برای پیشرفت در حوزه علوم انسانی باید در الگوی بودجه‌ریزی پژوهشی کشور تغییر ایجاد شود

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: چیزی حدود 407 میلیارد تومان بودجه تنها به مراکز روزمره و رایج علوم انسانی در درون خود دولت تعلق می‌گیرد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که این بودجه عظیم می‌تواند به دانشگاه‌ها اختصاص یابد تا آنها این پژوهش‌ها را انجام دهند. اگر این اتفاق بیفتد مبلغی حدود 40 میلیارد تومان به دانشگاه علامه تعلق می‌گیرد که معادل بودجه سالیانه این دانشگاه برای تأمین تمامی مخارج آن است.

به گزارش خبرنگار عطنا، حسین سلیمی صبح سه‌شنبه، 27 آذرماه در مراسم بزرگداشت «روز پژوهش و علوم انسانی» در سالن اجتماعات کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: متفکرانی همچون الکساندر ونت معتقدند که نوع نگاه به علوم انسانی و اجتماعی با تغییر پارادایم فیزیک تغییر می‌کند، یعنی زمانی که پارادایم حاکم بر فیزیک، پارادایم مکانیکی است نوع روش‌ها، اندیشه‌ها و تئوری‌ها بیشتر حالت مکانیکی دارد و تحت تأثیر فیزیک حاکم است، اما زمانی که این نگاه به سمت فیزیک کوانتوم تغییر پیدا ‌کند، علوم انسانی هم به همان سمت سوق می‌یابد.

سلیمی ادامه داد: اما در این نظریه خطای بزرگی وجود دارد و آن هم این است که علوم انسانی اصلاً در یک پارادایم متفاوت قرار دارد، در این پارادایم الگوهای شناختی، روش‌ها، مفاهیم پایه و مبانی اساسی تفکر متفاوتی وجود دارد که اتفاقاً نخبگان برگزیده هر دوره هم آن را پذیرفته‌اند.

وی افزود: زمانی که ما در پارادایم متفاوتی زندگی می‌کنیم مفاهیمی مثل روش و پژوهش دچار قاعده قیاس‌ناپذیری می‌شوند. این به آن معنا است که ممکن است مشترک لفظی بسیاری از مفاهیم علوم انسانی در علوم دیگر هم وجود داشته باشد اما با یکدیگر تفاوت زیادی دارند و از این حیث باید به این موضوع توجه شود.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: بنده طی مطالعه‌ای که در مورد برخی مفاهیم پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی انجام دادم به این نتیجه رسیدم که پژوهش یک مشترک لفظی است و گاهی به امور متفاوتی اطلاق می‌شود که همه در لفظ پژوهش هستند اما معانی متفاوتی دارند.

سلیمی اضافه کرد: شاید در علوم طبیعی مفهوم واحدی برای پژوهش وجود داشته باشد اما در علوم انسانی و اجتماعی پژوهش مفاهیم متعددی دارد؛ برای مثال، پژوهش به معنای جوهر واکاوی هستی، پژوهش به معنی یافتن ابعاد مختلف وجودی انسان، پژوهش به معنای فهم رفتار انسانی، پژوهش به معنای اندازه‌گیری رفتارها، پژوهش به معنای تفسیر معانی تولید شده توسط انسان و یا پژوهش به معنای فهم هنجارهایی که می‌تواند زندگی بهتری به انسان بدهد.

دانشگاه علامه سه جنس فعالیت علمی را همزمان در خود جای داده است

وی با بیان اینکه در روز پژوهش و علوم انسانی باید به‌طور جدی به تفاوت این مقولات توجه شود، جنس فعالیت‌های پژوهشی را سه دسته دانست و گفت: در علوم انسانی تحقیقات بنیادینی در حوزه هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی وجود دارد اما این دسته از پژوهش‌ها در رابطه با کاربردی شدن دانش، اشتغال محور شدن دانشگاه و تأکید بر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی تا حد زیادی به فراموشی سپرده‌ شده‌اند، این در حالی است که اینها سر سلسله تحولات دانشی در علوم انسانی هستند.

سلیمی تصریح کرد: این در حالی است که در جامعه جهانی برای این موضوعات بستر جداگانه‌ای تعریف و در نظر گرفته شده است ولی در جامعه ما اینگونه نیست. برای مثال، ما در شرایطی هستیم که حتی وقتی می‌خواهیم در مورد تاریخ ایران بعد از انقلاب مطالعه کنیم مجبوریم تا به منابع خارجی مراجعه کنیم.

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه گفت: جنس دوم این فعالیت‌ها تحقیقات کاربردی برای حل مشکلات اجرایی کشور است، البته این امر با نوع نگاه جدیدی که در دولت و وزارت علوم ایجاد شده در حال احیا و بازیابی است، به‌طوری که دانشگاه‌ها و حوزه پژوهش تا حدی برای حل مشکلات اجرائی کشور به‌کار گرفته شده‌اند اما احساس بی‌نیازی دستگاه‌های اجرایی کشور مانع اصلی در پیشبرد این امر است، همچنین جنس سوم این فعالیت‌ها تحقیقات انتقادی یا عقلانیت انتقادی است که همه چیز را به چالش می‌کشد.

سلیمی ضمن بیان اینکه این سه جنس فعالیت در دانشگاه علامه وجود دارد، در رابطه با نوع پژوهش در این دانشگاه و ارتباط با سازمان‌های مختلف اذعان کرد: ما در حال حاضر توانسته‌ایم مراکزی همچون انتشارات، مرکز کارآفرینی و نشست‌هایی جهت کمک به مسائل اجرایی کشور، همایش‌ها و طرح‌های پژوهشی داخلی گوناگون به‌وجود آوریم.

وی تأکید کرد: پس از طراحی این مراکز و رویدادها عمده کار دانشگاه در حوزه ارتباط با صنعت، با دولت است، به این ترتیب کارفرمایانی که به ما طرح پژوهش داده‌اند شامل وزارت علوم، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت ارتباطات، ریاست جمهوری و شهرداری تهران می‌شوند، اما در حال حاضر در ایران شرکت‌های بزرگی که حاضر به سرمایه‌گذاری باشند و نتیجه آن را در تولید ثروت خود ببینند، وجود خارجی ندارد. بنابراین ما برای گسترش انواع پژوهش نیازمند طرحی هستیم تا صاحبان سرمایه دولتی بخشی از پژوهش خود را به دانشگاه‌ها واگذار کنند.

استادان ما در کمک به حل مشکلات کشور پایمردی کردند

سلیمی ادامه داد: به‌طور عمده در سه حوزه فعالیت‌های پژوهشی، پژوهش‌های بنیادین و مفهومی به سرعت در حال جایگزینی و طرد شدن هستند، اما به رغم مخالفت‌های بسیاری که وجود داشت ما مرکز رشد واحدهای فن‌آور علوم انسانی را در دانشگاه علامه طباطبائی تأسیس کردیم. این درحالی است که به عقیده بنده این مرکز یکی از واحدهای فن‌آور نمونه‌‌ای است که استقرار یافته است.

وی اضافه کرد: ما از سال 94 بعد از فرمایش رئیس جمهور، برگزاری نشست‌های مربوط به کمک به حل مشکلات کشور را در دستور کار قرار دادیم و هم‌اکنون نتایج این نشست‌ها در دو جلد خلاصه و منتشر شده است، این در حالی است که در ابتدای شروع این پروژه دستگاه‌های دولتی کمترین اهمیتی به این فعالیت نمی‌دادند، اما استادان ما پایمردی کردند و این نشست‌ها را ادامه دادند.

اختصاص 407 میلیارد تومان بودجه به مراکز پژوهشی درون دولت

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی در پایان به لزوم طراحی الگویی متفاوت برای موفقیت در پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی اشاره کرد و گفت: ما برای ایجاد تحول در این زمینه به بودجه‌های پژوهشی موجود در کل لوایح بودجه و کل ساختار دولتی نیازمندیم؛ در حالی که در لوایح در درون دولت برای پژوهش دولتی پول بسیار زیادی وجود دارد اما این سرمایه‌ها به طرز عجیبی به دانشگاه‌ها داده نمی‌شود و در بخش‌های نامعلوم دولتی از بین می‌رود.

وی به ذکر بودجه برخی مراکز دولتی در لایحه سال 1397 پرداخت و بیان کرد: بودجه برخی از این مراکز شامل مرکز بررسی‌های راهبردی 12 میلیارد تومان، معاونت حقوقی و پژوهشی و تنقیه قوانین ریاست جمهوری 2 میلیارد و 900 هزار تومان، دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت 13 میلیارد تومان، مرکز تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت 5 میلیارد تومان، مجلس شورای اسلامی 47 میلیارد تومان، سازمان مدیریت و برنامه ریزی 33 میلیارد تومان و پژوهشکده بیمه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 10 میلیارد تومان است.

سلیمی در ادامه گفت: براین‌اساس چیزی حدود 407 میلیارد تومان بودجه تنها به مراکز روزمره و رایج علوم انسانی در درون خود دولت تعلق می‌گیرد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که این بودجه عظیم می‌تواند به دانشگاه‌ها اختصاص یابد تا آنها این پژوهش‌ها را انجام دهند. اگر این اتفاق بیفتد مبلغی حدود 40 میلیارد تومان به دانشگاه علامه تعلق می‌گیرد که معادل بودجه سالیانه این دانشگاه برای تأمین تمامی مخارج آن است.

وی در آخر اذعان کرد: بنابراین اگر چنین اتفاق بیفتد هم مسئله مالی دانشگاه و هم مسئله جهت‌دهی به پژوهش‌ها حل خواهد شد، لذا ما باید به یک بازطراحی از الگوی بودجه‌ریزی در کشور بپردازیم تا بتوانیم یک تحول در حوزه علوم انسانی ایجاد کنیم.