اسلامی كه ما در جوامع امروزی مشاهده می‌كنیم مسخ شده است

استادیار اقتصاد اسلامی دانشگاه مفید با بیان اینکه سه عنصر اصلی تفکر اسلامی «عدل»، «عقل‌گرایی» و «دعوت به تفكر» است، گفت: شهید مطهری معتقد بوده است که سه عنصر اصلی تفکر اسلامی در تفكر دینی مسلمانان وجود داشته است كه این سه مسئله امروز در میان ما مسلمانان كم‌رنگ شده است و این عامل افول اسلام در جوامع است.

به گزارش عطنا، میزگرد «نسبت اسلام و توسعه اقتصادی از منظر پنج متفکر اسلامی» با حضور دکتر علی مطهری، نایب‌رئیس اول مجلس شورای اسلامی، دکتر علیرضا بهشتی، استاد دانشگاه تربیت مدرس، دکتر یدالله دادگر و دکتر سیدکاظم صدر، استادان دانشگاه شهیدبهشتی، دکتر فرشاد مومنی، استاد دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر حسین راغفر، استاد دانشگاه الزهرا، دکتر مصباحی‌مقدم، استاد دانشگاه امام صادق(ع)، دکتر مرتضی عزتی، استاد دانشگاه تربیت مدرس، دکتر کریم اسلاملوئیان، استاد دانشگاه شیراز و دکتر مجید رضایی و دکتر محمدرضا یوسفی، استادان دانشگاه مفید یکشنبه، ۱۰ تیرماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

هر یک از استادان میزگرد به ارائه سخنان خود پیرامون دیدگاه‌های شهید سیدمحمدباقر صدر، اندیشمند و سیاست‌مدار عراقی، شهید مرتضی مطهری، استاد فلسفه و کلام اسلامی و از نظریه‌پردازان جمهوری اسلامی، شهید سیدمحمد بهشتی، سیاست‌مدار و فقیه ایرانی، امام سیدموسی صدر، مجتهد شیعه و مؤسس مجلس اعلای شیعیان لبنان و مرحوم سیدعبدالکریم موسوی‌اردبیلی، مرجع تقلید ایرانی شیعه پرداختند.

محمدرضا یوسفی، استادیار اقتصاد اسلامی دانشگاه مفید درباره دیدگاه‌های شهید مطهری به سخنرانی پرداخت و گفت: از دید مرحوم مطهری چند نكته مسلم است؛ اول اینكه جوامع مسلمان دوران درخشانی را سپری كرده بودند، در صورتی كه امروز چنین نیست؛ اما نكته مهمی كه وجود دارد این است كه این عقب‌ماندگی را نباید صرفاً در صنعت و ظاهر تمدن جدید دانست بلكه این عقب‌ماندگی همه جانبه است، یعنی در عرصه‌های مختلف اخلاق، علم و صنعت مشاهده می‌شود.

وی افزود: از دید مرحوم مطهری اسلامی كه ما در جوامع امروزی مشاهده می‌كنیم اسلامی كه قرآن و پیامبر به آن دعوت كرده بودند، نیست، بلكه یك اسلام مسخ شده است.

استادیار اقتصاد اسلامی دانشگاه مفید در بیان دلایل افول جوامع مسلمان از دیدگاه شهید مطهری، گفت: برخی افول جوامع مسلمان را مربوط به اصل اسلام می‌دانند، در صورتی كه این مدعا قابل قبول نیست، بلكه این دلایل را باید به دو دسته تقسیم كرد؛ یكی مسائلی كه در درون جوامع مسلمان تحقق پیدا كرده و دوم عوامل بیگانه.

یوسفی با تاكید بر این كه ما نباید عامل بیگانه را در افول جوامع مسلمان بزرگ تلقی كنیم، گفت: نكته مهمی كه وجود دارد این است كه ما ابتدا در مسیر تاریخی خود افول پیدا كردیم، سپس در اثر مواجهه‌ با تمدن غرب عقب‌ماندگی ما تداوم پیدا كرد و عمیق شد.

وی با بیان اینکه مرحوم مطهری اثر استثمار و استعمار را نادیده نمی‌گیرد، گفت: مرحوم مطهری استثمار و استعمار را از دلایل اصلی افول جوامع مسلمان نمی‌داند بلكه آنها را صرفاً نیروهای تداوم‌بخش تلقی می‌كند.

از منظر شهید مطهری چیزی كه اهمیت دارد و باید به آن توجه شود، ساختار است، در غیر این صورت اگر افراد سالم هم در ساختار بیمار قرار گیرند، كارامد نخواهند بود. 

استادیار اقتصاد اسلامی دانشگاه مفید در ادامه گفت: از منظر شهید مطهری دنیای غرب در پی ارائه‌ سه تصویر از اسلام است؛ نخست اینكه اسلام را به عنوان یك دین فردی و نه یك دین سیاسی و اجتماعی معرفی كند؛ دوم اینكه اسلام را خشن تلقی كند؛ سوم اینكه تفكر جمود را در میان مسلمانان ترویج دهد.

یوسفی افزود: شهید مطهری معتقد است سه مسئله‌ اساسی در تفكر دینی مسلمانان وجود داشته است كه این سه مسئله امروز در میان ما مسلمانان كم‌رنگ شده است؛ نخست این كه عدل به عنوان یك عنصر بسیار مهم دینی، جایگاه خود را بین ما از دست داده است ؛ دوم عقل‌گرایی است؛ سوم دعوت به تفكر در میان مسلمانان است.

وی افزود: به بیان شهید مطهری اگر عدل را به عنوان یك عنصر پیشادینی طرح كنیم، حقوق بشر، به عنوان یك حقوق طبیعی و ذاتی و نه یك حقوق قراردادی مطرح می‌شود و به دنبال آن یك سری حقوق سیاسی و مدنی برای جامعه انسانی و اسلامی طراحی و بیان می‌شود.

استادیار اقتصاد اسلامی دانشگاه مفید افزود: اگر تفكر عدل‌محور اسلام در جامعه گسترش پیدا می‌کرد نخست ما به فلسفه و تفسیری مشخص از عدالت اجتماعی دست پیدا می‌كردیم؛ دوم فقهی كه در تاریخ ما شكل گرفت مبتنی بر این فلسفه‌ اجتماعی نبود، لذا ما را دچار برخی تضادها و تعارض‌ها در فقه نمی‌کرد؛ سوم اینكه فقدان این تفكر عدالت‌محور موجب زیان در ما و اعتقاداتمان نمی‌شد. اگر عقل‌گرایی در كنار اصل عدل در جوامع مسلمان شكل می‌گرفت، باعث می‌شد بسیاری از معضلات دیگر رفع شوند.

یوسفی در ادامه گفت: در نتیجه‌ جدایی از این اصول سه‌گانه، مباحثات میان مسلمانان مباحثات جدلی شد یكی از عوامل جدایی از این اصول سه‌گانه تلاقی اسلام و فرهنگ شرق است؛ دومین عامل حكومت‌ها هستند كه باعث رواج اشعری مسلكی، جهود، افكار فاقد عقل‌گرایی و عدل‌گرایی شدند و انقلاب در اسلام را ایجاد كردند؛ سومین عامل دستگاه روحانیت است كه سبب بروز عوام‌زدگی و جمود شده است؛ چهارمین عامل وجود تفكر فردمحور و فقدان تفكر نظام‌محور است.

وی در شرح عامل دستگاه روحانیت گفت: شهید مطهری معتقد است كه روحانیت شیعه و سنی در اینكه روحانیت شیعه همواره در طول تاریخ قبل از انقلاب در تقابل با حكومت‌ها و در كنار مردم بوده متفاوت است اما با این وجود روابط به گونه‌ای شكل گرفته كه عوام‌زدگی را هم ایجاد كرده است، كه موجب شده روحانیت به برخی مباحث اساسی كمتر توجه كند؛ كه از مصادیق این جمود برخورد سطحی با پدیده‌ سرمایه‌داری است.

استادیار اقتصاد اسلامی دانشگاه مفید در ادامه در ارتباط با تفكر نظام‌محور گفت: تفكر معمول ما این است كه هنگامی كه از قضاوت صحبت می‌كنیم از فرد حرف می‌زنیم، یعنی به جای بررسی و نقد نظام قضائی به بررسی شرایط و ویژگی‌های قاضی می‌پردازیم؛ یا هنگام صحبت از حكومت از شرایط حاكم سخن به میان می‌آوریم، در صورتی كه از منظر شهید مطهری چیزی كه اهمیت دارد و باید به آن توجه شود، ساختار است، در غیر این صورت اگر افراد سالم هم در ساختار بیمار قرار گیرند، كارامد نخواهند بود.

یوسفی در پایان با تاكید بر ضرورت احیای تفكر دینی در قالب همان اصول سه‌گانه گفت: شهید مطهری این نقدها را به عنوان یك روحانی مطرح کرده و معتقد بوده است كه تحول در این ضعف‌های جدی باید از طریق خود روحانیت رخ بدهد و تحول اساسی برای اصلاح درون روحانیت شكل بگیرد.