پیشگام دولت الکترونیک در جهان

دولت الکترونیک یکی از موضوع‌های مورد تأکید وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات است و آن را راهکاری مناسب برای مقابله با اژدهای هفت‌سر فساد می‌داند. محمدجواد آذری جهرمی بر این موضوع تأکید دارد و بارها از نبود همکاری لازم به‌منظور تحقق این امر گلایه داشته است؛ موضوعی که می‌تواند منجر به شفاف‌سازی شود و علاوه بر آن، مراحل اداری بسیاری از درخواست‌ها را به‌طور معناداری کوتاه کند.

به گزارش عطنا به نقل از ایران، دولت الکترونیک موضوع تازه و منحصربه‌فردی نیست و تاکنون در بسیاری از کشورها به مرحله اجرا درآمده و شهروندان  از نتایج آن بهره‌مند شده‌اند پس با استفاده از تجربیات آن‌ها در ایران نیز می‌توان دولت الکترونیک را با کمترین میزان خطا به مرحله اجرا درآورد؛ اما پرچم‌دار دولت الکترونیک در جهان کدام کشور است و چگونه می‌توان با نگاهی به روند شکل گرفتن دولت و اقتصاد دیجیتال در آن، به تحقق دولت الکترونیک در کشور شتاب بخشید؟

دیجیتالی بودن 99 درصد خدمات در استونی

استونی کشوری با جمعیت 1.3 میلیون نفر پرچم‌دار تحقق دولت الکترونیک در جهان است چراکه در حال حاضر 99 درصد از سرویس‌ها و خدمات دولتی در کشور استونی، دیجیتال و الکترونیک هستند و به‌جز سه مورد ازدواج، طلاق و خرید ملک و خانه، هیچ‌یک از شهروندان نیازی به مراجعه حضوری به اداره‌های دولتی یا کمپانی‌های دیگر برای انجام کارهای روزمره ندارند و تنها با یک کلیک می‌توانند کار خود را انجام دهند که این موضوع علاوه بر شفاف‌سازی و مقابله با فساد می‌تواند به مدیریت زمان شهروندان، کاهش ترافیک و آلودگی هوا و... هم کمک کند.

استونی کشوری کوچک است که استقلال خود را از سال 1991 به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به دست آورد و این موضوع خیلی مهم است که در مدتی کوتاه موفق شده تا این حد موفق عمل کند؛ اما این فرآیند چگونه شکل گرفت؟

فرآیند دیجیتالی شدن دولت در استونی، از دهه 90 آغاز شد و سرانجام در سال 2000 نخستین خدمت الکترونیک یعنی مالیات الکترونیک (e-tax) به مردم ارائه شد. حالا دیگر در این کشور تقریباً فرار مالیاتی به صفر رسیده است و همه مردم مالیات خود را از طریق دولت الکترونیک پرداخت می‌کنند بدون اینکه نیازی به ایستادن در صف‌های طویل داشته باشند و وقت آن‌ها تلف شود. درواقع آن‌ها وقت خود را صرف نوسازی و نوآوری کشور خود می‌کنند.

در حال حاضر میانگین مدت‌زمان نظارت و بررسی مالیات پرداخت‌شده در استونی، 3 دقیقه است و مدت‌زمانی که صرف پرداخت مالیات می‌شود نیز چندان بیشتر نیست.

این کشور به‌طور کامل به سمت اتوماسیون حرکت کرده است و حالا دیگر حتی نیازی نیست که شرکت‌ها لیست حقوق کارمندان، بیمه و مالیات ارائه دهند بلکه تمام این اطلاعات از طریق اتوماسیون و دولت الکترونیک در اختیار دولت قرار می‌گیرد، به‌این‌ترتیب میزان فساد نیز به صفر می‌رسد. حتی دولت می‌تواند با کمک اتوماسیون بسیار زودتر از مدیران شرکت‌ها متوجه شود که آن‌ها در معرض ورشکستگی قرار دارند و به این شرکت‌ها کمک کند تا مسیر خود را تغییر دهند و تصمیم‌هایی عاقلانه‌تر بگیرند که این موضوع در اقتصاد این کشور تأثیر بسزایی دارد.

کارت شناسایی هوشمند، عامل موفقیت دولت الکترونیک

در راستای دیجیتالی شدن دولت، از سال 2002 حدود 98 درصد مردم استونی، کارت شناسایی ویژه‌ای دارند که کلید استفاده از خدمات و سرویس‌های دولت الکترونیک در این کشور محسوب می‌شود (این کارت شناسایی هوشمند در بدو تولد برای شهروندان استونی صادر می‌شود.). گفتنی است این طرح از فنلاند گرفته‌شده ولی ازآنجاکه استفاده از آن در فنلاند الزامی نیست، این کشور نتوانسته در این زمینه همچون استونی موفق عمل کند.

اگر هم نگران امنیت این کارت‌ها و هک شدن آن‌ها هستید باید گفت که هیچ اطلاعات خاصی روی این کارت‌ها ذخیره نمی‌شود. درواقع برای استفاده از این کارت‌های شناسایی، از سیستم PKI استفاده می‌شود که 2 پین کد دارد. شهروند هنگام استفاده از این کارت هوشمند، از پین کد اول برای تأیید هویت خود استفاده می‌کند و پین کد دوم هم برای مقابله با هکرهاست. درواقع روی تراشه این کارت یک کلید عمومی و یک کلید خصوصی قرار دارد ولی هیچ اطلاعاتی ذخیره نمی‌شود. با کمک چنین کارتی یک‌بار اطلاعات خصوصی شما وارد می‌شود که در اختیار همه دستگاه‌های دولتی قرار می‌گیرد.

درصورتی‌که آدرس خانه یا هر اطلاعات خصوصی دیگری نیاز به تغییر داشته باشد بازهم شهروندان بدون اتلاف وقت با مراجعه به    Estonia.ee می‌توانند از طریق همین کارت در کمتر از 2 دقیقه تغییرات را اعمال کنند.

از سوی دیگر شهروندان معمولی یا صاحبان کمپانی‌های کوچک و بزرگ می‌توانند از طریق Estonia.ee، اجازه دهند که چه کسی می‌تواند به اطلاعات آن‌ها دسترسی داشته باشد.

شهروندان استونیایی هنگام مراجعه به هر اداره دولتی یا کمپانی خصوصی، بیمارستان و... برای یافتن شغل، زایمان و... نیازی به ارائه اطلاعات، کپی شناسنامه و... ندارند چراکه با ارائه این کارت، همه اطلاعات خصوصی فرد قابل‌مشاهده است و خود، روند این چرخه را کوتاه‌تر می‌کند. درواقع دیتابیس‌ها با یکدیگر حرف می‌زنند و انتقال اطلاعات به‌صورت ماشین به ماشین انجام می‌گیرد.

در استونی بخش سلامت نیز متحول شده و حالا 97 درصد اطلاعات سلامت شهروندان، دیجیتالی شده و سرویس‌هایی همچون آمبولانس الکترونیک قرارگرفته است. به‌این‌ترتیب به‌محض شماره‌گیری 112 و اعلام نام بیمار، تمام اطلاعات پزشکی وی در اختیار تکنیسین قرار می‌گیرد و حتی با توجه به سوابق بیمار، در صورت نیاز، از داخل آمبولانس، یک اتاق در بیمارستان رزرو می‌شود.

از دیگر نکات جالب دنیای سلامت در استونی می‌توان به اهدای ژنوم (اطلاعات دی ان ای) 100 هزار شهروند به دولت در سال جاری اشاره کرد که این موضوع در حوزه سلامت بسیار تأثیرگذار خواهد بود.

استونی، کشوری بدون مرز

یکی دیگر از شاهکارهای استونی در دولت الکترونیک مربوط به دسامبر سال 2014 است چراکه در این سال این کشور دروازه سرویس‌های دیجیتال خود را به روی جهان باز کرد و به‌عنوان نخستین کشور جهان شناخته شد که اقامت الکترونیک (e-residency) به مردم جهان ارائه می‌کند؛ گامی که دولت استونی از آن به‌عنوان حرکت به‌سوی ایده «کشوری بدون مرز» یاد می‌کند. در قالب این برنامه، افراد غیرمقیم استونی می‌توانند پس از ارائه درخواست شهروندی و طی مراحلی خاص، یک کارت شناسایی هوشمند از این کشور دریافت کنند تا از طریق آن به خدمات الکترونیک متنوع این کشور دسترسی داشته و همانند شهروندان، از آن بهره بگیرند.

لازمه دریافت این خدمات در اختیار داشتن یک پین کد  4 رقمی است و به‌این‌ترتیب این افراد (e-residents) می‌توانند از طریق اینترنت اسناد موردنیاز را بدون نیاز به مراجعه حضوری، امضاهای الکترونیک انجام دهند. البته باید گفت بااینکه چنین شهروندانی می‌توانند با کارت هوشمند خود از همه خدمات الکترونیک استونی استفاده کنند ولی مجوزی برای اقامت فیزیکی یا سفر آن‌ها به این کشور محسوب نمی‌شود.

تاکنون بیش از 40 هزار نفر از 150 کشور جهان اقامت الکترونیک استونی (e-residenc) را گرفته‌اند و به تمام سرویس‌های دولت الکترونیک دسترسی دارند. گفته می‌شود تا سال 2025 استونی بیش از 10 میلیون شهروند الکترونیک غیرمقیم خواهد داشت.

ایجاد شغل در 18 دقیقه

یکی دیگر از ویژگی‌های استونی این است که شهروندان می‌توانند در این کشور در مدت 18 دقیقه، یک شغل (e-business) راه بیندازند که خود یک رکورد در جهان محسوب می‌شود چراکه تمام اطلاعات خصوصی که پیش‌نیاز است قبلاً در اختیار دولت قرارگرفته است.

همچنین درباره دولت الکترونیک استونی باید گفت که  85 درصد مدارس به مدارس الکترونیک مرتبط هستند و رأی‌گیری اینترنتی (intenet voting)، نسخه‌های پزشکی دیجیتال، یادگیری آنلاین زبان استونیایی، پارک هوشمند خودرو و انتقال پول بخش دیگری از توانمندی‌های دولت الکترونیک در استونی محسوب می‌شود.

راهی که استونی پیموده است

البته پیشرو بودن استونی در دولت الکترونیک را برخی به دلیل جمعیت کم آن می‌دانند و معتقدند وقتی جمعیت 1.3 میلیونی استونی  را با استرالیای  25 میلیون نفره، امریکای 326 میلیون نفره و همچنین چین با جمعیت یک میلیارد و 380 میلیون نفر مقایسه کنیم دلیل این موفقیت تنها به جمعیت استونی بازمی‌گردد.

«ساندارا ساراف» یکی از مسئولان اصلی اجرای طرح دولت الکترونیک در استونی هفته قبل در کنفرانس «تکنولوژی در دولت‌ها» که در کانبرا پایتخت استرالیا برگزار شد، با رد این ادعا گفت: اکنون هر کمپانی فعال در استونی می‌تواند به 25 میلیون نفر خدمات الکترونیک ارائه دهد که بسیار بیشتر از جمعیت یک میلیون نفری این کشور است؛ بنابراین تنها دلیل موفقیت این کشور تلاش و نوآوری دولت و مردم و همراهی آنان با یکدیگر است.

وی همچنین به تلاش «مارت لار» نخست‌وزیر استونی در سال استقلال استونی اشاره کرد و یادآور شد: وی تمام تلاشش را به کار گرفت تا دوره مدرنیزه و تکنولوژی رقم بخورد و این کشور کوچک و نوپا وارد عصر دیجیتال شود. ما در آن زمان در ابتدای راه تکنولوژی با حداقل امکانات قرار داشتیم، نیمی از مردم خط تلفن داشتند ولی حالا شاهد اصلاحات درخشان تکنولوژیک هستیم.

به دنبال جدایی از شوروی سابق، فنلاند به‌عنوان کشور همسایه می‌خواست سیستم‌های رایانه‌ای قدیمی و تلفن‌های آنالو را به‌عنوان هدیه در اختیار استونی قرار دهد ولی «مارت لار» به‌جای پذیرش این هدیه، سیستم تلفن دیجیتال را در این کشور راه‌اندازی کرد و از سال 1998 تاکنون تمام مدارس این کشور به اینترنت دسترسی دارند. دولت در سال 2000 دسترسی به اینترنت را یک حق عمومی و مطالبه مهم دانست و به‌این‌ترتیب اینترنت به دورترین نقاط روستایی هم رسید.