اگر پژوهش اخلاقی نباشد به هدف خود نرسیده است/ پژوهش یک امر مقدس است

اولین کارگاه سراسری «اخلاق در پژوهش: فاز اول: اصول کار با حیوانات آزمایشگاهی» به همت کمیتۀ اخلاق در پژوهش دانشگاه علامه طباطبائی و با همکاری کمیتۀ ملی اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

به گزارش عطنا، علومی یزدی، معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی در این نشست گفت: دانشگاه علامه طباطبائی چندیست که به قافلۀ «اخلاق در پژوهش» پیوسته است و به عنوان یک دانشگاه علوم انسانی و اجتماعی (هر چند ممکن است خیلی از موضوعات مربوط به کمیتۀ اخلاق در پژوهش به طور خاص به همۀ شاخه های علوم انسانی و اجتماعی مربوط نشود) اما به دلیل اینکه در بسیاری از رشته هایی که در این دانشگاه تدریس و تحقیق راجع به آن ها صورت می گیرد، سوژه های انسانی و حیوانی مورد آزمایش و بررسی قرار می گیرند به عنوان یک وظیفه و به عنوان یک پیش فرض لازم، دانشگاه ضرورت دید که با تشکیل کمیتۀ اخلاق پژوهشی این استانداردها و ضوابط اخلاقی پژوهش را به طور عام و به طور خاص در ارتباط با سوژه های انسانی و حیوانی رعایت کند و گام دیگری را در جهت استاندارد کردن پژوهش های دانشگاهی بردارد.

او ادامه داد: جامعۀ ما هم به اخلاق و هم به پژوهش نیاز دارد. در این تردیدی نداریم که جامعۀ ما از بی اخلاقی و بد اخلاقی در همۀ زمینه ها رنج می برد. از بداخلاقی های صحنه های سیاسی، صحنه های اجتماعی، فضای مجازی، رفتارهای شخصی، اخلاق واقعاً در صحنه اجتماع حاضر نیست. در حالی که در یک جامعۀ دینی و مبتنی بر آموزه های دینی هستیم، متاسفانه در این جامعه اخلاق در اکثر موارد غایب همیشگی است و این غیبت به صحنه های پژوهش نیز تسری پیدا کرده است.

علومی یزدی گفت: این غیبت اخلاق در صحنه های پژوهشی هم که پژوهش یک هدف مقدس است و به عنوان وسیله ای برای کشف ناشناخته ها، پاسخگویی به نیازهای جامعه، ارتقای سطح علم و دانش، جابه جایی مرزهای دانش، (این ها اهداف پژوهش هست)، در این صحنه ها هم متاسفانه اخلاق غالباً غایب است.

وی افزود: غیبت اخلاق در پژوهش را از مقاله های جعلی، نقل قول های بدون ذکر منبع، کپی برداری ها در همۀ زمینه ها در مقاله ها، در رسانه ها و در پایان نامه ها تا آزمودن سوژه های انسانی و حیوانی می توان دید.

معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی تاکید کرد: گاهی اوقات یک پژوهشگر برای اینکه یک پژوهش ناب ارائه دهد، ممکن است تمام موازین اخلاقی را در برخورد با سوژۀ انسانی که مورد پژوهش است را بشکند. یا زمانی که می خواهد در مورد یک پدیدۀ اجتماعی صحبت کند یا یک پدیدۀ اجتماعی را تجزیه و تحلیل کند، آنجا هم مرزهای اخلاقی را و آن بایدهایی که باید رعایت شود و بایسته هایی که باید حفظ شود را هم می شکند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: حریم خصوصی شکسته می شود، پژوهشگر سعی می کند در ساختارهای درونی ذهن و لایه های پنهان ورود پیدا کند و این لایه های پنهان را به طور غیر اخلاقی افشا کند و این ها اتفاقاتی هست که نباید رخ دهد.

او خاطرنشان کرد: کارکردهای کمیتۀ اخلاق در پژوهش به طور عام و به طور خاص بسیار برای اخلاقمند کردن پژوهش اهمیت دارد. اگر پژوهش اخلاقی نباشد، پژوهش به هدف خود نرسیده است. چون اهداف این پژوهش ها ارتقای سطح انسانیت، فهم، شعور و بالا بردن ظرفیت های ذهنی ما است.

علومی یزدی یادآور شد: در این مسیر حتماً باید اخلاق مورد حمایت قرار گیرد. موضوعی هم که امروز در این کارگاه با کمک دکتر نوربخش به بحث گذاشته خواهد شد که شیوه کار با حیوانات در آزمایشگاه ها، مشاهدات و تحقیقات پژوهشی است که آن هم بسیار دارای اهمیت است.

وی در ادامه گفت: اگر ما انسان ها برای پیشبرد پژوهش های خود، گاهی سراغ سوژه های حیوانی هم می رویم باید با رعایت حد و حدود برویم. ضرورت اقتضا می کند که گاهی یک حیوان، کالبد شکافی شود یا در مسیر آزمایش ها به نحوی به کار گرفته شود، ولی این ها همه باید با حفظ حدودی باشد که آن زیان ها و خسارات را به حداقل برساند.

معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: فکر می کنم این نخستین کارگاهی هست که ما در زمینه اخلاق در پژوهش در دانشگاه علامه طباطبائی برگزار می کنیم. دکتر خورسندی و دکتر صفایی به طور خاص روی این موضوع در دانشگاه علامه طباطبائی تمرکز کرده اند. برنامه های دیگری هم انشاالله در آینده خواهیم داشت. ما به دنبال این کارگاه، کارگاه عملی این موضوع را برگزار خواهیم کرد و بعد هم برای برگزاری مدرسۀ تابستانی اخلاق در پژوهش برنامه ریزی کرده ایم.