صلح صرفا به معنای عدم جنگ نیست

صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی در همایشی در دانشگاه علامه طباطبائی با طرح چند سوال اساسی به صلح، جنگ و خشونت پرداخت و گفت: باید ریشه‌های خشونت را یافت و ابتدا پرسید آیا خشونت ذاتی است یا اکتسابی؟

به گزارش عطنا، مطالعات تطبیقی و مورد پژوهی و همچنین ضرورت‌ها و ظرفیت‌های صلح و چالش‌های پیش‌روی برقراری آن مهمترین محورهای همایش «جایگاه صلح در نظام آموزش عالی ایرانی اسلامی» بود که چهارشنبه 17 آذر، در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.

سید منصور میرسعیدی، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی، حمید صالحی، دبیر علمی همایش و صادق زیبا کلام، استاد دانشگاه تهران از مهمانان حاضر در این همایش بودند که به ارائه سخنرانی پرداختند. در این همایش «صادق زیباکلام»، مدرس دانشگاه تهران «جنگ و صلح را از منظر مشروعیت» مورد بررسی قرار داد.

زیباکلام با بیان اینکه مطالعات صلح در ایران موضوعی جدی است، به ارائه دیدگاه‌های خود پرداخت و گفت: بیشتر مردم نبود جنگ را مساوی با صلح می‌دانند که این تعریف در مطالعات صلح تعریف کاملی نیست.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران بحث از صلح را برای جامعه ایرانی نامأنوس دانست و اظهار کرد: مگر می‌شود با این شرایط در ایران به صراحت حرف از صلح زد، در زمانی که کشورهایی مثل ژاپن و انگلیس راه دیگری در پیش گرفته‌اند. البته برخی اندیشمندان معتقدند در ایران هم می‌توان به صلح‌شناسی و مطالعه در این زمینه پرداخت.

وی در پاسخ به این پرسش که ریشه‌های خشونت در مناسبات انسانی در سطح جامعه کجاست؟ تصریح کرد: باید به ریشه توجه کنیم، ابتدایی‌ترین نوع خشونت، خشونت در سطح خانواده است؛ خشونتی که مرد علیه زن در خانواده به کار می‌برد و همچنین خشونت جنسی، نژادی و...  هم که از انواع دیگر آن است.

او ادامه داد: ما به دنبال این هستیم که در حقیقت بدانیم، ریشه‌ استفاده از خشونت در حیطه مناسبات اجتماعی کجاست؟ و دلیل به وجود آمدن خشونت می‌تواند چه باشد؟

زیباکلام در خصوص اینکه از چه زمانی توجه به خشونت و کاربرد خشونت در مناسبات اجتماعی مطرح می‌شود، گفت: کاربرد خشونت به اوایل قرن بیستم برمی‌گردد و یکی از دلایلی که باعث به وجود آمدن مطالعات صلح شد، مسئله جنگ جهانی اول بود.

این استاد علوم سیاسی خاطرنشان کرد: بعد از اتمام جنگ جهانی اول، یک سری پرسش‌های مهمی برای روشنفکران مطرح شد. مثلاً این همه کشتاری که جنگ جهانی اول به بار آورد برای چه بود؟ ریشه مشکل در کجا بود که نمی‌شد سر میز مذاکره آن را حل کرد و باید حتما میلیون‌ها نفر کشته می‌شدند؟

وی با بیان اینکه فقدان پاسخ منطقی چند سوال اساسی را به وجود آورد، این سوالات را چنین برشمرد: چرا تمایل به خشونت در ذات انسان‌ها وجود دارد؟ آیا تمایلاتی که باعث شد جنگ جهانی اول به وجود بیاید ذاتش با تمایلی که یک مرد علیه زن به کار می‌برد، متفاوت است؟ آیا خشونت در ذات انسان‌ها تعبیه شده است؟

زیبا کلام در این‌باره ادامه داد: اگر نقش تعلیم و تربیت را نادیده بگیریم آیا به صراحت می‌توان گفت خشونت امری ذاتی است یا اینکه این امر، اکتسابی است. به طوری که فرد همانطور که بزرگ می‌شود خشونت را از محیط اطراف خود کسب می‌کند.

این استاد علوم سیاسی در ادامه به پرسش دیگری پرداخت و افزود: آیا ما می‌توانیم مدل و الگویی برای تغییر ارائه بدهیم که در آن اثری از خشونت نباشد؟ و آیا علوم انسانی توجیه می‌کند چرا تضاد یا خشونت به وجود می‌آید؟

زیباکلام با تمجید از مقامت گاندی و مکتب (Non Violence)، «غیر خشونت آمیز» ادامه داد: ماهاتما گاندی به دنبال پاسخ به این پرسش بود که آیا می‌شود تصور کرد که تغییر در جوامع ممکن است، اتفاق بیافتد، بدون آنکه نیازی به خشونت باشد، به‌طوری که در آن به اهداف اجتماعی رسید.

وی در خصوص مکتبی که گاندی بنیان‌گذاراش بود، یادآور شد: این مکتب سوالاتی به وجود آورد، از جمله، آیا می‌توانیم از جنگ و تضاد در راه تغییر صحبت کنیم؟ آیا می‌توان شرایطی در نظر گرفت که جنگ توجیه پیدا‌ کند؟ یعنی ما برای جنگ مشروعیت قائل ‌شویم، مثل جنگ تحمیلی ایران و عراق.

زیباکلام در خصوص مشروعیت در جنگ تحمیلی هم گفت: اگر متجاوزی به خاک شما حمله کند آیا باز هم می‌توان به آن مشروعیت داد؟ عده‌ای نیز در چنین شرایطی باز هم جنگ را محکوم می‌کنند چون جنگ همواره خشونت به وجود می‌آورد که در این خصوص گاندی می‌گوید «هیچ جنگی به صلح ختم نمی‌شود».

وی در پایان در خصوص نظریه‌پردازی‌های که در دهه 60 و 70 میلادی صورت گرفت، هم گفت: در این دهه ایده جنگ عادلانه مطرح شد. به این معنا که تحت چه عنوانی می‌توانیم جنگ را توجیه کنیم.

این تحلیگر مسایل سیاسی افزود: یکی از پیش شرط‌ها و پیش نیازهای ایده جنگ عادلانه این است که بحث کاربرد تسلیحات در برابر دشمن باید با حجم نیروی دشمن هماهنگی داشته باشد. همچنین این موضوع اهمیت دارد که تسلیحات نظامی مورد استفاده تا چه میزان غیرنظامیان را در معرض خطر قرار می دهد. بنابر این جنگ عادلانه شرایط دشواری را فرا روی ما می‌گذارد.

پس از سخنان زیباکلام، بخش نخست همایش پایان یافت و نشست های تخصصی و ارایه مقاله‌ها انجام شد.