میزگرد «چالش‌های زبان تمدن‌ساز» و بررسی وضعیت زبان فارسی

عطنا - به همت انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه علامه طباطبائی، میزگرد «چالش‌های زبان تمدن‌ساز»  با حضور محمود بشیری عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی، شهلا خلیل‌اللهی عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد و مسلم نادعلی‌زاده عضو هیئت علمی دانشگاه اهل بیت در دانشکده ادبیات دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

وضعیت زبان فارسی در حال حاضر

شهلا خلیل اللهی عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد درباره وضعیت زبان فارسی گفت: زبان فارسی در حال حاضر باتوجه‌ به تهاجم رسانه‌ها از لحاظ رسم‌الخط و تلفظ بسیار ضعیف شده است که در دوره‌های قبل مانند سلجوقیان به این شکل نبوده و شاعران و نویسندگان بسیاری پرورش یافته‌اند و علاقه بسیار زیادی به زبان داشتند، ولی امروزه باتوجه‌به گسترش رسانه و فضای مجازی، زبان فارسی علی‌الخصوص رسم‌الخط دچار اشکالاتی شده و کلمات بیگانه وارد زبان فارسی شده‌اند.
 
 وی افزود: در کشور، بنیادهایی مثل فرهنگستان و بنیاد سعدی وجود دارد؛ ولی نسبت به بنیادهای زبان‌های خارجی بسیار کم‌کار کردند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: البته در کشورهایی، فارسی آموزش داده می‌شود که دلیل عمده‌اش به‌خاطر رشته شرق‌شناسی است که برای آموزش این رشته نیازمند یادگیری زبان فارسی هستند، در غیر این صورت وضعیت بدتر هم می‌شد.

زبان فارسی در قیاس با گذشته وضعیت چندان مطلوبی ندارد

مسلم نادعلی‌زاده عضو هیئت علمی دانشگاه اهل بیت هم در این نشست بیان کرد: زبان فارسی در قیاس با گذشته وضعیت چندان مطلوبی ندارد. ما از دو منظر عمق و حوزه جغرافیایی جایگاه زبان را بررسی می‌کنیم؛ از این‌جهت که چه تعداد انسان به این زبان سخن می‌گویند و دیگر اینکه چه آثاری به آن زبان تولید می‌شود؟ از هر دو منظر امروزه وضعیت خوبی نیست. درگذشته از شرقی‌ترین نقاط مانند چین تا حوزه بالکان، شرق اروپا در غرب، زبان فارسی گسترده بود.

وی اظهار کرد: درگذشته شاعران و نویسندگانی بودند که آثار آنان به اقصی‌نقاط جهان می‌رفته و عده‌ای برای آشنایی با ادبیات، زبان فارسی را می‌آموختند، ما امروز ازاین‌حیث در جایگاهی نیستیم که مرجع تحقیقات علمی باشیم و در بحث‌های ادبی شاعران و نویسندگانی نداریم که در گستره عالم آثار خود را عرضه کنند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: برای نجات زبان فارسی باید خودمان را به سلاح علم و ادبیات مجهز کنیم تا زبان فارسی جایگاه گذشته خود را پیدا کند.

بحرانی گریبان‌گیر زبان فارسی نیست

محمود بشیری، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی هم در این نشست گفت: بحران زبان، زمانی ایجاد می‌شود که زبان نتواند انتظاری که به لحاظ علمی و فرهنگی و سیاسی و اجتماعی از او می‌رود را برآورده کند. ازاین‌جهت بحرانی در زبان فارسی دیده نمی‌شود.

وی افزود: در طول تاریخ از دوره‌ای که زبان فارسی دری موردتوجه بوده؛ حوادث زیادی اتفاق افتاده ولیکن آسیبی به زبان وارد نشده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: هر زبانی در دوره خود و در مقاطع مختلف موانعی پیشرو دارد، در حال حاضر مشکلی زبان فارسی را تهدید نمی‌کند.

وی درباره نقش رسانه ادامه داد: رسانه می‌تواند عامل بسیار مهمی در تقویت زبان باشد. نظر زبان‌شناسان بر این است که اهل زبان سبب تقویت زبان می‌شود و اصطلاحات عامیانه و بازاری سبب تقویت و زیبایی زبان هم می‌شود. این همان زبان مخفی است. رسانه‌ها همین‌طور هستند؛ برای مثال روزنامه درگذشته سبب سادگی زبان شده است و بنده نقش رسانه را مثبت ارزیابی می‌کنم.

گاهی رسانه‌ها بر زبان فارسی تأثیر منفی دارند

 شهلا خلیل اللهی در ادامه در این باره افزود: گاهی اوقات ما رسانه‌ها را می‌بینیم که از لحاظ نوشتاری و تلفظ، خدشه‌ای را به زبان فارسی وارد می‌کنند. البته رسانه‌ها بر زبان فارسی تأثیر می‌گذارند ولی گاهی نقش منفی دارند.

وی افزود: ما قصد داریم زبان فارسی را به خارج ارسال کنیم. نظریه‌پرداز آمریکایی معروف به طراح جنگ نرم معتقد است، فیلم، تئاتر، کتاب، موسیقی و آموزش زبان را از عناصر جنگ نرم هستند. در نتیجه باید در فیلم و موسیقی و کتاب‌ها و روزنامه‌ها این رسالت را دائماً گوشزد کنیم.

این استاد دانشگاه در بررسی فعالیت نهادهایی چون بنیاد سعدی و بنیادهای دیگر گفت:در حال حاضر بعد از کرونا و بعد از گرانی دلار، اعزام استاد به کشورهای خارجی خیلی کم شده و دانشجو هم به ایران نمی‌آید‌. این در حالی است که فرهنگستان آمریکا و فرانسه و حتی چین فعالیت بسیار گسترده‌ای را برای آموزش زبان خود در کشورهای مختلف دارند. در بیش از صد کشور فعالیت دارند.

عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد تاکید کرد: کشور ما هم باید برنامه جامعی را برای گسترش زبان داشته باشد. همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند: ما باید کاری کنیم تا ۳۰ سال آینده زبان فارسی، زبان علم باشد. یعنی باید شب و روز باید در تلاش و چالش باشیم تا این فرموده رهبر معظم به تحقق برسد. ما با صحبت به جایی نمی‌رسیم. نشست‌های بسیاری هم انجام شده ولی دستاوردی نداشته است.

راه نجات زبان فارسی

مسلم نادعلی‌زاده بیان کرد: ما باید بین زبان رسمی و زبان عوام تفکیکی قائل شویم، ما یک زبان رسمی داریم که در مدارس و دانشگاه‌ها تدریس می‌شود و گویش معیار است و رسانه‌های ما باید به قواعدش پایبند باشند. در همه جای دنیا همین‌طور است یعنی از زبان رسمی محافظت می‌شود.

وی ادامه داد: در زبان رسمی و معیار جایی برای چانه زدن نداریم و باید قواعد و استانداردها حفظ شود و اگر مواردی مورد اختلاف است در نشست‌ها و همایش‌ها بحث‌وبررسی شود.

 
 این استاد دانشگاه تاکید کرد: ولی در حوزه زبان عوام آنچه که تجلی پیدا می‌کند؛ مثلاً بعضی محاورات و فضای مجازی. خیلی لازم نیست حساسیت داشته باشیم چون فضا، فضای رسمی نیست و همان تعبیر زبان مخفی است که آقای دکتر بشیری به آن اشاره کردند.

وی اظهار کرد: امروز کسانی که فرهیخته و تحصیل‌کرده‌اند، باید پایبند و وفادار به اصول و قواعد زبان معیار باشند. تودهٔ مردم و عوام در همه دوره‌ها روش‌های خودشان را در برقراری ارتباط داشتند و زبانشان زبان عوامانه بوده و ما نباید این دو مورد را باهم یکی کنیم.

وی گفت: در مطبوعات و رادیو و تلویزیون و سینما در دانشگاه‌ها و مدارس و حتی پلاکاردهایی که نصب می‌شود؛ اینها مربوط به زبان رسمی است، نباید هنجارشکنی داشته باشیم و خلاف قواعد زبانی رفتار کنیم‌.

استاد دانشگاه اهل بیت افزود: نکتهٔ بعدی این است که روی خط باید حساس باشیم چون آنچه زبان را حفظ می‌کند؛ خط است. گاهی صحبت‌هایی از تغییر خط و ساده‌سازی خط می‌شود. نسبت به این موارد هم باید حساس بود، این باعث می‌شود نسل بعد اصلاً نتواند با آثار مکتوب قدما به زبان فارسی ارتباط برقرار کند. چون خط تغییر کرده لذا روی حفظ خط فارسی که میراث هزار و چند صدسال است باید پافشاری کنیم و اجازه تغییر ندهیم.

وی افزود: ما نمی‌توانیم بر مبنای تغییرات زبان در دوره‌های مختلف مدام خط را تغییر دهیم. این باعث می‌شود آیندگان با آثار گذشتگان نتوانند ارتباط برقرار کنند.

فرهنگ دینی؛ عامل تقویت زبان فارسی

محمود بشیری در بخش دیگری از سخنانش در نقد عملکرد فرهنگستان زبان فارسی گفت: با یک نگاه فراگیر می‌توان گفت فرهنگستان تأثیر چندانی در پیشرفت زبان فارسی نداشته است. تعداد واژه‌های مصوب فرهنگستان به چند جلد کتاب می‌رسد. چند درصد این واژه‌ها را مردم به کار می‌برند؟ بسیار اندک که همان هم تعداد کمی کلمات را به کار می‌برند.

وی عامل تقویت زبان فارسی درگذشته را فرهنگ دینی دانست و اظهار داشت: عوامل سیاسی تأثیری در این زمینه نداشته است. همچنین شاعران گروهی هستند که می‌توانند حافظان زبان و موجب گسترش آن شوند. گسترش زبان فارسی ربطی به مؤسسات ندارد بلکه به دلیل فرهنگ دینی هست.

استاد دانشگاه شاهد در خصوص نقش دولت و سیاست‌گذاری در حوزه زبان فارسی بیان کرد: بعد از کرونا و گرانی دلار اعزام استاد با مشکل برخورده است. باید دولت ما کشورهایی که در این راه قدم‌های بزرگ و مؤثری برداشتند را بررسی کنند و جنبه‌های مثبت و منفی را در نظر بگیرند و از جنبه‌های مثبت آن استفاده کنند.

وی ادامه داد: چه‌بسا این کار هزینه زیادی را به گردن دولت می‌اندازد. برای مثال یکی از کارهای موفق در این زمینه اعزام دانشجو برای تحصیل به خارج بوده که سبب شده فرهنگ خود را به آنجا منتقل کند. همچنین اعزام استاد که سبب آموزش زبان به خارجیان شده است.

زبان عامل انتقال فرهنگ است

مسلم نادعلی زاده در بخش دیگری از سخنانش در رابطه‌ با پیوند زبان و فرهنگ بیان کرد: زبان عامل انتقال فرهنگ است و اگر زبان ما گسترش پیدا کند، به تبعیت از آن فرهنگ هم گسترش می‌یابد.

وی افزود: برای آموزش زبان انگلیسی صد جور کتاب و بسته آموزشی پیدا می‌کنید اما ما برای آموزش زبان فارسی کم‌کار کردیم مراکزی مانند بنیاد سعدی و جامعةالمصطفی قدم‌هایی برداشتند اما خیلی این قدم‌ها ناقص و ابتدایی بوده است. باید برای اقوام و ملت‌هایی که علاقه‌مند به یادگیری زبان فارسی هستند، منابع تولید کنیم.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: زبان هندی و اردو واژه‌های مشترک بسیاری با ما دارند. اگر از ابتدای انقلاب سیاست خودمان را بر کشورهای شرقی به دلیل پیشینه فرهنگی مشترک متمرکز می‌کردیم، برای گسترش زبان فارسی بیشتر نتیجه می‌گرفتیم.

نادعلی‌زاده تاکید کرد: نهادهای متولی مذهب در کشور ما باید بودجه‌هایی را به گسترش زبان فارسی اختصاص دهند زیراکه بین دین و زبان رابطه‌ای دوسویه وجود دارد. ما باید پیوندی بین مراکز اشاعه مذهب و مراکز زبان فارسی و ادبیات ایجاد کنیم.

وی گفت: زبان فارسی سبب انتقال دین به خیلی از کشورها بوده است و این نشان می‌دهد پیوندی بین زبان و مذهب وجود دارد و در بعضی مناطق، فارسی را زبان مسلمانان می‌دانند.

یکی از عوامل گسترش فارسی خود زبان فارسی است

محمود بشیریهم در بخش دیگری در باره جایگاه زبان در جهان و نهاد متولی برای گسترش زبان فارسی بیان کرد: برای گسترش زبان فارسی مراکز زیادی است.

وی افزود: برای مثال مؤسسه لغت‌نامه دهخدا در دانشگاه تهران، مرکزی در وزارت علوم با عنوان معاونت امور بین‌الملل در گسترش زبان فارسی که استاد اعزام می‌کردند اما امروزه با توجه‌ به مشکلات به شکل دیگری است، همچنین سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی زیر نظر وزارت ارشاد، علاوه بر این رایزنی‌های فرهنگی ایران و اخیراً بنیاد سعدی که اینها برعهده بنیاد سعدی است، همچنین جامعةالمصطفی که مرکزش در قم است.
 
 وی گفت: این مراکز در زمینه گسترش زبان فارسی نقش دارند. یکی از عوامل گسترش فارسی خود زبان فارسی است. زبان فارسی ساده‌ترین زبان دنیاست که سبب جذب زبان‌آموزان به این زبان شده است و به آن توجه کنند.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: این مؤسسات به‌شرط آنکه درست مدیریت شوند، می‌توانند تأثیرگذار باشند. یکی از مهم‌ترین کارها رایزنی‌های فرهنگی است که اگر درست به مسئولیت خود عمل کنند وضعیت گسترش زبان بهتر هم خواهد شد. البته باتوجه‌به همه مشکلات باز در خیلی کشورها زبان فارسی موردتوجه هست.

لزوم تدوین برنامه‌ریزی هدفمند برای گسترش زبان فارسی

شهلا خلیل‌اللهی هم در ادامه درباره توانایی کشور در زمینه زبان فارسی بیان کرد: هر کشوری در حد توان خود می‌تواند زبانش را گستر‌ش بدهد، اختصاص دادن بودجه کلان به این بخش و رایزنی‌های فرهنگی می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود. البته باتوجه‌به اینکه زمینه از قبل در کشورهای مختلف فراهم شده؛ نیاز است بودجه‌ای به این کار اختصاص داد شود، تا کار تأثیر خود را بگذارد.

وی افزود: اگر برنامه‌ریزی هدفمند شود و همچنین افراد متخصص برای گسترش زبان فارسی به خارج اعزام شوند حتی بالعکس دانشجو به داخل کشور بیاورند، می‌تواند در گسترش این زبان کمک کند.

چگونگی تحقق زبان فارسی به‌عنوان زبان علم

مسلم نادعلی زاده در بخش پایانی با اشاره به چگونگی محقق شدن زبان فارسی به‌عنوان زبان علم بیان کرد:  برای گسترش زبان فارسی باید انگیزه‌ای برای زبان‌آموزان ایجاد شود؛ مثلاً انگیزه‌های اقتصادی و تجاری و همچنین اگر ادبیات ما قوی باشد، می‌تواند علاقه را در آموختن زبان فارسی ایجاد کند.

وی ادامه داد: مهم تراز همه ایجاد بحث علمی است. اگر در شاخه‌های علوم‌انسانی رشد کنیم که دانشمندان و نویسندگان ما در رده‌های اول دنیا قرار بگیرند؛ زبان ما نیز پیشرفت می‌کند و برای آموختن آن علوم زبان فارسی را نیز می‌آموزند.

این استاد دانشگاه گفت: باید آخرین یافته‌های پژوهشی در خصوص آموزش زبان را به دست آوریم و کتاب‌ها را مطابق آن‌ها تألیف کنیم و آموزش بدهیم و جایگاه زبان فارسی که عامل وحدت و عنصر هویت‌بخش ما است را حفظ کنیم.

دانشگاه می تواند نقش خیلی مهمی در مطرح‌شدن زبان فارسی به عنوان زبان علم داشته باشد

محمود بشیری هم در بخش پایانی سخنانش گفت: پیشرفت علمی بحث ساده‌ای نیست و باید نگاه جامعی به آن داشت.

وی افزود: بعد از انقلاب پیشرفت‌های گوناگون و قابل‌ ملاحظه‌ای داشتیم. در گذشته یک عامل مهم گسترش زبان فارسی، گسترش علم بود. در حال حاضر دانشگاه نقش خیلی مهمی در پیشرفت علمی کشور و مطرح‌شدن زبان فارسی به‌عنوان زبان علم می‌تواند داشته باشد.

این استاد دانشگاه یاد آور شد: زبان فارسی واقعاً مورد تهدید واقع نشده و خطری به آن نمی‌رسد و جزء چند زبان برتر به‌حساب می‌آید. البته نیاز هست برای آموزش زبان فارسی کتاب‌هایی و منابعی تألیف شود. متأسفانه بهترین کتاب‌ها را امروزه خارجی‌ها تألیف کردند که بنده از آنها استفاده می‌کردم.

باید اتحادیه‌ای برای نوشتن کتاب‌های آموزش زبان فارسی داشته باشیم

شهلا خلیل‌اللهی هم در بخش پایانی سخنانش تاکید کرد: سیاست‌های وزارت علوم و آموزش‌وپرورش باید تغییر کند؛ اگر می‌خواهیم به علم دست بیابیم.

وی افزود: در حال حاضر سیاست بر کمیت است و باید به کیفیت توجه داشت در حال حاضر برخی دانشجویان صرفاً برای به‌دست‌آوردن مدرک می‌آیند و کمتر دانشجویی تمایل به یادگیری دارد.

این استاد دانشگاه گفت: اگر اجازه دهیم فقط این دانشجویان بیایند حتماً به موفقیت خواهیم رسید. همچنین خیلی اساتید مقاله‌های بسیاری دارند ولی از نظر کیفیت اطلاعات کمی دارند و فقط کمیت است.

وی اظهار داشت: نیاز است برای نوشتن کتاب‌های آموزش زبان یک اتحادیه‌ای داشته باشیم که افراد باتجربه‌های بالا این کتاب‌ها را تألیف کنند.

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام