آیا کرونا «برساخت اجتماعی» در ایران است؟

• جواد میری | عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

کووید ۱۹ به مثابه یک ویروس در حوزه مطالعاتی اپیدمیولوژیست ها  است و من در باب ساختار این ویروس «عصر پسا-جدید» سخنی ندارم ولی کووید ۱۹ به مثابه امر اجتماعی یک «برساخت اجتماعی» هم هست که از حیطه فهم جامعه پزشکی خارج است. البته جا انداختن این مسئله در ایران کار ساده‌ای نخواهد بود و نیاز به کند و کاو جدی دارد. هنگامیکه می‌گوییم کرونا یک برساخت اجتماعی است دقیقاً منظورمان چیست؟

برساخت اجتماعی، مفهوم یا معنایی است که توسط یک جامعه به یک شیء یا «رخداد» داده می‌شود و توسط نوعی تلقی افراد آن جامعه نسبت به نحوه مشاهده یا برخورد با آن «رخداد» اتخاذ می‌شود.

به عبارت دیگر، کووید ۱۹ به مثابه یک ویروس یک معنای اپیدمیولوژیک دارد ولی «نحوه مواجهه» جامعه ایرانی با این ویروس دیگر مسأله‌ای نیست که ویروس و ساختار ویروس تعیین و تحدید می‌کند بلکه این عامل انسانی است که این ویروس را تبدیل به یک «رخداد اجتماعی» می‌کند تا مردم نوع مواجهه‌شان با این ویروس شکل و ریخت و فرم متفاوتی بگیرد و تمامی توجه‌شان معطوف به آن بشود،  که وقتی توجه جامعه معطوف به آن شد «آن» دیگر ویروس نیست که ما درباره آن سخن می‌گوییم بل «رخداد» و واقعه‌ای است که عامل یا عوامل انسانی آن را به دال مرکزی جامعه تبدیل کرده‌اند و به نوعی ضمیر ناخودآگاه جمعی جامعه را، تو گویی، به تسخیر خود درآورده‌اند.

از نظر من، نحوه مدیریت کرونا در ایران برساختی است که نیاز به فهم انتقادی دارد نه دستورالعمل‌های پزشکی. واقع امر این است که ایران جزو 10 کشور نخست مبتلایان به کرونا نیست ولی در 15 ماه اخیر تریبون ها شدیدترین تبلیغات ترس‌آور را به جان جامعه تزریق کرده و این همان ویروس به مثابه رخداد است نه ویروس به مثابه امر اپیدمیولوژیک.

سخن اینجاست که دست اندرکاران چرا ویروس را تبدیل به رخدادی در جامعه کرده‌اند و جامعه را به حالت «تعلیق» درآورده اند؟ مشاهدات نشان می‌دهد که راه جلوگیری انتشار ویروس «تعلیق جامعه» و تزریق «جنون تنهایی» به مردم نیست و تداوم این کژ-سیاستگذاری معنایی جز انهدام جامعه ندارد.

راهکار عملی چیست؟ اولین گام اینکه «پمپاژ تبلیغاتی» را قطع کنیم و روان جامعه را مدیریت علمی کنیم. سپس ببینیم کشورهای دیگر در مواجهه با کووید ۱۹ عملاً چه روش‌هایی اتخاذ کردند (به‌عنوان مثال، گام اول قرنطینه و گام دوم ایمنی همگانی و گام سوم بازگشایی تدریجی و گام چهارم واکسن و گام کنونی عادی‌سازی فضای انسانی) و سومین گام مهم پرهیز از سوء‌استفاده سیاسی برای ماندن در کورس قدرت.