آموزش عالی دنیا در دوران شیوع کووید 19 چگونه شده است؟ دانشگاه‌های بین‌المللی برای برگزاری کلاس‌ها و امتحانات چه کرده‌اند؟

پاندمی کرونا دانشگاه های 188 کشور جهان را به تعطیلی کشانده و یا باعث ایجاد تغییرات جدی در سیستم آموزش عالی آنها شده است. به گزارش یونسکو، بیش از 1/5 میلیارد دانش آموز و دانشجو (یعنی بیش از %91 از دانش آموزان و دانشجویان جهان) تحت تاثیر پاندمی کرونا قرار گرفته اند و سیستم آموزش آنها دستخوش تغییرات جدی شده است. تغییراتی که یا به صورت عمومی و دولتی اعمال شده و یا توسط دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی ایجاد شده است.

با تعطیل شدن دانشگاه و عدم امکان ارائه آموزش حضوری، دانشگاههای جهان امکان ادامه فعالیتهای عادی خود را در زمینه های مختلف از دست دادند و ضرورت ادامه آموزش و پژوهش هریک از این موسسات را برآن داشت که راه حل‌های جایگزین را بررسی کرده و مورد استفاده قرار دهند. دانشگاه‌های کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به طور مشابه با مشکلاتی که سایر دانشگاه‌های جهان مواجه هستند، روبه‌رو هستیم.

مرکز همکاری‌های علمی بین المللی دانشگاه صنعتی اصفهان جهت جمع‌بندی و بهره‌گیری از تجربیات دیگر دانشگاه‌ها، گزارشی اجمالی از این وضعیت را تدوین نموده است. هدف از این گزارش جمع‌بندی اقدامات و سیاست‌های دانشگاه‌های گوناگون برای مقابله با شرایط جدید است که به طور خلاصه و به صورت نکته‌بندی به آنها اشاره شده است.

به گزارش عطنا، در این گزارش، چالش‌های عمده دانشگاه‌ها در دوران پاندمی کرونا مورد بررسی قرار گرفته است که بر این اساس، عمده‌ترین چالش‌های نظام‌های آموزش عالی دانشگاه‌ها در چهار مورد زیر قابل بیان است.

آموزش: کلاسیک‌ترین و گسترده‌ترین شیوه آموزش عالی در جهان، آموزش حضوری است که اکنون تا حد زیادی متوقف شده است. این قضیه برای آموزش های عملی و کارگاهی به مراتب جدی‌تر است. نکته مهم در این زمینه دسترسی تمام دانشجویان به اینترنت و امکانات نرم افزاری و سخت افزاری مورد نیاز برای فراگیری و تحصیل است.

پژوهش: پژوهش های میدانی و آزمایشگاهی تا حد زیادی دستخوش تغییرات شده است. بعضی متوقف شده و بعضی به کندی پیش می روند. بودجه ها و حمایت‌های مالی (به خصوص حمایت‌های بخش خصوصی) بعضی از پروژه های پژوهشی نیز متوقف شده اند که می تواند به زودی تبدیل به یک چالش برای دانشگاه ها شود.

ارزیابی: امتحانات و نظام‌های ارزیابی دانشگاهی، منطقه‌ای، ملی و بین المللی همگی دستخوش تغییرات شده اند. مهمترین مسئله در این زمینه یافتن شیوه های جایگزین ارزیابی و یا اتخاذ تصمیمات صحیح با کمترین میزان آسیب است.

سرمایه و امور مالی: منابع مالی دانشگاه‌های غیردولتی به شدت تحت تاثیر قرار می گیرد. از طرفی به خاطر شرایط اقتصادی جدید بعضی دانشجویان به تعلیق یا تعویق تحصیلات می اندیشند. جذب دانشجوی خارجی نیز برای تقریباً تمامی دانشگاه‌ها برای حداقل یک ترم به تعویق می افتد، از طرف دیگر منابع مالی دانشگاه‌ها برای انجام پروژه ها و تحقیقات علمی و صنعتی (به خصوص مواردی که توسط بخش خصوصی تامین می شود) دچار تغییراتی خواهند شد. برای نمونه در یک ارزیابی از 11 هزار نفر از کسانی که قصد ادامه تحصیل در یک دانشگاه خارجی داشته اند، مشخص شده است که 55% از آنها تصمیم گرفته اند که آغاز تحصیل خود را به تعویق بیندازند و یا به کلی منصرف شده‌اند.

غیر از چهار مورد فوق (آموزش، پژوهش، ارزیابی، سرمایه و امور مالی) موارد دیگری هستند که آموزش عالی جهان را تحت تاثیر قرار داده اند. مواردی همچون کاهش شدید همکاری‌های بین المللی و جابه‌جایی محققان، دانشجویان و استادان. تاثیر روانی وضعیت فعلی بر کیفیت زندگی فردی و تحصیلی دانشجویان و موارد دیگری که می توان در گزارش‌های جداگانه ای به هر یک از آنها پرداخت.

در نتیجه‌گیری این پژوهش هم آمده است: پس از بررسی اطلاعات جمع آوری شده از 27 دانشگاه مختلف، تکرار یک سری از سیاست‌ها و اقدامات کاملاً مشهود است. از این رو، به جای بررسی اقدامات هر یک از دانشگاه‌ها به تفکیک، مجموع اقدامات انجام شده به صورت فهرستی از نکات و اقدامات و در شش دسته جمع بندی شده است. این شش دسته به این شرح است:
1. نحوه مدیریت و تصمیم گیری: سیاست‌ها و سبک مدیریت دانشگاه‌های مورد بررسی قرار گرفته و نکات مربوط به آن ذیل این سرفصل تجمیع شده اند.
2. شرایط آموزشی و نحوه برگزاری کلاس‌ها: فعالیت‌های مربوط به آموزش و روش‌های تدریس به طور عملیاتی در این قسمت مطرح شده اند.
3. مدیریت منابع انسانی و ارتباطات: نحوه برگزاری جلسات، پیگیری وظایف دانشجویان، کارکنان و استادان، و نحوه ساماندهی ارتباطات داخل و خارج سازمانی در نکات این سرفصل آورده شده است.
4. امتحانات و ارزیابی: از جمله چالش‌های مهم دانشگاه‌ها نحوه برگزاری امتحانات و ارزیابی دانشجویان است که در چند نکته جمع بندی شده است.
5. بسترهای نرم افزاری و سخت افزاری: تمامی تصمیمات و اقدامات دانشگاه‌های مختلف منوط به برنامه‌ریزی و توسعه بسترهای نرم افزاری و سخت افزاری است که در این بخش آورده شده است.
6. برنامه‌های پیش‌رو و استراتژی‌های کوتاه مدت: در آخرین سرفصل، برنامه ها و پیش‌بینی‌های دانشگاه‌ها برای ترم و سال تحصیلی آینده به اختصار بیان شده است.
نحوه مدیریت و تصمیم گیری:
1. در اکثر موارد، تصمیم‌گیری‌های کلی در دانشگاه‌ها براساس سیاست‌های دولت‌ها و از بالا به پایین گرفته می شود. اما تصمیمات اجرایی و جزئی در بعضی دانشگاه‌ها (مانند دانشگاه‌های بریتانیا و دانمارک) به صورت متمرکز، گرفته شده ولی در بعضی موارد دیگر) مانند آلمان، ایالات متحده و ایتالیا (به مدیران دپارتمان‌ها، مراکز و دانشکده ها سپرده شده است.
2. در مواردی که تمامی تصمیمات به طور متمرکز گرفته می شود، برای تمامی جنبه های فعالیت دانشگاه پروتکل ها و دستورالعمل‌های مشخص با جزئیات کامل تدوین شده است. از طرف دیگر در دانشگاه‌هایی که تمرکز تصمیم‌گیری کمتر است و بعضی تصمیمات به مدیران و مسئولان هر واحد یا مرکز واگذار شده، شدیداً بر اولویت بالای سلامت دانشجویان، استادان و کارکنان تاکید جدی شده و مسئولیت کلیه تصمیمات بر عهده فرد تصمیم گیرنده نهاده شده است.
3. تقریباً در تمامی دانشگاه‌ها، در صفحه اول دانشگاه دسترسی سریع به تمامی اطلاعاتی که مخاطبان گوناگون (دانشجویان، استادان، کارکنان، ذی‌نفعان خارج دانشگاه و...) نیاز دارند، وجود دارد. در اکثر دانشگاه‌ها به طور مرتب ایمیل‌هایی برای مخاطبان ارسال می شود تا در جریان آخرین اخبار و تصمیمات قرار گیرند.
4. در بعضی کشورها (مانند چین) رایزنی‌هایی با ارائه‌کنندگان اینترنت انجام شده و اینترنت برای دانشجویان و استادان رایگان و یا خیلی ارزان شده است.

شرایط آموزشی و نحوه برگزاری کلاس‌ها:
1. کلیه آموزش‌ها در تمام دانشگاه‌های مورد بررسی آنلاین شده است.
2. دانشجویان مجازند بدون دلیل موجه دروس ترم جاری را حذف کنند.
3. بعضی دانشگاه‌ها اجازه داده‌اند دروس این ترم، بدون نمره و صرفاً به صورت رد یا قبول ثبت شوند.
4. روال تدریسی که توسط اکثر استادان در حال انجام است به این صورت است که درس‌ها به صورت مجازی (مجموعه‌ای از فیلم، صوت و متن) از پیش توسط استاد تهیه شده و معمولاً در بسترهای آنلاین دانشگاه‌ها و یا در فضای نرم افزارهایی همچون Zoom ،Webex و... برای دانشجویان ارائه می‌شود. در بعضی موارد نیز جلسه درس به صورت آنلاین و همزمان برگزار می شود. سپس دانشجویان موظف به فراگیری درس بر مبنای منابع ارائه شده تا تاریخ مشخص هستند. پس از آن جلسه پرسش و پاسخ به صورت آنلاین (معمولاً با استفاده از Zoom، Skype و...) ویا مکاتبه ایمیلی برگزار می‌شود. ارسال تکالیف و پروژه ها پس از فراگیری هر درس به صورت آنلاین انجام می‌شود.
5. در تعدادی از دانشگاه‌ها (مانند دانشگاه ملی سئول) از بستۀ خدمات تکنولوژیک مانند Smart Class و Smart Pen استفاده می شود که به استاد این امکان را می‌دهد به راحتی و در هر نقطه‌ای فضای کلاس را ایجاد نماید.
6. اکثر پروژه های عملی و تحقیقاتی یا کاملاً متوقف شده‌اند و یا تحت پروتکل‌های خاص و با حفظ فاصله و سلامت اجتماعی در حال پیشرفت هستند.
7. در کشورهای با ضریب نفوذ اینترنت پایین‌تر همچون هند، بحث دسترسی دانشجویان به اینترنت و سخت افزار مورد نیاز برای بعضی دانشگاه‌ها تبدیل به چالش شده است.

مدیریت منابع انسانی و ارتباطات (دانشجویان، استادان، کارکنان):
1. تقریباً در وبسایت تمامی دانشگاه‌های مورد بررسی، یک صفحه اطلاع‌رسانی و راهنمای جامع برای دانشجویان، محققان و همچنین استادان و کارکنان راه اندازی شده است. این صفحه مرتباً به روز می‌شود و تمامی تصمیمات و برنامه ها و همچنین پروتکل‌ها در آن قرار دارد.
2. تقریباً تمامی دانشگاه‌ها) جدای از نوع مدیریت متمرکز یا غیر متمرکز (آموزش یا پیشنهادهایی را برای استادان برای استفاده از اپلیکیشن‌ها و بسترهای گوناگون جهت تدریس و ارتباط با دانشجویان آماده کرده اند.
3. در تعداد قابل توجهی از دانشگاه‌ها خدمات بهداشتی، درمانی و همچنین روانکاوی ویژه دوران کرونا برای دانشجویان و کارکنان ارائه می شود.
4. در بعضی دانشگاه‌ها به طور خاص از طرح‌های داوطلبانه دانشجویی برای اطلاع‌رسانی و تحقیق در مورد کرونا به فوریت حمایت می شود.
5. در بعضی دانشگاه‌ها بسته های حمایتی برای دانشجویانی که شغل یا منبع درآمد خود را از دست داده اند تعریف شده است.
6. برنامه‌های کارآموزی، تبادل دانشجویی، جشنواره ها و رویدادها و... به تعویق افتاده و یا لغو شده‌اند. پروژه‌های عملی و درس‌های کارگاهی نیز لغو شده اند.

امتحانات و ارزیابی:
1. تقریباً در تمامی دانشگاه‌های بررسی شده، جلسات دفاع تز، ارائه ها و سمینارهای درسی به صورت آنلاین برنامه‌ریزی شده‌اند.
2. در اکثر دانشگاه‌ها اجازه برگزاری امتحان حضوری داده نمی‌شود و دپارتمان‌ها موظف به یافتن راه‌های جایگزین (برگزاری آنلاین امتحان، تغییر امتحان به روش‌های ارزیابی جایگزین و...) برای ارزیابی دانشجویان هستند.
3. برای برگزاری امتحانات از راه دور، بعضی دانشگاه‌ها از نرم افزارهای هوش مصنوعی (Motion detector) از جمله نرم افزارهای Proctoru و Honorlock بهره می‌برند که توسط وب‌کم حرکات بدن و صورت دانشجو را بررسی کرده و احتمال تقلب را کاهش می دهد.
4. در بعضی از مناطق که نقطه اوج بحران گذشته است (مانند دانشگاه ملی سئول در کره جنوبی) امتحانات در شرایط خاص به صورت حضوری برگزار می شود. به این صورت که دمای بدن تمامی افراد قبل از ورود به جلسه سنجیده می شود. نحوه ورود و نشستن در جلسه امتحان نیز همراه با حفظ فواصل اجتماعی و نکات ایمنی همچون استفاده از ماسک است.

بسترهای نرم افزاری و سخت افزاری:
1. اکثر امکانات سخت افزاری دانشگاه‌ها در اختیار آموزش از راه دور و آنلاین قرار گرفته است.
2. تقریباً در تمامی دانشگاه‌ها بسترهای آنلاین دانشگاه به روز رسانی شده، و نرم افزارهای لازم (عمدتاً Zoom، Skype، Google Class و دیگر نرم افزارهای مورد نیاز) خریداری شده است.
3. بیشترین بسترهایی که برای ارتباط آنلاین با دانشجویان، برگزاری کلاس‌ها و همچنین جلسه‌ها و ارتباطات کاری استفاده می شود، به ترتیب میزان استفاده به شرح زیر است:
موارد با بیشترین استفاده: بسترهای بومی دانشگاه‌ها، Skype ،Zoom
موارد با تعداد استفاده قابل توجه: ابزارهای گوگل (Google meet ،Google Class)، بعضی ابزارهای ارتباطی و آموزشی مایکروسافت، Mooc، Webex
مواردی که در بعضی دانشگاه‌ها استفاده می‌شوند Digital chalk ،Moodle ،Olat
4. هر چند در بعضی دانشگاه‌ها تلاش‌هایی برای بروز‌رسانی اپلیکیشن‌های ارتباطی داخل دانشگاهی و بومی صورت گرفته، اما در نهایت با توجه به کارایی بالای پلتفرم‌های تخصصی، به افراد اجازه داده شده که از بسترهایی که مناسب می دانند استفاده نمایند که اپلیکیشن های Skype و Zoom بیشترین مورد استفاده در ارتباطات بین منابع انسانی، برگزاری کلاس‌ها و جلسه‌ها را داشته‌اند.

برنامه‌های پیش‌رو و استراتژی‌های کوتاه‌مدت:
1. برای ترم تابستان در اکثر دانشگاه‌های بررسی شده، از همین منوال پیروی خواهد شد و تمامی کلاس‌ها و مدیریت امور به صورت مجازی خواهد بود.
2. برای ترم پاییز آینده، هنوز در اکثر دانشگاه‌های مورد بررسی تصمیمی اتخاذ نشده و در بعضی از آنها مشخصاً تصمیم‌گیری به اعلام نظر دولت‌ها منوط شده است.
3. در بعضی دانشگاه‌ها از دانشجویان خارجی خواسته شده است که از بازگشتن به کشور خود صرف‌نظر نمایند در حالی که در بعضی دیگر حمایت‌های مالی لازم از دانشجویان خارجی به عمل آمده تا بتوانند به کشور خود بازگردند. در هر صورت جذب دانشجوی خارجی جدید در اکثر دانشگاه‌ها برای حداقل یک ترم به تعویق افتاده است.

جهت مطالعۀ کامل این گزارش، روی لینک زیر کلیک نمایید.