست خود را با عنوان رسانه و چالش‌های جمعیت از سلسله نشست‌های علمی در راستای برنامه راهبردی دانشگاه در افق 1405-1401 با حضور پریناز تقوی، جامعه‌شناس و فعال حوزه خانواده و سلامت و فریبا ایلکا، کارشناس ارشد مامایی و زنان و فعال حوزه باروری و بهداشت برگزار کرد.

در این نشست عباس اسدی، عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم ارتباطات و مدیر گروه روزنامه نگاری و مدیریت رسانه به‌ عنوان دبیر جلسه حضور داشت و موضوعاتی از قبیل رسانه عامل تغییر و تحول در ارزش‌های خانواده، نحوه برجسته‌سازی فرزند آوری در رسانه و بررسی نقش رسانه در چند کشور در مورد جمعیت و خانواده از محورهای این نشست بود.

در ادامه نشست پریناز تقوی با بیان اینکه پنجره جمعیتی می‌تواند یک فرصت طلایی برای همه ملت‌ها باشد به شرطی که بتوان از آن استفاده بهینه کرد، گفت: پنجره جمعیتی دوره‌ای است که در آن کمتر از یک‌سوم جمعیت خارج از سنین فعالیت یعنی زیر 15 سال و 65 سال و بالاتر و بیشتر از دوسوم جمعیت در سنین فعالیت یعنی 15 تا 65 ساله باشند.

وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین عناصر تأثیر جمعیت، ساخت سنی جمعیت است، افزود: در ایران سه گروه جمعیتی وجود دارد، نخست گروه پایه که کمتر از 15 سال هستند و 20 درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند، گروه دوم جمعیت مولد بین سنین 15 تا 65 سال هستند که 70 درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند و گروه آخر سالمندان محسوب می‌شوند که از سنین 65 به بالا هستند و 10 درصد جمعیت، متشکل از این گروه است.

تقوی با اشاره به اینکه بخش دوم یعنی جمعیت مولد برای کشور بسیار مهم است و باید روی آن سرمایه‌گذاری کنیم، عنوان کرد: پنجره جمعیتی یک فرصت طلایی که برای اصلاح ساختارهای جمعیتی و همچنین رشد و پیشرفت علمی و اقتصادی کشور مهم است، اگر از آن به‌درستی استفاده نشود نه‌تنها تهدید خواهد بود بلکه بعد از عبور از این مرحله امکان مدیریت و تعمیر ساختار جمعیتی و رشد و توسعه بسیار پایین و یا حتی ناممکن می‌شود.

این کارشناس با بیان اینکه یکی از کارکردها و ابزارهای مهم رسانه بازنمایی است، تصریح کرد: بازنمایی خانواده یکی از ویژگی‌های جهانی در دنیای امروز است. تمام ملت‌ها امروزه در جهان رسانه‌ها غرق شده‌اند، ازاین‌رو بازنمایی خانواده موضوعی است که جنبه ملی و جهانی دارد.

وی با تأکید بر اینکه رسانه عامل تغییر و تحول در ارزش‌ها است، افزود: رسانه‌ها و ابزارهای بازنمایی مهم‌ترین و قاطع‌ترین عوامل تأثیرگذار بر معنای خانواده هستند. رسانه خود را با سرعت ناباورانه به‌عنوان بخشی از فرهنگ جامعه به خانواده عرضه می‌کند و از طریق بازنمایی به منبعی مهم برای الگوپذیری تبدیل می‌شود.

تقوی اظهار کرد: در گذشته بعدازاینکه افزایش جمعیت داشتیم دولت تصمیم گرفت جمعیت را کنترل کند بنابراین بازنمایی منفی از تشکیل خانواده به مردم نشان داد. یکی دیگر از کارها بازنمایی منفی از تعاملات خانواده بود همچنین برجسته‌سازی ناپایدار خانواده، عادی نشان دادن مسئله طلاق و خشونت و مواردی ازاین‌دست از دیگر موارد بود.

این کارشناس با بیان اینکه اصلی‌ترین راهکار در راستای ارتقا نرخ باروری کل، اتخاذ راهبرد گفتمان خانواده محور در رسانه ملی است، تصریح کرد: تأکید بر رعایت و توجه به مصالح خانواده و ضرورت نگرش سیستمی و نظام‌مند به نهاد خانواده و نگرشی فرا بخش به نظام خانواده و همچنین تأکید بر تهیه پیوست خانواده برای تمام برنامه‌های رسانه ملی، به‌ویژه برنامه‌های سرگرمی ضرورت دارد.

وی افزود: پژوهش‌های انجام شده و ترکیب واژه‌ها از سال 2009 تا 2016 در جامعه ایتالیا نشان داده نوع لحن و میزان بروز اخبار اقتصادی بر رفتار باروری تأثیر می‌گذارد و افزایش اخبار منفی اقتصادی از باروری جلوگیری می‌کند.

تقوی ادامه داد: ترجیح جوانان از رسانه‌های سنتی به رسانه‌های اجتماعی باعث تأثیرپذیری از شبکه‌های اجتماعی شده و به دنبال خود عاملی برای تغییر باروری در داخل کشور و گروه‌های اجتماعی مختلف با منافع اقتصادی مشترک محسوب می‌شود.

این کارشناس با اشاره به اینکه رسانه ملی برای تحقق سیاست افزایش رشد جمعیت در درجه نخست باید به اصلاح و تغییر بینش و نگرش و رفتار خانواده‌ها بپردازد، گفت: با توجه به اهمیت و اولویت نهاد خانواده در نظام عرفی جمهوری اسلامی انتظار می‌رود رسانه ملی در برنامه‌های خود برای تغییر گفتمان حاکم به جامعه از کم‌فرزندی به گفتمان ارتقا نرخ باروری مورد تجدیدنظر قرار دهد.

وی با بیان اینکه رسانه نقش بی‌نظیری در مدیریت و هدایت فرهنگ و افکار عمومی جامعه دارد، عنوان کرد: به دلیل گستردگی دامنه نفوذ و تأثیرگذاری آن بر آحاد مردم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار‌ است، فرزند آوری یکی از مؤلفه‌های مهم علم جمعیت است که در سالیان اخیر به‌عنوان یک مسئله ملی بارها مورد تأکید مقام معظم رهبری به‌ویژه برای مسئولان جهت برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری بوده است.

این کارشناس با اشاره به اینکه در برخی از کشورها شاهد هستیم که سلبریتی‌ها ورزشی و هنری از پیشگامان تشویق مردم به ازدواج و فرزند آوری هستند، ادامه داد: صاحب‌نظران دلایل مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را عامل تغییرات در میزان باروری می‌دانند در این میان آگاهی مهم‌ترین موضوعی است که نقش تعیین‌کننده‌ای در این زمینه ایفا می‌کند.

تقوی با بیان اینکه کارشناسان امر برای حل معضل فرزند آوری بر ضرورت فرهنگ‌سازی تأکید می‌کنند، افزود: در این میان باید به نقش پرنفوذ رسانه‌ها به‌ویژه صداوسیما در اندیشه خانواده متذکر شد بر اساس قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت که در تاریخ 19 آبان 1400 لازم الجرا شده، صداوسیما مکلف است 10 درصد از برنامه‌های خود را به تشویق به فرزند آوری اختصاص دهد.

وی اظهار کرد: امروزه آمار طرفداری و محبوبیت سلبریتی‌ها با گسترش فضای مجازی روزبه‌روز در حال گسترش است و سبک زندگی آن‌ها برای خیلی از جوانان به‌صورت الگو شده است در حالی‌ که اکثر سلبریتی‌ها یا ازدواج نمی‌کنند یا نظرات عجیب‌وغریبی دارند. جای تأسف است که حتی این مسئله کم‌فرزندی به کتاب‌های بچه‌های دبستانی نیز رسوخ کرده و خانواده هاشمی که یک خانواده سنتی بود به‌جای آن خانواده تک‌فرزندی قرار گرفته است.

این کارشناس با اشاره به اینکه تک‌فرزندی معایب زیادی دارد، تصریح کرد: نمایش اعتمادبه‌نفس کاذب، افراد حساس و پرمدعا در قبال تنش‌های اجتماعی، عدم توانایی در رفع احساس‌هایی مانند حسادت عدم تعامل اجتماعی از معضلات تک‌فرزندی است.

وی با بیان اینکه تک‌فرزندی زوجین شاید به‌عنوان راحت‌ترین گزینه باشد و به حس منفعت طلبانه و خود خواهانه آدم‌های امروزی پاسخ منطقی دهد اما روی زندگی سه نسل تأثیر دارد، گفت: والدین تمام عاطفه، احساس، پول و سرمایه را صرف یک فرزند می‌کنند و اگر فرزند مورد بی‌مهری قرار بگیرد، احساس شکست و سرخوردگی می‌کند. حتی گفته می‌شود نیاز به فرزند در میان‌سالی بیشتر از نیاز به همسر است

تقوی با اشاره به اینکه ایتالیا که پایین‌ترین نرخ باروری در دنیا را دارد در بدو تولد کودک 800 یورو پرداخت می‌کند، افزود: دانمارک پویش‌های تبلیغاتی در مورد مسئولیت اجتماعی فرزند آوری دارد، در ایستگاه‌های راه‌آهن با شعار هرچه زودتر برنامه‌ریزی کنید، بارداری آسان‌تر است و شعار برای دانمارک این کار را بکن توسط یک آژانس مسافرتی دانمارکی، زوج‌های جوان را تشویق می‌کنند که در سفر بچه‌دار شوند. در صورت اثبات بچه‌دار شدن در سفر می‌توان تا سه سال از محصولات و کالاهای مربوط به کودک استفاده کرد.

وی ادامه داد: فنلاند اهدا پکیج زایمان، انواع لباس گرم، لباس‌خواب، کتاب، کمک مالی به ارزش 140 يورو، وام بارداری و مرخصی یک ماه قبل از زایمان دارد و سوئد 480 روز مرخصی با حقوق به پدر و مادر می‌دهد که می‌توانند بین خود تقسیم کنند.

این کارشناس افزود: آلمان ارائه مرخصی به مردان جهت مراقبت از کودک و کمک به زنان و کمک‌هزینه 300 تا 1800 یورو در ماه را دارد. انگلیس حقوق هفتگی به خانواده دارای دو فرزند و یک سال مرخصی با حقوق بعد از زایمان دارد. ایران نیز زایمان طبیعی رایگان، وام 10 میلیونی به ازای هر فرزند. افزایش تصاعدی حق اولاد در فیش حقوقی کارمندان را دارد.

وی با بیان اینکه قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در ایران آیتم‌های مختلفی دارد، گفت: از این آیتم‌های می‌توان به 9 ماه مرخصی زایمان و 12 ماه برای دوقلو، اعطا دورکاری به مدت 4 ماه در دوران بارداری، نوبت شب‌کاری به اختیار برای مادران شاغل باردار و دارای فرزند شیرخوار تا 2 سال و پدران هم تا یک‌ماهگی نوزاد، سن بازنشستگی برای مادر یک فرزند 42 برای دو فرزند 41 سه فرزند 40 سال است و موارد دیگر اشاره کرد.