علوم دکوری دانشگاهی نمی‌تواند با «فقه» گفت‌وگو کند

استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه تصوری از مطالعات میان‌رشته‌ای و چند رشته‌ای در علم حقوق وجود ندارد، گفت: در شرایط فقدان زبان مشترک، پل زدن بین زبان‌های گوناگون در کشوری که داد و ستد بین اذهانی به سختی صورت می‌گیرد کار دشواری است و در این جامعه حقوقدان نمی‌تواند با فقیه گفت‌و‌گو کند.

به گزارش عطنا، نشست «درنگی بر جایگاه مطالعات میان حقوقی و میان‌رشته‌ای حقوق» (گزارش تصویری)همراه با رونمایی از کتاب «جامعه‌شناسی حقوق عمومی» تالیف دکتر مهدی مهدوی‌زاهد، مدرس دانشگاه علامه طباطبائی با حضور شهیندخت مولاوردی، دستیار رئیس‌جمهور در امور حقوق شهروندی و دکتر محمدرضا ضیائی بیگدلی، دکتر محمدرضا ویژه، دکتر حبیب‌الله رحیمی، استادان دانشگاه علامه طباطبائی و دکتر سیدمحمد قاری سیدفاطمی، استاد دانشگاه شهید بهشتی دوشنبه، ۱۷ اردیبهشت‌ماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

در این نشست، سیدمحمد قاری­ سیدفاطمی، استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی در سخنانی به انتقاد از اهمیت ندادن به مطالعات بین‌رشته‌ای در دانشگاه‌های ایران صحبت کرد و گفت: اساسا از علوم میان‌رشته‌ای تصور روشنی وجود ندارد. نه تصوری در ایران از آن  وجود دارد و نه شدنی به نظر می‌رسد.

وی مطالعات را ذیل پنج عنوان هم‌خانواده معرفی و اظهار کرد: در ایران «مطالعات درون‌رشته‌ای» و «مطالعه برون‌رشته‌ای» و «مطالعه چند‌رشته‌ای» وجود دارد. مطالعات چندرشته‌ای  غیر از «مطالعات میان‌رشته‌ای» است و دیگری مطالعات «فرارشته‌ای» است که با آن دوتای دیگر گاهی خلط می‌شود.

 قاری سیدفاطمی با اشاره به این نکته که در مطالعات میان‌رشته‌ای قرار است چند رشته کار یک رشته را بکند، گفت: متد با متدولوژی باید فرق بکند. این متد و متدولوژی کجا باید آموزش داده شود؟

وی در ادامه سخنانش به عدم تصور از مطالعات میان رشته‌ای در ایران انتقاد کرد و گفت: تصوری از مطالعات میان‌رشته‌ای و چندرشته‌ای وجود ندارد. مطالعات میان چند رشته، امتیازات و فواید فراوان دارد که در اینجا به آن پرداخته نمی‌شود.

قاری سیدفاطمی با تاکید بر این نکته که مطالعات بین‌رشته‌ای می‌تواند مفید باشد، بیان کرد: به‌ویژه اگر بین چند رشته‌ای اتفاق بیفتد مفیدتر است. اینکه چرا در ایران نمی‌تواند این اتفاق بیفتد و فهم و درکی از مطالعات میان رشته ای وجود ندارد به علت وجود موانع بزرگ است.

این حقوق‌دان سه مانع بزرگ را در مطالعات میان‌رشته‌ای از هم تفکیک کرد و در این خصوص گفت: در فقدان زبان مشترک، پل زدن بین زبان‌های گوناگون در کشوری که داد و ستد بین اذهانی به سختی صورت می‌گیرد کار دشواری است.

وی با بیان اینکه در جامعه ایران حقوقدان نمی‌تواند با فقیه گفت‌و‌گو کند، افزود: در حالی که باید فقیه با جامعه‌شناس گفت‌وگو کند و جامعه‌شناس با روان‌شناس گفت‌وگو کند و همه اینها به یک زبان مشترک برسند.

قاری سیدفاطمی به تحلیل واژه «خانواده» پرداخت و در باره آن گفت: وقتی مفهوم خانواده گفته می‌شود، جامعه‌شناس یک چیزی می‌فهمد و روان‌شناس یک چیز دیگری درک می‌کند و همین نشان می‌دهد که فقیه هم درک مشترکی از آن‌ها نخواهد داشت.

وی افزود: بازی زبانی که جامعه‌شناس به کار می‌برد با بازی زبانی فقیه یکی نیست. چون صورت حیات مشترکی ندارند. حقوقدان می‌خواهد از طریق شرح قانون مدنی به راه حل برای یک مشکل مشترک برسند، در حالی که حقوق سویه لاهوتی و الهیاتی ندارد؛ اما فقه سویه لاهوتی دارد. میرزا حبیب‌الله رشتی تلاش کرده این‌ها را پیوند بزند و این تبدیل به یک شترگاوپلنگ شده است.

قاری سیدفاطمی با انتقاد از این‌که زبان مشترکی بین علوم انسانی با هم و با فقه وجود ندارد، اظهار کرد: زبان مشترکی وجود ندارد که این‌ها کنار هم قرار بگیرند. حتی اگر زبان مشترک باشد روش مشترک نیست. حقوق می‌خواهد بداند فقیه چه می‌گوید؟ روان‌شناس با ارائه اطلاعات می‌خواهد بگوید فلان اتفاق افتاده است و جامعه‌شناس چیز دیگری می‌گوید.

وی با طرح این سوال که اینها چطور می‌خواهند با هم بنشینند و مشکلات را حل کنند؟ گفت: مشکلاتی وجود دارد که یک رشته نمی‌تواند حریف آن شود. وقتی روش مشترکی نمی‌توان داشت نمی توان از مطالعه بین‌رشته‌ای سخن گفت.

قاری سیدفاطمی دو مشکل را از هم تفکیک کرد و تشریح کرد: البته این دو مشکل در غرب هم مطرح است، این دو مانع مهم زبان و روش مشترک است.

 وی افزود: روش جامعه‌شناسی و روان‌شناسی استقرایی است، در حالی که روش حقوق تمثیل است. روش‌های متفاوت موجب شده است به راه حل مشترک نرسند.

این حقوق‌دان از نبود تلقی مشترک ملی و بومی از علوم انسانی انتقاد کرد و گفت: سومین مشکل اختصاصی خودمان این است که ما هنوز نمی‌دانیم علوم انسانی یعنی چه؟ چرا؟ چون در وضعیت فعلی گویا قرار نیست علوم انسانی کاری برای جامعه انجام دهد. در غرب چیزی به نام جامعه‌شناسی و یا روان‌شناسی  بوده است، ما آن را در جامعه ایران تقلید کردیم.

قاری سیدفاطمی با اشاره به اینکه قرار نیست روان‌شناسی و جامعه‌شناسی در مرکز پژوهش‌های مجلس در تدوین لایحه قانونی به ما اطلاعات دهد، تصریح کرد: در وضعیت فعلی علوم انسانی تبدیل به  علوم دکوری دانشگاهی شده­است. قرار است مطبی هم بزنند و این بیشینه کار آن است. اینَکه در سیاست‌گذاری کلان نقشی ایفا کند و جهت دهی کند، چنین چیزی نیست.

وی افزود: علم حقوق هم دارای هویت مستقل نیست. حقوق رقیب اصلی مطالعات میان‌رشته‌ای در غرب است که در ایران هویت استقلالی ندارد، بلکه حاشیه‌ای از فقه تلقی می‌شود.

وی در جمع‌بندی سخنان خود با تکیه بر نبود مطالعات بین‌رشته‌ای، چندرشته‌ای و فرارشته‌ای در ایران اظهار کرد: تصور کنید در فرهنگستان که کارش اندیشه‌ورزی است، مشکلات را به صورت ایمیلی می‌گویند و یا یک فردی را دعوت می‌کنند که صحبت کند؛ خبری از حضور جامعه‌شناس، حقوق‌دان و روان‌شناس نیست. در نتیجه کل این سیستم دکور است و همه داده‌ها را با یک استقرا می توان هوا کرد.