علی دلاور: نظام ارزشیابی منسجم، ضامن مطلوبیت دانشگاه است

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان ویژگی‌ها و راهکارهای ارزشیابی دانشگاه مطلوب تاکید کرد: دانشگاه خوب و مطلوب دانشگاهی است که در آن نظام ارزشیابی صحیحی به پا باشد.

به گزارش عطنا، دکتر علی دلاور، عضو هیئت علمی دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی، سه شنبه، 26 بهمن ماه، در نشستی در «نخستین همایش ملی استقلال دانشگاه‌ها؛ چالش‌ها و راهبردها» در آمفی تئاتر دانشکده مدیریت و حسابداری این دانشگاه به ارائه مقاله خود در باب استقلال دانشگاه، با عنوان «مدل­های ارزشیابی در آموزش عالی و دانشگاه مستقل» پرداخت.

دلاور در ابتدا به تشریح روش جان رولز اشاره کرد و گفت: روش­ شناسی به اسم جان رولز موفق به اختراع روشی شده است که در پی دست یافتن به نظام‌نامه­ دموکراسی برای جامعه ­ها بود، این نظام‌نامه بدین شیوه است که فرد در دنیای بی­خبری زندگی می­ کند، خواستار ورود به دنیای جدیدی است و می­ خواهد یک نظام‌نامه را برای دنیای جدید تدوین کند.

وی اضافه کرد: در این دنیای جدید چون فرد اطلاعاتی در مورد آن ندارد در نتیجه تن به ایجاد قاعده­ای نمی­ دهد چرا که امکان دارد به ضررش تمام شود.

استاد دروس سنجش و اندازه‌گیری ادامه داد: این روش توسط تیمی که به دنبال تدوین خصوصیاتی برای ایجاد دانشگاه مطلوب بودند مورد استفاده قرار گرفت و از عده­ ای از اساتید دانشگاه سوال شد که دانشگاهی را که متمایل به همکاری با آن هستید در آینده چه ویژگی‌های باید داشته باشد.

دلاور یادآور شد: در اینجا منظور دانشگاهی است که افراد پاسخگو دانشجوی آنجا بوده و در حال حاضر عضو هیئت علمی آن دانشگاه هستند. از بین کلیه­ خصوصیات و ویژگی‌های اجتماعی که بیشترین رتبه را برای یک دانشگاه مطلوب پیدا کرد، اولین ویژگی از بعد اجتماعی «شرم» و دومین ویژگی دانشگاه مورد نظر از بعد سازمانی، «ارزشیابی» بود؛ یعنی دانشگاه خوب و مطلوب دانشگاهی است که در آن نظام ارزشیابی صحیحی به پا باشد.

وی اضافه کرد: این نظام از عنصر ورودی در آنچه معلم و دانشجو تا فرایندی که در آن به کار برده می­شود از جمله شیوه‌های ارزشیابی، برنامه‌ریزی و درون‌دادی که این دانشگاه ممکن است داشته باشد و بالاخره محصولی را که این دانشگاه به بازار عرضه می­کند، شامل می‌شود.

او با طرح این پرسش که «حال اگر چنین اصولی رعایت نشود چه حادثه­ای اتفاق می ­افتد؟» تصریح کرد: اگر در نظام‌های آموزشی ارزشیابی درستی انجام نشود اولین پیامد آن این است که نمی‌توانیم موفقیت را از شکست متمایز کنیم، پیامد دیگر این واقعه این است که اگر موفقیت را تشخیص ندهید، نمی­ توانید به آن پاداش بدهید، دیگر اینکه اگر موفقیت را پاداش ندهید احتمالا تاوان شکست را خواهید پرداخت.

دلاور درباره پیامد مدل ارزشیابی نا مطلوب هم خاطرنشان کرد: اگر دانشگاه موفقیت را تخصیص ندهد، نمی ­توانید پندی یا سودی از آن حاصل کنید و اگر دانشگاه مورد نظر شکست را تمیز ندهد، نمی‌توانید آن را تصحیح کنید.

او افزود: در واقع اگر وسیله­ ارزشیابی نتایج نظام‌های آموزشی را نمایان کنیم، می­ توانیم حمایت‌های لازم را به دست آوریم، به خاطر دلایل ذکر شده، این تیم دانشگاه مطلوب را دانشگاهی عنوان کردند که در آن یک نظام ارزشیابی منسجم و خوب حاکم بر آن باشد.

ضرورت‌های ارزشیابی

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در خصوص ضروت‌های ارزشیابی بیان کرد: اولین مورد آن فراهم آوردن زمینه برای ایجاد ساختار سازمانی مناسب، دوم پاسخگویی نسبت به فعالیت‌های آموزشی، سوم اطلاع سازمانی در مورد فعالیت­ های آموزشی، چهارم متعادل‌سازی رشد کمی و کیفی، پنجم تعیین اثربخشی و کارایی، ششم آگاهی دقیق از نتایج برنامه است. وآخرین مرحله حمایت از برنامه است و در نهایت ایجاد محیط مطلوب بین یاد دهنده و یادگیرنده است.

او اضافه کرد: در روش‌شناسی ما شیوه‌ای­ به اسم «پژوهش نظام‌یافته» داریم. پژوهش نظام‌یافته مجموعه اصول، مجوعه قواعد نظام یافته­ ای است که ما به کمک آن به شناخت واقعیت می­ رسیم، و در واقع از طریق این امر به واقعیت می‌رسیم اگر ما در پی طبقه‌بندی باشیم، باید این موارد را در سه دسته جای دهیم.

وی درباره این دسته‌ها چنین عنوان کرد: دسته اول، پژوهش‌های تجربی که مبتنی بر مشاهده، مداخله، تجریه و ترکیب‌های بسیار پیچیده است و دسته دیگر، پژوهش تاریخی است که ما در آن گذشته را بازسازی می‌کنیم و به کمک اطلاعاتی که به آن «منبع» گفته می‌شود، مسئله ­ای را که در زمان حال برای ما مطرح است به کمک آنچه در گذشته اتفاق افتاده است، می‌شناسیم.

دلاور در ادامه گفت: به عبارت دیگر در پژوهش ­های تاریخی فرضیه یا فرضیه‌هایی که مطرح است با عنایت به حوادثی که در گذشته اتفاق افتاده، آزمون کرده و از طریق آن به راه حل مناسبی دست پیدا می‌کنیم.

او دسته آخر را «پژوهش فلسفی» عنوان کرد و گفت: ما به کمک این روش، به تجزیه و تحلیل مسائل عقلانی می‌پردازیم.

دلاور افزود: این سه دسته از عوامل را اگر به مانند دایره‌های در کنار هم در نظر بگیریم هم‌پوشانی‌هایی را با هم دارند که به آن نظام ارزشیابی گفته می‌شود.

نظام ارزشیابی چیست؟

استاد دانشگاه علامه طباطبائی در بخشی دیگر از سخنانش اظهار داشت: ارزشیابی نظامی است که مبتنی بر پژوهش‌های تاریخی، فلسفی و تجربی است. از ارزشیابی تعاریف‌ مختلفی شده، که در اینجا به چند مورد از این تعاریف اشاره می ­شود.

او اولین تعریف را چنین عنوان کرد: ارزشیابی عبارت است از اندازه‌گیری نقدهای مطلوب فعالیت‌هایی به منظور دستیابی به یک هدف مشخص و از پیش تعیین شده انجام می­ شود، در اینجا ارزشیابی در صدد مطالعه فعالیت‌های است که در گذشته اتفاق افتاده و یا در حال اتفاق افتادن است.

دلاور ادامه داد: در تعریف دیگر، ارزشیابی فرایند میزان تعیین ارزش یا میزان موفقیت است به همین دلیل مراحل ارزشیابی با تعیین ارزش شروع می‌شود.

دلاور درباره مدل ارزشیابی مطلوب هم گفت: ارزشیابی یک عمل متعادل آگاهانه‌ای است که هدف آن اصلاح عملکرد است، بنابراین ما در ارزشیابی به دنبال این نیستیم که یک جایی، عملی اتفاق سویی اتفاق است و مانند بازرس وارد جریان شویم.

او افزود: ارزشیاب کسی است که می­خواهد که به کمک مدیر سازمان رود و هدفش این است که عملکرد سازمان دقیق تر و بهتر شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار داشت: در ارزشیابی تاکید ما بر مفهومی به نام مطلوب است و ما تجزیه و تحلیل می‌کنیم تا به این امر برسیم که ببینیم، آیا آنچه که اتفاق افتاده، مطلوب یا نامطلوب است.

او تصریح کرد: اولین سوال این است که تغییر مطلوب چیست؟ چه دلایلی وجود دارد که تغییرات به دست آمده را محصول شیوه­ اجرا شده بدانیم؟ و آیا نتایج غیر مترقبه حاصل شده،  در چه مقطعی اتفاق افتاده است؟

دلاور در ادامه درباره فرایند ارزشیابی بیان کرد: ارزشیابی با ارزش شروع می­شود، بدین معنی که ما یک ارزشی را تعریف می­کنیم و بر اساس آن ارزش، هدفی را بنیانگذاری می‌کنیم. برای مثال، زنده ماندن یک ارزش است، حالا برای زنده ماندن یک سری اهداف را تعیین می­کنیم و در مرحله بعد، برای آنچه که تعیین کردیم یک مجموعه فعالیت‌هایی را مشخص کرده و از این فعالیت‌ها به عنوان یک معیار استفاده می­ کنیم.

تعریف ارزشیابی از نظر دلاور

دلاور در بخش دیگری از سخنانش به ارائه تعریفی از ارزشیابی پرداخت و گفت: ارزشیابی عبارت است از فرایند تعیین کردن، به دست آوردن و فراهم ساختن.

او ادامه داد: در حقیقت اطلاعات توصیفی معیارهای ارزشیابی ما هستند که به کمک این عناصر ارزش و شایستگی را تعیین می­ کنیم.

وی برای ارزشیابی دانشگاه سه موضوع آموزش، پژوهش و خدمات را نام برد و تاکید کرد: اگر مدل آموزشی ما مدل درون‌یابی یا برون‌یابی باشد، پس ارزشیابی ما هم به صورت درونی یا بیرونی در این سه موضوع است.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی با جمع‌بندی سخنان خود گفت: هر فعالیتی در نظام دانشگاهی را که ارزشیابی کنیم، حداقل از چهار عنصر تشکیل شده است.

او این عناصر را چنین برشمرد: زمینه، درون‌داد، فرایند و برون‌داد از عناصر این فرایند هستند و مدل‌های ارزشیابی متنوع و گوناگون هستند که در نهایت، ما در نظام ارزشیابی در دانشگاه، شیوه‌ها و مدل‌های مختلف ارزشیابی داریم.

دلاور در پایان افزود: یک دانشگاه مستقل و مطلوب دانشگاهی است که مدل ارزشیابی آن متناسب با نوع برند خاصی است که برای خود انتخاب می­ کند، باشد.