شبکه های اجتماعی در جنگ اوکراین نقش آفرین هستند، نه نظاره گر

عطنا - نشست "رسانه ­ها؛ بحران اوکراین و روسیه" چهارشنبه هجدهم اسفند با حضور دکتر محمد بابایی، دکتر علیرضا کلانتر مهرجردی و دکتر امیر بی پروا و با دبیری دکتر عباس اسدی برگزار شد.

در آغاز نشست دکتر بابایی با اشاره بر اینکه دانشگاه علامه طباطبایی با توجه به ظرفیت و خصوصا حضور اساتیدی مانند دکتر اسدی مدیر گروه روزنامه نگاری و دیگر همکارانشان به قطب علمی دانش روزنامه­ نگاری خاورمیانه مبدل شده، گقت: تحولات بحران اوکراین و روسیه تحولات عجیبی است که با نمونه های مشابه خودش متمایز است. 

وی افزود: این جنگ ماهیت جدیدی دارد و برای مخاطب عام این پدیده مهم تلقی می­شود. این جنگ بازسازی دوباره جهان جنگ سرد است و نگرانی مجدد مردم پس از سه دهه از اتمام جنگ سرد، ناظر بر احیای دوباره شوروی است.دسته بندی بین دولت­ها، صف آرایی موافقان و مخالفان موضوع جنگ و دسته بندی و یارکشی بین طرفین درگیری، نوعی نگرانی و دغدغه ه­ایی برای مردم جهان ایجاد کرده است.

شبکه های اجتماعی در جنگ اوکراین نقش حاشیه ای ندارند

وی گفت: نکته­ دیگر این  است که برای مدت­ بسیار طولانی جنگ در اروپا و کشور­های لیبرال دموکراتیک خاتمه پیدا کرده بود. این جنگ آغازکننده مجدد جنگ سرد و صلح مسلح و زمینه ساز اختلافات و درگیری در این قاره شده و اثرات راهبردی این جنگ بر توازن و ترتیبات منطقه­ ایی غیرقابل انکار است.

او ادامه داد: در پوشش رسانه ­ایی شاهد نقش ­آفرینی تمام عیار شبکه­ های اجتماعی در حوزه های ملی،فراملی یا منطقه­ ای هستیم. انتظار نمیرفت رسانه های اجتماعی در این حد نقش ­آفرینی  کنند. در گذشته شاهد بودیم که شبکه ­های اجتماعی عموما نقش حاشیه ­ایی داشتند. اما الان خود این رسانه­ های اجتماعی بخشی از درگیری­ها و اختلافات شده ­اند و فقط نقش حاشیه­ ای ندارند. به تعبیر واشنگتن پست، جنگ اوکراین تنها جنگ به لحاظ میزان دسترسی همگانی و وسیع به اینترنت در طول تاریخ است. این جنگ به لحاظ دسترسی، امکان پیگیری، مشاهده و... بی سابقه ترین رویداد بین مردم بوده است. ما بطور مشخص شاهد رودررویی نظام­های رسانه ­ایی موسوم به نظام مسلکی و ایدولوژیکی در برابرظام­های رسانه­ ای لیبرالی خواهیم بود که هرکدام ویژگی­های خاص خود را دارا هستند که در نظریه هنجاری مطرح شده است و همچنین سبب بسترسازی نظام­های رسانه ­ایی است که علاوه بر محک زدن نقش خودشان، موجب بازسازی مباحث جدید رسانه ­ایی خواهند شد.

وی تصریح کرد: نکته دیگر قابل ملاحظه در بحث رسانه­ های متعارف،رقابت رسانه­ های حاکمیتی است که هر کدام وابسته به یک دولت هستند و در بین رسانه ­ها شاهد شکل ­گیری و ایجاد کمپین­های رسانه­ ای نیز هستیم. به طور کلی اگر بخواهیم مقابله رسانه­ با جنگ را بررسی کنیم، چند رویکرد وجود دارد. اولین مورد رسانه­ های بی طرف که مدعی بی طرفی هستند و هر انچه رخ می دهد بازتاب می دهند. مدل دیگر رسانه­ ها مدل پیرو است که در این رسانه­ ها  از سیاست حاکمیتی و دولتی خودشان پیروی میکنند که از این نوع مدل رسانه­ ها از دو اردوگاه روسیه و دولتهای غربی در جنگ اوکراین شاهد آن هستیم .وجه غالب این نوع رسانه ­ها پیروی هست. در رسانه­ های پیشرو که کمتر در بین رسانه­ های متعارف و جریان اصلی رسانه ایدیده می­شود نوعی استقلال،ترقی و پیشرو بودن وجود دارد و ما این موضوع را در رسانه­ های اجتماعی بیشتر  مشاهده می­کنیم. البته بیشتر رسانه­ ها براساس اقتضای بودن شرایط عمل می­کنند ولی مدل شبکه­ های اجتماعی موجب تحول تعامل با جنگ شده و عرصه ای برای نمایش جنگ ایجاد کرده که رسانه­ های رسمی و حاکمیتی مایل به پخش تصاویر آن نبوده اند.

وی گفت: اما امروزه شاهد هستیم رسانه­ های اجتماعی و پیام رسان­های موبایلی تصاویر را پخش کرده و حتی در جنگ روسیه اپلیکیشن تیک تاک تصاویر قبل از شروع جنگ پیشروی و نیرو­های روسی را بسیار سریع بین مردم به اشتراک گذاردند. نکته بعدی روایت متکثر از جنگ در رسانه­ های اجتماعی است. افزایش درک و فهم از جنگ که به صورت مفهوم همدلانه از جنگ ایجاد شد. جنگ اوکراین پدیده ای در دوردست است که ظاهرا مرتبط به ما نیست. اما پوشش رسانه ­ایی جنگ اینجا و رو به روی ماست و جنگ باعث تحول در مخاطبان شده که از حالت منفعلانه به صورت راستی آزما و فعال درآمده اند.  قبل از جنگ اوکراین جنگی به این شکل بین دولت­ها و واحد­های سیاسی نداشته ایم. مخاطبان راستی آزما از پلتفرم جدید بهره می­گیرند و کار مرکز سنجش اطلاعات در انگلستان راستی آزمایی تصاویر وفیلم­های جنگی است. حتی خود مخاطبان به توان کشف حقیقت رسیده ­اند.

وی گفت: در بحث تقابل بین نظام­های رسانه­ های مسلکی و نظام لیبرال دمکراتیک نباید فراموش کرد که رسانه ­های روسیه حالت حاکمیتی داشت واین نظام به صورت بالا به پایین و کاملا دستوری و هدایت شده نقد­های علیه خود را نخواهد پذیرفت. رسانه­ های جدید بخشی از جنگ هستند و دیگر تنها نظاره ­گر جنگ نیستند بلکه نقش آفرین اند. آنها منشا اثر در جنگ اند و پیرو نظام­های سیاسی نیستند و شانه به شانه با رهبران جنگ در حال حرکت­ند و  ابداعات رسانه ­ایی در فرآیند جنگ تاثیر می­گذارد. دومین موفقیت رسانه­ های جدید در انگاره سازی و ارائه شخصیت از رهبران جنگ است. دو مدل از رهبران جنگ مشاهده کردیم و رسانه­ های جدید شخصیت کاریزماتیک از رئیس جمهور اوکراین ارائه کردند در مقابل ارائه­ شخصیت متعارف از پوتین در رسانه­ های متعارف و حاکمیتی. در هنگام ورود زلنسکی در شبکه­ های اجتماعی بسیار مبالغه آمیز یا انتقادی برخورد می شود. او پوشش و لباس رسمی ندارد. در محل جنگ و با مردم است و یکی از موارد شرکت زلنسکی با برنامه زوم بوده است.در هنگام کودتا ترکیه در سال 2016 شاهد بودیم که آقای اردوغان با یک اپلیکشن با مردمش ارتباط پیدا کرد اما با این تفاوت که این رخداد تقابل بین دو شخصیت و دو دولت نبوده است.

وی گفت: بحث دیگر ضعف آشکار  روایت رسانه­ های حاکمیتی در مقابل رسانه­ ها ی اجتماعی بوده است. روایت رسانه ای حاکمیتی تنها بازگو می­کند اما در تبیبن، معرفی و اقناع مخاطب برای همراه سازی بین مردم نتوانسته مثل گذشته بر اساس نظریه تزریقی عمل کند که شما بگوببد و همراه سازید. زیرا در مقابل آن­ها رسانه­ های اجتماعی تنها با ارائه­ روایت­های جاری این کار را انجام داده است. از دیگر نکات پوشش رسانه ایی می­توانیم به بحث تقابل اطلاعات غلط در مقابل اطلاعات صحیح اشاره کنیم که در اینجا مجددا بحث سواد رسانه ­ایی، سواد دیجیتال و ... توسط نظریه­ پردازان مطرح شد. نکته دیگر بازنمایی نژادگرا و انسان گراست. برتربینی نژادی و تاریخی آسیب دیدگان در اوکراین در مقابل افراد شرق و خاورمیانه که واکنش شدید مردم خاورمیانه در پی داشت. مورد دیگر مداخله،مدیریت و نمایش پلتفرمی جنگ که حضور متعدد و تقابل  پلتفرمی رسانه­ های جدید در خط مقدم جنگ را موجب شد و به بستر و مبنای مخالفت با جنگ و حمایت از صلح مبدل شد.

او اظهار داشت: بحث پلتفرمی شدن جنگ اوکراین ویژگی بارزی است که در حوزه اطلاع رسانی جنگی به ارائه خدمات فناورانه و نیز تحریم متقابل شرکت های فناوری منجر شد. مانند اینترنت ماهواره ای شرکت  اسپیس ایکس در اوکراین و محدود سازی همین نوع فناوری­های در جبهه ­ی مقابل. جنگ اوکراین باعث کنترل و نظارت بیشتر دولت­ها بر رسانه­ های اجتماعی شده و به تقویت نظریه کنشگری آنلاین شده است. در جمع بندی کلی ما شاهد تقابل سازمان­ها و پلتفرم­های اینترنتی غیر دولتی در مقابل دولت­ها هستیم و پلتفرم ها و غول­های فناوری در حال مقابله و حتی محدودسازی یکدیگر هستند.

حمله رسانه ای نرم غرب قبل از جنگ سخت روسیه آغاز شد

در ادامه دکتر کلانتری اظهار داشت: منازعه بین روسیه اوکراین، نبرد دو نوع جامعه سیاسی است و شاهد کنش و واکنش رسانه ایی و مردمی در این دو نوع جامعه ی سیاسی هستیم. کنشگر هم در حوزه اجتماع و هم در حوزه سیاست حضور دارد. در حوزه جنگ­ها و دفاع و در حوزه رسانه ­ایی نیز شاهد تغییر و تحول بوده ­ایم. بدون شک در ریشه یابی منازعه در نظام بین الملل نمی­توانیم از فرهنگ­ به مثابه­ ابزار کلیدی غفلت کنیم. در سال 2014 آمریکا و برخی کشورهای اروپایی  با برنامه ریزی اعتراضات هدفمند مردم  اوکراین در کنار جریان غربگرا، خواستار هضم اوکراین در دامن غرب واتحادیه اروپا و عضویت  آن در ناتو بودند که زمینه ساز سقوط دولت وقت و استقرار طرفداران نگرش غربگرا در راس دولت اوکراین شد و این حضور مولد خودبیگانگی اوکراین در ساختار سیاسی و فرهنگی و غرب گرایی و تهدید روسیه و تحریک فعالانه آن به علت پیشروی ناتو بود که این امر از نظر روس ها در سرزمین مادری انها رخ می داد.

وی افزود: با دو میدان نبرد مواجه هستیم؛ میدان نبرد میدانی و میدان رسانه ­ایی.میدان نبرد در همان آغاز جنگ با دستور پوتین شکل گرفت و میدان رسانه­ ایی از قبل شروع جنگ با تحرکات و هجمه­ ها و جنگ رسانه­ ای ایجاد شد.  دیدن حمله سخت روسیه و ندیدن حمله نرم غرب باعث تحول فضای رسانه­ ای شده و در تصویرسازی رسانه­ ایی شاهد پروپاگاندای رسانه ­ایی سازماندهی شده و دستکاری شده هستیم که دو تصویر متفاوت از پوتین و زلنسکی ارائه می دهد. اهداف  رسانه ­ایی در میدان جنگ قوی تر است و رهبر معظم انقلاب اسلامی مکررا این تبین مهم در سالیان گذشته تذکر داده اند. در رسانه ها­ی غرب،پوتین به عنوان شخصی ظالم و حمله کننده و نقض کننده قوانین بین المللی ترسیم شد. مقایسه رویکرد رسانه­ ایی غرب با رویکرد آن در قبال جنایات بر علیه مردم مظلوم فلسطین قابل تامل است.

او گفت: زبان و ساختار رسانه­ ای غرب با هدف تبین حقیقت نبوده و  در یک طرف تصویر اوکراین ملتی مظلوم و زلنسکی فردی ملی گرا، وفادار به جامعه و خواستار کمک از جهان است. رسانه­ های بی طرف و مخالف جنگ  هم تلاش در بی طرفی داشته اند مانند رسانه ­های ایران. هدف رسانه­ های غرب در ورود به ماجرای سوریه و اوکراین یکی هست، ولی شاهد رویکرد متفاوتی با استفاده ابزار بومی و ظرفیت هر منطقه بوده ایم. در سوریه داعش ساخته شد و در اوکراین آشوب انتخاباتی با ورود غرب رخ داد. غرب در جنگ سخت اوکراین را فریفت و تنها گذاشت اما در جنگ نرم رسانه­ ای در حال طرفداری و حمایت سرسختانه بوده و روسیه را تحت فشارقرار داد و به دنبال تحریک و تخریب جامعه­ ی روسیه­ برای عقب نشینی پوتین و مایوس گشتن وی از جنگ است.

رسانه ­های اجتماعی برای بررسی جنایت­های جنگی ادله سازی می کنند

در ادامه این نشست، دکتر بی­ پروا به ابعاد حقوق بشری این جنگ پرداخت و گفت: امنازعه اوکراین یا غرب با روسیه موضوع جدیدی نیست. پرونده­ اوکراین در سال 2014 به دلیل جنایات جنگی مطرح شد. از اوایل سال حدید میلادی بحران اوکراین مورد توجه قرار گرفت و سرانجام 14 روز قبل روسیه از سه جهت شرق و شمال شرق و جنوب  به اوکراین حمله کرد و خبری غافل گیرکننده حتی برای خود اوکراینی­ها بود.

وی گفت: سوال مهم این است که رسانه­ ها چه نقشی در ابعاد بشردوستانه موضوع دارند. بحث حقوق بین الملل بشردوستانه  اساسا بدنبال  ایجاد توازان بین ضرورت نظامی نبرد و اصول انسان دوستانه در مخاصمات مسلحانه است.  رسانه­ ها هم با بازنمایی این موضوع که بر خلاف حرف­های پوتین صرفا اهداف نظامی مورد حمله نبوده و  اهداف غیر نظامی هدف قرار گرفته اند بر نقض حقوق بشر تاکید دارند. بخش زیادی از اخبار جنگ و نقض حقوق بشر توسط مردم بازنمایی شده اند. نقش رسانه ­ها در بحران اوکراین از نظر تاریخی با بحران­های دیگر مانند بحران لیبی قابل مقایسه است  که 12 ساعت زودتر از سقوط حکومت قذافی موضوع از طرف شبکه بی بی سی اعلام شد. ولی در بحران اوکراین اگرچه با تلاشهای رسانه­ های دولتی برای ارائه اخبار مواجهیم، اما رسانه­ های اجتماعی حتی قویتر عمل کرده ­اند.

او ادامه داد: شفافیت رسانه ای در فرایند اطلاع رسانی در مخاصمه مسلحانه از طریق شبکه ­های اجتماعی در برابر خبرهای رسمی که طرفین ارائه می­دهند قابل توجه بوده و اخبار با کمترین هزینه و زمان دسترسی قرار گیرد، دومین موضوع بحث ادله سازی رسانه ­ها برای بررسی جنایت­های بین المللی است، رسانه ها اعتبار تبلیغات رسمی حکومت­ها را در نزد افکار عمومی پایین آوردند و یک بستر راستی آزمایی و ارزیابی برای مخاطبین و ناظران بین المللی اعم از دولتی و غیر دولتی ایجاد کردند تا اعتبار تبلیغات زیر سوال برود، افرادغیر نظامی از طریق رسانه ها فرصت برقراری ارتباط و بحث مثبت و منفی در حین جنگ داشته­ اند و گزارشگر وقایع شده اند. پس  رسانه­ ها از وقایع میدان جنگ اخبار شفافی می­دهند، ادله جهت تعقیب جنایتکاران جنگی فراهم می­کنند، بر ماشین جنگی طرفین تاثیر دارند، سبب مشارکت قربانیان جنگ در فرآیند جبران خسارات و ارائه­ گزارش می­شوند و در آخر رسانه­ های امروز ابزار گزارشگران میدان­های جنگ هستند.

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام