سازوکارهای بنیادی زبان از نگاه چامسکی

دانشگاه علامه طباطبائی در سلسله نشست‌های بین‌المللی، با حضور از نوام چامسکی، یکی از مهمترین اندیشمندان زنده جهان به سازوکارهای بنیادی در زبان پرداخت.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی دانشگاه علامه طباطبائی (عطنا) نوام چامسکی، مهم‌ترین اندیشمند زنده جهان، در تاریخ شش اسفند امسال برای نخستین بار به همت انجمن علمی دانشجویی زبان‌شناسی در دانشگاه‌ علامه طباطبائی به سخنرانی پرداخت. در این نشست که با توجه به همه‌گیری کرونا در بستری مجازی برگزار شد، بیش از هفت هزار نفر علاقه‌مند از سراسر جهان شرکت کردند.

در ابتدای این نشست، مصطفی برزگر، دبیر انجمن علمی زبان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی به ارائه مقدمه‌ای کلی از برنامه کمینه‌گرا (the minimalist  program)، پیشرفت‌های‌ نوین در نحله زایشی و بیان گزیده‌ای از‌ انقلاب چامسکی در علوم شناختی پرداخت. سپس این جلسه، با سخنان محمد دبیرمقدم، استاد ممتاز دانشگاه علامه طباطبائی، ادامه یافت.

محمد دبیرمقدم در ابتدای صحبت‌های خود به معرفی فعالیت‌های گروه‌ زبان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی پرداخت و دانشگاه علامه طباطبائی را دانشگاه تخصصی و پیشرو در علوم انسانی معرفی کرد و به اهمیت والا و گرانقدر آثار نوام چامسکی در علوم شناختی و به ویژه در زبان‌شناسی سخن گفت و برخی از سازوکارهای بنیادی در نظریه‌های چامسکی را معرفی کرد.

پس از سخنان دبیر مقدم، پروفسور چامسکی به ادای سخنرانی پرداخت. او با ابراز خرسندی، پژوهش‌های صورت‌گرفته در دانشگاه علامه طباطبائی را برجسته و شگفت‌انگیز‌ دانست. در گفتار زیر بخشی از سخنان نوام چامسکی به صورت گزیده آمده است:

زبان محصول هزاران سال انتخاب طبیعی نیست

زبان برای ارتباط فرگشت نیافته است و محصول هزاران سال انتخاب طبیعی نیست، بنابراین این فرضیه که زبان انسان اساساً برای ارتباط باشد و در نهایت، یک وسیله ارتباطی نمی‌تواند درست باشد و شواهد بسیاری برای این موضوع وجود دارد».

زبان محصول جهشی ژنتیکی است؟

زبان، محصول جهشی ژنتیکی است و عواملی همچون انتخاب طبیعی در آن دخیل نبوده‌‌اند. از این منظر، زبان انسان اساساً وسیله‌ای‌ است برای تفکر و‌ نه ارتباط. قوه نطق و به صورت دقیق‌تر «دستور جهانی»، بهینگی پردازشی را همواره بر بهینگی ارتباطی ترجیح می‌دهد. ترتیب خطی هیچ‌گاه برای کودک تعریف نشده و تمام درک انسان از زبان در ساخت‌های پایگانی اتفاق می‌افتد؛ بنابراین برونی‌شدگی بخشی اصلی و بنیادی از قوه نطق نیست. حتی آنچه یک فرد در ذهنش با خود تکرار می‌کند نیز همچنان نوعی از برونی‌شدگی است و چنین به نظر می‌رسد که دسترسی به بخش هسته‌ای و مرکزی زبان به صورت خوداگاه مقدور نباشد. بنابراین، یکی از وظایف زبان‌شناسان کشف راهی برای رسیدن به بخش مرکزی زبان است.

زبان یعنی نحو!

در مفاهیمی همچون فضای‌ کاری نحوی، عملیات ادغام، عامل سوم در طراحی زبان و جابجایی نحوی نحو‌ مهم‌ترین‌ و اصلی‌ترین بخش زبان است. نحو یعنی برخورداری از دانش و زبان نیز یعنی همان نحو. زبان نیز مانند‌ دیگر چیزها در جهان طبیعی، یک ابژه زیستی است و قوانینی بر آن حاکم است که از قوانین طبیعی پیروی می‌کنند.

حاشیه‌های پایان نشست زبان شناسی

در پایان نشست دبیرمقدم به طرح سه سوال پرداخت. او ابتدا سوالی درباره سرشت عملیات ادغام برونی و درونی، عامل سوم و ارتباط آن‌ها با عقل‌گرایی‌ دکارتی مطرح کرد. سپس بر پایه نظریه تعاملی‌، نظر چامسکی را درباره ارتباط حوزه‌های متفاوت زبان به خصوص حوزه نحو و ساخت اطلاع جویا شد. در نهایت نیز در پرسش آخر در مورد پیشرفت‌های رده‌شناختی و آثار به دست آمده در پژوهش‌هایشان سخن گفت و از چامسکی پرسید که تا چه حد می‌توان از چنین تحلیل‌هایی در برنامه کمینه‌گرا و به صورت کلی نحله زایشی استفاده کرد.

خبرنگار: مصطفی برزگر