فلسفه

قهر «فلسفه» از آکادمی

چرا فیلسوفان سخت و پیچیده حرف می‌زنند؟ چرا غرق در مسائل آکادمیک شده‌اند و درباره اتفاقات روز دنیا نظری ندارند؟

تنها عشق به وطن باقی می‌ماند/ مجتهدی: فلسفه يك لفظ است اما يك عشق هم هست

مراسم بزرگداشت كريم مجتهدي، فيلسوف، استاد دانشگاه و مترجم برجسته كشور طي روزهاي اخير با حضور آيت‌الله سيدمحمد خامنه‌اي، رييس بنياد حكمت اسلامي صدرا، مهدي محقق، استاد دانشگاه تهران، نجفقلي حبيبي، پژوهشگر فلسفه اسلامي، شهين اعواني، پژوهشگر حوزه فلسفه و حسين كلباسي، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبايي در انجمن آثار و مفاخر فرهنگي برگزار شد.

اندوه و انزوا؛ تاریخمندی یا روان‌شناسی‌گری

استاد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی: انزوا وتنهایی مدرن مقوله‌ای است ماهیتاً اجتماعی که در سطوح روان‌شناختی تجربه می‌شود. این تجربۀ روان‌شناختی در پارادوکسی عمیق درغلتیده است و همین پارادوکس است که رنجِ بودن در دنیای مدرن را تشدید می‌کند. از یک سو فرد به شکلی خیالی خود را واحدی مجزا و منفک از جامعه می‌پندارد، موجودی خاص و ویژه که با دیگران متفاوت است، اما از دیگر سو، این موجودِ خودشیفته اتصالی بحرانی با جامعۀ خود دارد.

صوفی بی‌باك يا راوی غروب غرب

شناخت ايرانيان از نيچه هنوز به شناختی آكادميك با معيارهای جهانی تحقيق تبديل نشده است، هنوز بر آن اغراضي غيرآكادميك حاكم است، نيچه يا صرفا مردي بزرگ و هنرمند با رنج‌ها و رسوايي‌هاي بزرگ است يا عارف و صوفي بي‌باكي كه در طلب معشوق گم شده است يا نيهيليستي كه غروب غرب و كسوف معنوي آن را بشارت داده است.

آنچه «عقل» فاش می‌کند

المصری مدت سه دهه است که فعالیت‌های فلسفی خود را دنبال می‌کند و نسبت به استفاده ابزاری و برخورد دوگانه با «عقل» انتقادات جدی دارد. به زعم او، ریشه تمام نابسامانی‌های دینی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نبود یک «فرهنگ عقلی» در جامعه است؛ فرهنگی که «تفکر فلسفی» را مقدم بر «علم» و «دین» می‌داند.

دموكراسي مشورتی هابرماس

پرسش اساسی آغازین این است كه مساله محوری و جوهری اندیشه سیاسی یعنی امر سیاسی را از چه منظری می‌خواهیم بررسی كنیم؟ مسائلی از سنخ امر سیاسی، امر شخصی و امر اجتماعی در سال‌های دهه ١٩٦٠ وارد گفتمان علوم اجتماعی و سیاسی شد.

رمانتيك‌های شتاب‌زده

آل‌احمد «در مقاله‌هاي خود تند و توفاني است»، به لحاظ محتوايي عمدتا در سه زمينه مقاله نوشته است: اول در زمينه ادبيات و هنرها، دوم در زمينه مسائل اجتماعي و سوم سفرنامه‌ها. آل‌احمد چنان كه اشاره شد، ترجمه‌هايي ادبي نيز دارد، عمدتا با ديگران: «بيگانه» نوشته آلبر كامو با علي اصغر خبره زاده، «مائده‌هاي زميني» نوشته آندره ژيد با پرويز داريوش، «چهل طوطي» با سيمين دانشور، «تشنگي و گشنگي» نوشته اوژن يونسكو با منوچهر هزارخاني و «عبور از خط» نوشته ارنست يونگر با محمود هومن كه به دليل اهميتش در موضوع اين يادداشت در بخشي جداگانه مفصل به آن مي‌پردازيم.

تمدن «فرهنگ‌خوار» است!

اگر یک رایانه یا یک تلویزیون را به قطعاتش تبدیل کنید مجموعه‌ این قطعات برابر با آن تلویزیون و رایانه نیست! چون دیگر آن کارکرد را ندارد. نسبت اینها چیزی غیر از مجموعه قطعات است. فرهنگ هم بی‌شک چیزی فراتر از اسطوره‌ها و اجزای تشکیل دهنده‌اش است.

فلسفه فقه مدون نداریم

فقه و به‌ویژه فقه سیاسی، در طول تاریخ به چه سمتی رفته است و چه سرنوشتی خواهد داشت؟ این پرسشی است که برای پاسخ به آن باید نگاهی کلان به تاریخ و مسائل فقهی داشته باشیم که این نگاه کلان در شاخه فلسفه فقه یافت می‌شود. یکی از کسانی که در این رشته تبعاتی داشته و آن را در قالب درس‌گفتار ارائه داده است، حجت‌الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه، رییس کنونی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران است. در این گزارش نگاه او را به تعریف و مسائل اصلی فلسفه فقه بررسی می‌کنیم.

نظریه روابط بین‌الملل صرفاً برای بازی‌های روشنفکرانه پدید نیامده است

استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی با نقد این کتاب می‌نویسد: هدف این نظریه ایجاد صلح و جلوگیری از جنگ بوده است، سؤال اینجا است که آیا با شالوده‌شکنی و تخریب می‌توان بنای صلح گذاشت؟ و آیا می‌توان طریق و اندیشه‌ای آفرید که انسان قرن بیست و یکمی را بیشتر به سوی فهم متقابل و گسترش صلح و همکاری سوق دهد؟

«خوانشی نو از فارابی؛ گسست از سنت یونانی» منتشر می شود

«خوانشی نو از فارابی؛ گسست از سنت یونانی» تألیف دکتر قاسم پورحسن‌درزی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی به همت انتشارات نقد فرهنگ منتشر می شود.

عقلانیت حکیمانه مانع از خشونت و افراطی‌گرایی می‌شود/ دین منهای عقلانیت، افراط‌گرایی را تحقق می‌بخشد

حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در سخنرانی خود در پنجمین دور گفت‌وگوی دینی ایران با کنفرانس اسقفان سوئیس، گفت: عقلانیت حکیمانه مانع از خشونت و افراطی‌گرایی می‌شود.

والرشتاين و نظام جهانی مدرن/ ليبراليسم را نقد نكن!/ علوم اجتماعی در ايران تربيت تاريخی ندارد

به منظور نقد و بررسي كتاب نظام جهاني مدرن: كشاورزي سرمايه‌دارانه و خاستگاه‌هاي اقتصاد جهاني اروپا در سده شانزدهم، نوشته والرشتاين كه توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شده است، اخيرا نشستي در انجمن علوم سياسي با حضور سه تن از استادان جامعه‌شناسي و علوم سياسي برگزار شد كه گزارش آن از نظر مي‌گذرد.

همه انسان‌ها به عالم معنی راه دارند/ زیبایی چیست؟

دینانی، عضو انجمن حکمت و فلسفه ایران و چهره ماندگار فلسفه در برنامه معرفت گفت: همه اشخاص به عالم معنی راه دارند، آنهایی که منکر عالم معنی هستند، نادان هستند و محال است انسان به عالم معنی راه نداشته باشد، عالم معنی گسترده‌تر از عالم حس است.

دموکراسی آن نیست که می‌شنوید

از جمله مفاهیم فراگیر، بدیهی و درعین‌حال بغرنج و چندپهلوی جهان حاضر «دموکراسی» است که این روزها ظاهراً وفاق بسیار گسترده‌ای را پدید آورده است. البته بحث‌هایی گاه بی‌ربط درباره معنا یا معانی این کلمه پیش می‌آید، اما در جهانی که ما در آن به سر می‌بریم «دموکراسی» کم‌وبیش ارزشی مثبت داشته است.

«فلسفه علم» نمی‌تواند «علم دینی» تأسیس کند/ باید دانشمند دینی تربیت کنیم

سیدحمید طالب‌زاده، دانشیار فلسفه دانشگاه تهران و دبیر شورای تحول علوم انسانی، در دوره آموزشی «گفتمان نخبگان علوم انسانی» در شهر قم نقدی را به رویکردهای موجود در ایران به علم دینی ابراز و بیان کرد: ما باید از این پارادوکس‌هایی که در آن زندگی می‌کنیم خارج شویم و اهل خلوص شویم و از پسِ این تاملات، قصد تغییر جهان و علم انسانی مدرن را داشته باشیم.

منشأ خشونت عدم آگاهی است/ امروزه مردم بیشتر با محسوسات سرگرم هستند

غلامحسین ابراهیمی‌دینانی، چهره ماندگار فلسفه در برنامه معرفت گفت: منشا خشونت عدم آگاهی است، آنجا که علم حاکم نیست، خشونت حکومت می‌کند و به مجرد اینکه آگاهی و عقل وارد کار شد و امور را معقول دید خشونت رخت بر می‌بندد.

تأملاتی درباره زمان انقلابی/ گوگل و فیس‌بوک و آمازون حتی یک میخ هم تولید نمی‌کنند!

فرهاد‌پور، مترجم و پژوهشگر فلسفه و علوم اجتماعی در نشست «زمان از منظر رهايی» در مؤسسه پرسش اظهار کرد: در سرمایه‌داری فعلی، پنج شرکت بزرگ دنیا مثل گوگل، فیس‌بوک، آمازون و اپل و چندتای دیگر کم‌و‌بیش یک تریلیون دلار ارزش دارند، یعنی پنج برابر بودجه سالانه کل کشور ما و در مجموع می‌توانند کل اقتصاد روسیه را بیش از یک بار بخرند. هیچ‌یک از این شرکت‌ها نه کارآفرینند و نه اصلا چیزی تولید می‌کنند. گوگل و فیس‌بوک و آمازون حتی یک میخ هم تولید نمی‌کنند، بلکه رانت می‌گیرند.

حبیبی:‌ استقبال دانشگاه بین‌المللی قرقیزستان از همکاری با دانشگاه علامه/ ارائه دو مقاله در همایش «سنت‌ها و‌ تحولات اسلامی در آسیای مرکزی»

حبیبی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه دانشگاه بین‌المللی قرقیزستان آماده تأسیس گروه و حتی دانشکده علوم انسانی از سوی ایران، تأکید کرد: فقط کافی است عزم برای فعالیت‌ها و تبادلات دانشگاهی با این کشور بیشتر شود.

فیلسوف هستیم بدون اینکه «دانش‌جو» باشیم

کتاب «فیلسوف دانشجو است» اثر جدید دکتر کریم مجتهدی، استاد بازنشسته دانشگاه تهران و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات‌فرهنگی است که چندی پیش از سوی انتشارات کرگدن روانه بازار نشر شد. این کتاب در واقع دربردارنده طیف نسبتاً وسیعی از موضوعات مختلف است اما شیرازه مشترک همه مباحث کتاب، حول دغدغه‌های همیشگی استاد مجتهدی شکل می‌گیرد.

اخلاق بورژوایی و مسائل آن

تئودور آدورنو را در مقام یک متفکر یا می‌توان یک جامعه‌شناس فیلسوف دانست یا یک فیلسوف جامعه‌شناس. راستش، نظریه انتقادی - حتی وقتی علاوه بر ابعاد ساختاری جامعه و تأثیرشان بر جنبه‌های ناآزادی در مدرنیته بر اهمیت فرهنگ و ایده‌ها تأکید کرد - به ایده هنجارگرایی اخلاقی نپرداخت، بلکه بر آن بود که حوزه اخلاقیات به‌طور کلی قهری است و اغلب سرشت واقعی آزادی فردی را گنگ و مبهم می‌کند.

دانشگاه، دولت و آینده

از عرفان شرقی تا مکتب اعتدال

ما در ایران با دو فرقه عرفانی روبه‌رو هستیم. گاهی یکی از این فرقه‌ها مورد تکفیر قرار می‌گیرد و فرقه دیگری تقدیس می‌شود. یک نحله عرفانی، «عرفان شرقی» است که ریشه‌اش در هند است. این عرفان در ایران اغلب مورد پذیرش قرار گرفته است و بزرگ‌ترین و شاخص‌ترین چهره این نحله که برای این عرفان چارچوب تئوریک درست کرده است، امام محمد غزالی است.

«وجود انضمامی انسان» مبنای فلسفه اخلاق است

بحث درباره چیستی فلسفه اخلاق با پاسخ به چند پرسش می‌تواند طرح شود. اگر بخواهیم تعریفی منطقی و دقیق از فلسفه اخلاق داشته باشیم، باید سه واژه را دقیقاً معنا کنیم؛ فلسفه، اخلاق و فلسفه اخلاق.

در مذمت روزگار پایان‌نامه فروشی

اگر از پدیده پایان نامه فروشی و انتحال و سرقت های علمی که بویژه اخیراً حتی صورت علنی به خود گرفته است، بگذریم و به بحث آن وارد نشویم، حکایت چاپ مقاله‌های مستخرج از تز در مجلات پژوهشی داخلی و خارجی به خودی خود تا حد زیادی دلالت بر بحرانی دارد که گریبانگیر وضعیت علم و پژوهش در کشور ما است.

جایزه‌ای به نام سالکی نامور در راه تفکر

دکتر داوری اردکانی با مجاهدت وکوشندگی مثال‌زدنی و ستودنی بر ‌آن‌اند تا پنداشت‌های بعضاً رایج و پر نفوذی را مرتفع سازند که یا پرسش اصیلی را طرح نمی‌کنند و یا با پاسخ‌های متداول و مشهور به پرسش‌های اصیل مانع و رادع پرسندگی اهل فضل و نظر می‌شوند .

زیان یا عدم‌النفع؛ کدام مهم‌تر است؟

به نظر می‌رسد که مفهوم مسئولیت اداری و مدیریت در ایران باید تغییر کند. حتی مفهوم جرم نیز برای آنان باید تغییر کند. در مفهوم جرم گفته می‌شود که «هر فعل یا ترک فعلی که...» برای نمونه اگر کسی کودکی را به طور عمد در موقعیت خطرناک قرار دهد و آن کودک دچار خسارت شود، آن فرد مسئولیت دارد و باید پاسخگو باشد.

سیرالملوک، شاهکار زبان فارسی است

استاد دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه باید یک بار دیگر تاریخ نسبت حکمت و زبان فارسی را بخوانیم، گفت: این نسبت عملاً از دوره سامانیان آغاز می شود.

تحقق «فلسفه مضاف» در گرو باز تعریف فلسفه

حجت‌الاسلام خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، در این گفتار به این پرسش پاسخ می‌دهد که چرا با تعریف قدیمی فلسفه، فلسفه‌های مضاف و از جمله فلسفه اخلاق شکل نمی‌گیرد و چگونه با بازتعریف فلسفه می‌توان به فلسفه‌های مضاف دست یافت. قسمت اول گفتارهای فلسفه اخلاق او را در ادامه می‌خوانید.

شیمی اجتماعی

بی‌تردید نفوذ و تأثیر گوته علی‌الخصوص بر نویسندگان و متفکران آلمانی‌زبانِ پس از خود قابل انکار نیست. میزان تأثیرگذاری او بر فرهنگ آلمانی را شاید بشود تنها با اهمیتِ شکسپیر در جهان انگلوساکسون مقایسه کرد. رمان «خویشاوندی‌های اختیاری» (Wahlverwandtschaft) به انگلیسی Elective Affinities که اخیراً به ترجمه‌ی سعید پیرمرادی توسط نشر چشمه به فارسی برگردانده شده در قیاس با دیگر آثار مشهور گوته (به استثنای جهان آلمانی‌زبان) چندان مورد توجه قرار نگرفته است.