نسبت به تدریس آنلاین به باورپذیری برسیم/ ترکیبی از تدریس حضوری و آنلاین مطلوب دانشگاه‌ها است

دکتر مصطفی قادری، عضو هیئت علمی گروه برنامه‌ریزی درسی دانشگاه علامه‌طباطبائی از موافقان برگزاری مجازی امتحانات پایان ترم تحصیلی در دانشگاه‌ها است. او به عطنا گفت: من ۱۰۰درصد موافقم که امتحانات و ارزشیابی دانشجو به ویژه در این ترم، مجازی انجام شود. به این دلیل که ما یک ترم، تجربۀ تدریس آنلاین را کسب کرده‌ایم و الان در آخر کار هم که قرار است محصول را درو کنیم، لازم است ارزشیابی آنلاین انجام شود. سیستم آموزش مجازی امکان ارزشیابی خودکار را دارد چه بسا این ارزشیابی خیلی منظم‌تر از ارزشیابی‌های معمول است.

در ادامه مشروح گفت‌وگوی عطنا با این استاد دانشگاه را می خوانید.

آقای دکتر! ارزیابی شما از کلاس‌های مجازی برگزار شده در دانشگاه علامه‌طباطبائی چگونه است؟

من از همان اسفندماه که سیستم آموزش مجازی دانشگاه راه اندازی شد، کلاس ها را آغاز کردم. البته قبل از آن، حدود ۱۰ سال آموزش آنلاین را به دانشجویان و معلمان آموزش می دادم و کتابی هم تحت عنوان «ابزارهای تدریس آنلاین» در این رابطه نوشته ام. البته تجربه گسترده تدریس آنلاین من به صورت جدی، پس از شیوع کرونا و در دانشگاه اتفاق افتاد. تجربه آموزش آنلاین در سه ماه گذشته بسیار ناب بود و قابل مقایسه با ۱۰ سال گذشته نبود، چون در آن سال ها ضرورتی برای اینگونه آموزش احساس نمی شد. بعد از شیوع کرونا متوجه شدیم که تدریس آنلاین چقدر می تواند مفید باشد و من آن را یک جهش در حوزه تدریس می‌دانم به این دلیل که مزایای بسیاری از جمله تدریس تعاملی و همزمان دارد و تمایل بسیار دارم که این نحوه تدریس بعد از کرونا هم ادامه پیدا کند. من نحوه برگزاری این کلاس ها را مثبت ارزیابی می کنم و حتی سیستم آموزش مجازی دانشگاه جای تشکر دارد. چرا که به نسبت مجهز است و امکانات متفاوتی دارد. هر چند کاستی هایی دارد ولی این کاستی‌ها قابل چشم پوشی است. دانشگاه ما جزو دانشگاه های پیشتازی است که سیستم تدریس آنلاین را فعال کرد در حالی که برخی از دانشگاه های معتبر هنوز برنامه ای برای ادامه آموزش نداشتند.

آیا کلاس‌های مجازی پاسخگوی نیاز علمی دانشجویان است؟

در تمام دنیا آموزش آنلاین به صورت ترکیبی و تلفیقی است. یعنی قسمتی از تدریس به وسیله اینترنت و قسمتی هم به صورت زنده انجام می شود. این گونه نیست که تمام تدریس به صورت مجازی باشد. در هیچ کجای دنیا تدریس به طور کامل مجازی انجام نمی شود. مگر در دانشگاه های آزاد و موسسات خصوصی. معمولاً تدریس در کشورهای مختلف به صورت تلفیقی است، به طور مثال ۵۰درصد به صورت مجازی و ۵۰درصد به صورت سنتی و البته ناگفته نماند که سیستم های بسیار قوی و پیشرفته ای هم برای استفاده دارند پس ما نیاز به تلاش بیشتری داریم.

بازخورد دانشجویان نسبت به این کلاس ها چگونه بوده است؟

دانشجویان دو دسته هستند. تعدادی با این سیستم سازگار شدند و تعدادی هم هنوز این سیستم را قبول نکرده اند. دانشجویان مقطع دکتری و ارشد بهتر کنار آمده اند، ولی در دوره های کارشناسی با مشکل بیشتری مواجه شدیم چون دانشجویان هنوز به این باورمندی نرسیده اند که قسمتی از تدریس و بیشتر کارهای یادگیری را می توانند به صورت آنلاین انجام دهند. به نظرم نسل جدید مخصوصاً دانشجویان دوره کارشناسی نسل Z (زامبی اطلاعات) هستند. آنها با کامپیوتر کاملاً آشنا هستند و از دوران کودکی کار کرده‌اند و علاقه‌مندتر از ما هستند. حتی در برخی از کلاس‌ها دانشجویان کلاس را به چالش می کشند و در بهتر برگزار شدن آن کمک می کنند. برخی از آنها سیستم های ویدئو کنفرانس و امکانات جدیدی را معرفی می کنند که ممکن است من استاد این امکانات را استفاده و تجربه نکرده باشم. نسل جدید اگر به این باورمندی برسد که تدریس آنلاین امکانات بسیار خوبی برای یادگیری دارد به طور حتم استقبال می کنند. این نسل، تشنه یادگیری سریع است و حوصله تدریس سنتی را چندان ندارد. دانشجویان نسل جدید به ویژه دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دوست دارند، مطالب درسی را از طریق انیمیشن و امکانات جدید یاد بگیرند به دلیل نبود این امکانات در کلاس هلای حضوری سطح تمرکزشان پایین است. در کلاس های حضوری دانشجویانی می توانند بیشترین بهره را ببرند که هوش کلامی بالایی دارند. با یک فیلم، تصویر یا انیمیشن می توان مطالب را بهتر آموزش داد و دانشجو هم یادگیری مطلوب‌تری خواهد داشت. ما می توانیم بازخوردهای دانشجویان را از تدریس آنلاین و اثربخشی آنها را مورد پژوهش قرار دهیم. تدریس آنلاین آموزش را شخصی می کند. یعنی شما می توانید با توجه به توان یادگیری و انرژی خود، بارها و بارها فیلم تدریس را نگاه کنید تا متوجه شوید استاد چه گفته است. امکاناتی که در تدریس آنلاین وجود دارد در سیستم کلاس های زنده به هیچ عنوان وجود ندارد. به نظرم همه ما باید در مورد تدریس آنلاین به یک باورپذیری برسیم. اگر نرسیم تدریس آنلاین را به عنوان یک مسئله اضطراری در نظر می گیریم که بعد از تمام شدن شرایط، آن را فراموش می کنیم. ما باید دیدمان را نسبت به این موضوع عوض کنیم و تدریس مجازی را به عنوان بخشی از آموزش بپذیریم و آن را بعد از تمام شدن شرایط اضطراری هم انجام دهیم. البته استادانی که از قبل با کامپیوتر و تدریس آنلاین خو گرفته بودند به طور حتم بعدها هم این نحوه آموزش را ادامه می دهند. اگر می خواهیم جهشی در تدریس مدرسه‌ای و دانشگاهی ما ایجاد شود، نیاز است که بعد از کرونا هم به سمت تدریس آنلاین برویم چون جهان در حال حرکت به این سمت است. البته ناگفته نماند با وجود کلاس های آنلاین در هزینه های ما هم صرفه جویی می شود. به طور مثال با یک کامپیوتر می توان کارهای زیادی انجام داد و مانع از هدر رفت هزینه، وقت و انرژی شد. من این سخنی که کلاس های آنلاین را کلاس هایی بی کیفیت بیان می کند، قبول ندارم. ما می توانیم به ترکیبی از تدریس آنلاین و سنتی برسیم که هم در وقت، هم در انرژی و هم در یادگیری انقلابی ایجاد کنیم.

شما با برگزاری امتحانات به صورت مجازی موافقید؟

بله من ۱۰۰درصد موافقم که امتحانات و ارزشیابی دانشجو به ویژه در این ترم، مجازی انجام شود. به این دلیل که ما یک ترم، تجربۀ تدریس آنلاین را کسب کرده‌ایم و الان در آخر کار هم که قرار است محصول را درو کنیم، لازم است ارزشیابی آنلاین انجام شود. سیستم آموزش مجازی امکان ارزشیابی خودکار را دارد چه بسا این ارزشیابی خیلی منظم تر از ارزشیابی های معمول است. البته سیستم دانشگاه امکانات دیگری هم دارد، به طور مثال امکان طراحی انواع سوال را داریم و با ذخیره سوالات می توانیم بانک سوال داشته باشیم بدون اینکه کاغذی را نگه‌داری کنیم. می توانیم زمان آزمون را کنترل کنیم، سوالات را زوج و فرد کنیم و امنیت آزمون را بالا ببریم. دیگر اینکه سیستم این توانایی را دارد که سوالات را نمره گذاری کند و ضریب دشواری سوالات را مشخص کند. همچنین نتیجه آزمون به راحتی به مدیریت آموزشی ارسال شود و از همه مهمتر می تواند امکان شناخت نقاط ضعف آموزش را فراهم کند. تا یک دوره، این ارزشیابی مجازی را تجربه نکنیم، فکر می کنیم ارزشیابی از طریق سیستم دشوار است. بنابراین تجربه تدریس آنلاین و فرآیندی که تاکنون طی کرده ایم بدون آزمون آنلاین ناقص خواهد ماند.

آیا فایل‌های آموزشی کلاس‌ها در اختیار دانشجویان قرار گرفته است؟

نه متاسفانه، برای هر درس ما بین ۱۰ تا ۱۵ جلسه داشتیم و فکر می کنم تنها فیلم یک یا دو جلسه در سیستم بارگذاری شده است. البته بارگذاری فایل ها در سیستم آموزش باعث سنگینی سرور و کندی سرعت می شود، چرا که تعداد و حجم این فایل‌ها بسیار زیاد است. به نظرم این فایل ها باید به طور جداگانه مثلاً به صورت دانشکده‌ای یا به صورت رشته‌ای در جای دیگری ذخیره شود تا دانشجو بتواند به راحتی از آن بهره‌مند شود. البته این کار باید تا قبل از برگزاری امتحان انجام شود تا اگر دانشجویی امکان بهره مندی از برخی کلاس ها را نداشت بتواند استفاده کند و چه بسا امکان استفاده دانشجویان دانشگاه های دیگر هم فراهم شود. چه بهتر که در دانشگاه، فیلم تدریس استادان ضبط شود و با هزینه های کم در اختیار دانشجویان مشتاق دانشگاه های دیگر هم قرار گیرد، این کار می تواند، حتی منبع درآمدی برای دانشگاه باشد.

استفاده از آموزش آنلاین چه تاثیری در ارتباط ما با دانشگاه های داخل و خارج از کشور می گذارد؟

برقراری ارتباط مجازی با استادان دانشگاه های دیگر و شرکت در وبینارها در این دوران برای ما ملموس‌تر بود. به این دلیل که استفاده از این سیستم همگانی شده است. بسیاری از همایش های ما در ابتدای شیوع بیماری لغو شد. در این شرایط تجربه ارتباط با مراکز پژوهشی دانشگاه های دیگر به دلیل زمان بیشتری که داریم، بیشتر شد. البته جلسات لایوهای مشترکی هم برای تبادل اندیشه و تجربه برگزار می شود که  بیش از ۴۰۰نفر از سراسر کشور در این جلسه ها شرکت می کنند.  همچنین تعاملات بین الملل دانشگاه بیشتر شده است. این تعاملات یک هم‌افزایی به وجود می آورد، علم حاصل گفت‌وگوی فعالان یک رشته است. حال که امکان این گفت‌وگو ساده‌تر شده است از آن نهایت استفاده را ببریم.