«حقوق» در حل بسیاری از مسائل ضعیف عمل کرده است/ ضرورت گفت‌وگوی حقوقدانان

دانشیار حقوق خصوصی دانشگاه علامه طباطبائی با انتقاد از نبود گفت‌وگو بین نخبگان شاخه‌های مختلف علم حقوق گفت: بعد از مدتی ظاهراٌ ما حقوقدان‌ها همگی مشغول اِعمال بی‌کم‌و‌کاست قواعد از پیش تعیین شده هستیم و به قول یکی از دانشجویان، حقوق دچار اوتیسم است! یعنی درخودماندگی دارد و دلیل این درخودماندگی هم این است که ما به این قواعد از پیش تعیین شده دل خوش کردیم و چشم بسته آنها را اعمال می‌کنیم.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست «درنگی بر جایگاه مطالعات میان حقوقی و میان‌رشته‌ای حقوق» (گزارش تصویری) همراه با رونمایی از کتاب «جامعه‌شناسی حقوق عمومی» تالیف دکتر مهدی مهدوی‌زاهد، مدرس دانشگاه علامه طباطبائی با حضور شهیندخت مولاوردی، دستیار رئیس‌جمهور در امور حقوق شهروندی و دکتر محمدرضا ضیائی بیگدلی، دکتر محمدرضا ویژه، دکتر حبیب‌الله رحیمی، استادان دانشگاه علامه طباطبائی و دکتر سیدمحمد قاری سیدفاطمی، استاد دانشگاه شهید بهشتی دوشنبه، ۱۷ اردیبهشت‌ماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

در این نشست، حبیب‌الله رحیمی، دانشیار گروه آموزشی حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: وظیفه ما حل مسائل اجتماعی است اما دوره طولانی است که ما نتوانستیم مسائل جامعه را حل کنیم. دلیل آن این است که ما سراغ مطالعات میان رشته‌ای نمی‌رویم.

وی ادامه داد: بعد از مدتی ظاهراٌ ما حقوقدان‌ها همگی مشغول اعمال بی‌کم‌و‌کاست قواعد از پیش تعیین شده هستیم و به قول یکی از دانشجویان، حقوق دچار اوتیسم است! یعنی درخودماندگی دارد؛ دلیل این درخودماندگی هم این است که ما به این قواعد از پیش تعیین شده دل خوش کردیم و چشم بسته آنها را اعمال می‌کنیم.

وی با بیان نقل قولی از جعفری لنگرودی مبنی بر اینکه «حوزه حقوق از بستر جامعه برآمده بود، قواعدی که جامعه به آن نیازمند بود، با مسائلی دست به گریبان بوده یا قواعدی را باور داشته که از بستر جامعه به دست آمده است»، گفت: اما بعد از مدتی حقوق به جای اینکه از پایین به بالا باشد و مسئله‌ها و راه حل‌های معقول گفته شود که آن‌ها را تبدیل به قاعده کنیم، متاسفانه تلاش کردیم از بالا به پایین قواعدمان را اعمال کنیم.

رحیمی این اراده بالا به پایین در علم حقوق را چنین توصیف کرد: چراکه مکلف به تکلیفمان هستیم و صرف نظر از اینکه مسئله مردم حل می‌شود یا نه، به نظر می‌رسد  مدت زیادی است که مسئله‌ای از جامعه با حقوق حل نشده است اگر هم حل شده باشد نمود خیلی اندکی داشته است.

استاد حقوق دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه به رویکرد مهندسی که  درباره سوءاستفاده زیرکانه از تمایل طبیعی انسان به اعتماد کردن است، اشاره کرد و گفت: این دیدگاه معتقد است حقوق می‌تواند جامعه را سمت و سو دهد.

وی با بیان اینکه «مهندسی اجتماعی» می‌تواند از مجرای حقوق شکل بگیرد، تشریح کرد: فرض کنید در یک جامعه‌ کشته شدن فرزند توسط پدر موجب قصاص نیست و در جامعه‌ای دیگر اگر پدر به فرزند بگوید نباید فلان کانال تلویزیونی را نگاه کنی، فرزند به پلیس شکایت می‌کند و پدر متهم می‌شود به این که آزادی‌های فرزندش را نقض این دو جامعه را باهم مقایسه کنید؛ مهندسی اجتماعی مبتنی بر این باور است که قواعد حقوقی ارزش ذاتی ندارند، یعنی حقوق مجموعه قواعد با ارزش ذاتی نیست. در حالی که در نگاه سنتی قواعد حقوقی ارزش ذاتی دارند.

رحیمی یکی از مشکلات فضای دانشگاه‌ها را ضعف در گفت‌وگو دانست و درباره آن توضیح داد: ما معمولا در دانشکده‌ها نگاه سنتی را آموزش می‌دهیم و این مشکل به این دلیل است که ما هیچ‌گاه با هم گفت‌وگو نمی‌کنیم. حتی ما حقوقدان‌ها هم زبان مشترک با یکدیگر نداریم؛ به نظرم اندیشه‌های روسکوپن قابل اعمال در کشور است به دلیل اینکه ما معتقدیم اوامر و نواهی شارع مبتنی بر جلب مصلحت و دفع مفسده است و در عین حال معتقدیم که بخش مهمی از حقوق، حوزه معاملات است و احکام، احکام امضایی هستند.

این حقوقدان اضافه کرد: ما می‌توانیم مصلحت را در جایی درج و سپس آن را در نظام حقوقی اعمال کنیم، خود حقوق به تنهایی توانایی درک مصلحت را ندارد.

رحیمی در ادامه با بیان اینکه دوره‌ای طولانی است که ما نتوانستیم مسائل جامعه را حل کنیم. تصریح کرد: وظیفه ما حل مسائل اجتماعی است اما وقتی می‌خواهیم قاعده وضع کنیم به سراغ انواع حقوق‌ها و مطالعات میان‌رشته‌ای نمی‌رویم، ما به سراغ مرجع تقلید می‌رویم، مرجع تقلیدی که شناخت علمی در چنین حوزه‌هایی ندارد، نمونه ‌آن مطالبی است که مراجع تقلید در این چند وقت درباره بهره بانکی و حقوقی که کارمندان از بانک می‌گیرند، می‌گویند. زیرا رویکرد آن­ها رویکرد حل مسئله نیست.

وی ادامه داد: حل مسائل در علوم انسانی نیازمند مطالعات میان‌رشته‌ای است که در بعضی از شاخه‌هایی که بسیار بارز هستند باید این اتفاق بیفتد مثلا در همین داستان‌های بانکداری و بازار سرمایه یا بعضی شاخه‌های مثل بیمه و موضوع اموال مشترک که بارز هستند باید مطالعات میان‌رشته‌ای صورت بگیرد.

رحیمی در انتقاد از برخی راهکارهای فقهی گفت:‌ با این حال درباره بسیاری از این مسائل روز حقوقی، متاسفانه هیچ آمار و مطالعه‌ای ارائه نمی‌کنند الا قیمت شتر؛ و این طنزی است که زندگی من و شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

استاد حقوق دانشگاه علامه طباطبائی سخنان خود را اینگونه جمع‌بندی کرد: دلیل اینکه ما با انبوهی از مسائل و مشکلات مواجه هستیم این است که ما از سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۹۷ قانون مدنی داریم ولی در این سال‌ها مسئله مردم را حل نکرده‌ایم؛ چرا مسئله مردم حل نشده؟ به خاطر اینکه ما اصلا با یکدیگر گفت‌‌وگو نداریم و به دنبال حل مسئله مردم نیستیم مگر اینکه گرفتار شویم.