دانشگاه ما، نهادی وارداتی است/ واردکنندگان از دانشگاه، توجیه‌کننده نظام بوروکراتیک می‌خواستند

عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه دانشگاه ما به دستگاه توجیه‌کننده یک نظام بروکراتیک دولتی تبدیل شد که غایت و سرنوشت محتوم‌اش نیز همین است، گفت: در حقیقت پیدایش دانشگاه ما به مثابه یک نهاد مدرن، یک محصول وارداتی است و پدید آمد تا یک اتفاق مهم را رقم بزند و در واقع قرار بود دانشگاه، ساز‌ و‌کار توجیه‌کنندگی یک جریان اجتماعی باشد تا (دولت-ملت) را مشروعیت بخشد.

به گزارش عطنا، دکتر اسماعیل عالی‌زاد، یکشنبه ۲۱ اردیبهشت‌ماه در نشست هم‌اندیشی استادان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با موضوع بررسی «تحول و ارتقای علوم انسانی» در سالن شهید ارشاد این دانشکده، به ایراد سخنرانی پرداخت.

عالی‌زاد خطاب به حجت‌الاسلام اکبری‌اقدم، مسئول نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه علامه طباطبائی و متولی برگزاری این جلسه، گفت: شما صحبت‌های خود را از تحول در علوم انسانی آغاز کردید، آیا این یک پرسش آغازین است؟‌

 وی درباره همین موضوع افزود: آیا تحول علوم انسانی همان پرسش اصلی و اولیه ما است که  باید به آن بپردازیم و یا اینکه در یک سطحی قرار داریم که بنیان‌ها و لایه‌های زیرین دیگری نیز وجود دارد که پرسش خود را باید از آن لایه‌ها آغاز کنیم.

وی با بیان اینکه پرسش و مسئله ما خود دانشگاه و نهاد آموزش عالی است، گفت: علوم انسانی نیز بخشی از این نهاد است و حتی می‌توان این پرسش را نیز در لایه‌های عمیق‌تر هم مطرح و حتی در نهاد دانش و تولید معرفت آن را دنبال کرد. اگر سئوال خود را در لایه‌های عمیق‌تر و نهادی علم مطرح نکنیم همواره روی مجموعه‌ای از عرضیات حرکت می‌کنیم که کوچکترین تغییرات در آن بنیان‌ها، همه داشته‌ها، پنداشته‌ها و رشته‌هایی که ما تاکنون در قالب یک پروژه درازمدت تنیده‌ایم را تحت شعاع خود قرار می‌دهد.

عالی‌زاد اظهار کرد: اگر از این منظر و دیدگاه به تحول در علم نگاه کنیم و به سراغ نهاد دانش، تولید علم و معرفت برویم، بستر کار خیلی گسترده‌تر شده و آن‌وقت با قلمرو سازمان اجتماعی دانش و معرفت سر و کار سر و کار پیدا خواهیم کرد که دانش آکادمیک هم یکی از محصولات آن است. نهاد آموزش عالی و تولید معرفت که امروز به آن دانشگاه می‌گوییم پیوند کاملاً تنگاتنگی با سازمان‌های اجتماعی دانش دارد و می‌توان کاملاً بنیان‌های کارکرد اجتماعی را در آن دنبال کرد.

 عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی به مدارس و نهادهای آموزش در گذشته اشاره کرد و افزود:‌ در گذشته با نهادهایی آموزشی چون ربع ‌رشیدی، مدارس مستنصریه، نظامیه‌ها، رصدخانه مراغه و ... مواجه بوده‌ایم که از بستر این جامعه جوشیده و به شیوه درون‌زا در همین جامعه زمینه تولید علم را فراهم می‌ساختند.

وی خاطرنشان کرد: ولی دانشگاهی که ما داریم از آن صحبت می‌کنیم، کی و کجا از دورن این سازمان اجتماعی زایش و انکشاف پیدا کرده است، دانشگاهی که داریم از آن صحبت می‌کنیم آغاز آن به اوایل قرن معاصر برمی‌گردد و باید بپرسیم زمینه پدیداری و پیدایش آن چه چیزی بوده است؟

عالی‌زاد افزود: آیا وقتی به تاریخ این دانشگاهی که مورد نظر ما است مراجعه می‌کنیم، هیچ نقطه و دقیقه‌ای از آن را پیدا می‌کنید که در مواجه با یک نهاد دیگری به شکل سلبی پدید آمده باشد. در واقع، دانشگاه ما محصولی وارداتی است و پدید آمد تا توجیه‌کننده یک نظام بروکراتیک دولتی باشد. از ابتدا قرار نبود که نظامی پدید آورده علم و معرفت شکل بگیرد، بلکه قرار بود تا سازمانی باشد برای پرورش کارگزاران دولت (از دون پایه‌ترین تا عالی رتبه ترین).

وی افزود: دانشگاه اگر در دنیای غرب شکل می‌گیرد، بنا به اقتضائات تاریخی خود شکل می‌گیرد و اگر نقش کارکردی دارد به واسطه ارتباط با سایر نهادهای اجتماعی و بده بستانی است که به صورت پویا در سازمان اجتماعی دارد.

عالی‌زاد با اشاره به اینکه در نحوه ورود برای بررسی علم و علوم انسانی باید به چنین مواردی توجه داشته باشیم، افزود: در این زمینه باید یک پالایشی در پرسش و مسأله‌یابی خود انجام داده و با آن به صورت آگاهانه و بدون غفلت برخورد کنیم.

وی خاطرنشان کرد: این تحول نمی‌تواند هرگز در یک حوزه معرفتی عام تحت عنوان علوم انسانی و خاص‌تر علوم اجتماعی و به ویژه جامعه‌شناسی صورت بگیرد تا وقتی که ما نتوانیم نهاد دانشگاه را در مناسبت با یک نظام کارکردی و سازمان اجتماعی تعریف کنیم.

عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی درباره همین موضوع افزود: تا وقتی نتوانیم جایگاه اصلی دانشگاه را در سازمان اجتماعی بازیابی کنیم و تا وقتی نتوانیم مفروضات اساسی که می‌تواند، بنیان‌های معرفتی را شکل دهد، باز شناسیم و تعریف کنیم، راه به جایی نخواهیم برد.