«دولت کارآفرین» عنصر گوهری توسعه/ حضور دولت در اقتصاد از دلایل موفقیت بخش خصوصی آمریکا است

استاد کارآفرینی سازمانی دانشگاه تهران با بررسی فصول کتاب «دولت کارآفرین» خصوصی‌سازی محض و توسعه شرکت‌های شبه‌خصوصی را مورد نقد قرار داد و با اشاره به کتاب ماریانا مازوکاتو، گفت: این کتاب نشان می‌دهد کشوری که به دنبال پیشرفت و توسعه خود است باید ظرفیت و توانمندی دولت را در اقتصاد افزایش دهند.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست اقتصاد ایران با موضوع «دولت کارآفرین: توانمندسازی دولت، اولویت راهبردی برای برون‌رفت از مشکل کنونی» (گزارش تصویری) با سخنرانی دکتر فرشاد مومنی، عضو هیئت علمی برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی و دکتر حمید پاداش، عضو هیئت علمی گروه کارآفرینی سازمانی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران 28 تیرماه در موسسه مطالعات دین و اقتصاد برگزار شد.

در این نشست، حمید پاداش به بررسی کتاب «دولت کارآفرین» نوشته ماریانا مازوکاتو پرداخت و با بیان اینکه که توسعه پایدار و مستحکم یک کشور نیازمند یک دولت قوی و توسعه‌گرا است، گفت: نویسنده کتاب «دولت کار‌آفرین، اسطوره‌های بخش خصوصی در مقابل بخش دولتی» اقتصاددان سرشناسی نیست و تحصیلاتی در دانشگاه‎‌های خیلی معتبر نداشته است. با این حال، این کتاب ایشان را در دنیا معروف کرد.

استاد کارآفرینی دانشگاه تهران با بیان اینکه مازوکاتو در سال 2013 به عنوان متفکر برتر نوآوری انتخاب شد و کتاب وی به عنوان کتاب اول نشریه فایننشیال تایمز رسید، گفت: حاکمیت کارآفرین و دولت کارآفرین، نقد اسطوره‌های بخش خصوصی در مقابل اسطوره‌های بخش دولتی از نسخه‌های این کتاب در دنیا است.

وی در ادامه گفت: یک مسئله همیشگی و یک چالش اساسی در اقتصاد و بین تمام کسانی که با اقتصاد سرو کار دارند، نسبت بین کارگزاران نظام و دولت است. براساس آموزه بنیادگرایی مداخله دولت در اقتصاد شر ذاتی نامیده می‌شود، ولی من این ایده را در حد کتاب لویاتان هابز می‌دانم.

وی با بیان اینکه بعد از روی کار آمدن ترامپ موضوع توجه به دولت از مناظر دیگر مورد توجه قرار گرفت، ادامه داد: در این کتاب مازوکاتو معتقد است کسانی که صنایع بزرگ را اداره می‌کنند و برای پیشبرد اهداف خود به دولت نیاز ندارند، مدافع اقتصاد بازار هستند و برای دولت در پیشبرد اهداف خود نقشی قائل نیستند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در اتحادیه اروپا  تصور بر این بود که مهم‌ترین مشکلات در پرتغال و اسپانیا ناشی از افزایش هزینه در این بخش بوده است و تنها نمونه موفق این اتفاق دولت آلمان بوده است.

پاداش اضافه کرد: تصور رایج در علت بحران سال 2007 در آمریکا ناشی از بدهی بخش دولتی بود، در حالی که مازوکاتو معتقد است بعد از بررسی و مطالعه متوجه تاثیر بدهی بخش خصوصی و مسکن در این بحران می‌شویم.

وی افزود: همچنین علت مشکل و بحران در ایتالیا ناشی از وجود دولت متورم نبوده است بلکه عدم سرمایه گذاری در بخش‌های استراتژیک باعث بروز مشکلات برای این کشور شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه عده‌ای معتقد هستند که کشورهایی با دولت بزرگ، نرخ رشد اقتصادی پایینی دارند، گفت: همچنین با بررسی و مطالعه متوجه تاثیر نرخ رشد اقتصادی پایین بر بدهی بالا می‌شویم.

پاداش خاطرنشان کرد: مازوکاتو معتقد است اگر دولت آمریکا متوجه تاثیر برنامه‌ها و سرمایه‌گذاری وی بر پیشرفت و توسعه شرکت‌هایی همپون اپل و گوگل می‌بود، حتما در مقابل انتقادها از خود دفاع می‌کرد.

وی ادامه داد: مازوکاتو در کتاب، درباره چگونگی افزایش منافع شرکت‌های خصوصی و تاثیر سرمایه‌گذاری دولت بر این منافع صحبت می‌کند.

پاداش در ادامه گفت: عده‌ای می‌گویند شرکت‌ها دارای نوابغی هستند که در نبود دولت هم موفق می‌شوند، اما بر خلاف نظر رایج، این سرمایه‌گذاری دولت‌ها است که  باعث موفقیت شرکت‌ها شده است. شرکت‌ها مدیون هزینه‌های دولت و نهادهایی است که دولت ایجاد کرده، تا شرکت‌ها بتواند برای کشور خود سرمایه ایجاد کنند.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه دولت کارآفرین برای وجود و توسعه شرکت‌هایی که سرمایه ایجاد می‌کنند ویژگی‌هایی دارد، گفت: تسریع برآیند توسعه و تجاری‌سازی، ایجاد فرصت‌های جدید فناوری و ایجاد شبکه غیرمتمرکزی از بازیگران از تاثیرات دولت برای توسعه شرکت‌ها است.

وی ادامه داد: نویسنده معتقد است بحث دولت کارآفرین یک رویکرد جدید به سیاست‌گذاری صنعتی نیست بلکه موضوعی است که در آمریکا اتفاق افتاده است. دولت‌ها به ظهور و توسعه شرکت‌های موفق کمک کرده‌اند و وقتی دست از حمایت برمی‌دارند، درجه رقابت‌پذیری  شرکت‌ها روند نزولی پیدا می‌کند.

پاداش اضافه کرد: این کتاب از دو منظر، سنجش میزان کمک دولت به شرکت‌ها و اینکه در صورت عدم حمایت دولت شرکت‌ها چه برنامه‌هایی دارند، صحبت می‌کند. مازوکاتو معتقد است  شکل‌گیری بازار، مولود وجود یک دولت مقتدر است که توانایی ایجاد نهادهای بازار را دارد.

به بیان این پژوهشگر، شومپیتر (اقتصاددان اتریشی-آمریکایی و مولف مفهوم تخریب خلاقانه در علم اقتصاد) معتقد است رفتار کارآفرینان در یک محیط کارآفرینی ایجاد می‌شود که آن را یک دولت قوی شکل می‌دهد. در حالی که عده زیادی  فکر می‌کنند که  شوپیتر به شرکت‌های کوچک  توجه دارد که این یک تفکر اشتباه است.

استاد کارآفرینی سازمانی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه نویسنده در بخشی از کتاب به مقایسه ژاپن و شوروی می‌پردازد، ادامه داد: مازوکاتو ژاپن را در مقابل شوروی قرار داده است و به مقایسه این دو کشور می‌پردازد. در حالی که در دهه 70 سطوح بنگاهی و شرکتی سهم R&D  (تحقیق و توسعه) در شوروی 10 درصد بود و این سهم در ژاپن به 67 درصد رسیده بود؛ مخارج شوروی اکثرا صرف نظامی شده بود.

وی از این اعداد چنین نتیجه گرفت: روابط بین بخش تولید و تکنولوژی و R&D  (تحقیق و توسعه) در شوروی ضعیف ولی رابطه بین این سطوح در ژاپن همگرا بوده است. باید در نظر داشت که در شوروی مشوق مالیاتی قوی بود اما موارد بازدارنده زیادی هم وجود داشت. شوروی تنها توانایی رقابت‌پذیری در حوزه نظامی را دارا بود در حالی که ژاپن در اکثر سطوح توان رقابت‌پذیری داشت.

پاداش با بیان اینکه هزینه‌های R&D بخش خصوصی در ایران صفر است، گفت: اسطوره‌هایی در دنیای سیاست ناکارآمدی را به گردن دولت می‌اندازند، گفت: معیارهای «تحقیق و توسعه»، «کتاب کوچک زیباست»، «صنایع خطرپذیر»، «زندگی در اقتصاد دانشی»، «تشخیص اختراع تولیدی و غیرتولیدی»، «مشکل تجاری‌سازی اروپا» و «مالیات کمتر کسب‌وکار در سرمایه‌گذاری» از اسطوره‌هایی هستند که  مقصر ناکارآمدی را دولت می‌دانند.

پاداش با بیان اینکه بوروکراسی و محدودیت‌های آن در تمامی نقاط دنیا وجود دارند، تصریح کرد: دولت‌ها در نوآوری‌های رادیکال همیشه پیشتاز بوده‌اند.

نمونه‌های موفق دخالت دولت در اقتصاد

استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه مازوکاتو در دولت امریکا چهار نمونه نام می‌برد که در پروژهای مختلف موفق بوده‌اند، گفت: دارپا یا آژانس پروژه تحقیقاتی دفاعی امریکا که ماموریت اصلی آن پیشگیری از غافل‌گیری تکنولوژیکی شوروی در مقابل آمریکا بود، تحقیقات نوآورانه، کسب‌و‌کار کوچک، قانون داروهای نایاب و طرح ملی نانوتکنولوژی چهار کیس موفق از نظر مازوکاتو بوده است.

وی ادامه داد: دارپا به ارتباط دانشگاهیان با کارآفرینان توجه زیادی دارد و شرکت‌های بزرگ را با تجاری‌سازی تکنولوژیکی مشغول می‌کند؛ صنعت کامپیوترهای شخصی در دهه 80 اولین بار توسط دارپا توسعه پیدا کرد.

پاداش با بیان اینکه ما در کشور شرکت دانش‌بنیانی که سهام آن توانایی عرضه شدن را داشته باشد نداریم، گفت: تمام شرکت‌های بزرگ همچون اپل، یاهو و گوگل اپل این فرایند را دارند.

پاداش درباره قانون داروهای نایاب که از سال 1983 که تصویب شده است، هم اظهار کرد: طی این قانون بالغ بر 2364 محصول به عنوان دارو کم یاب شناخته است که 37 نمونه از آنها تاییدیه تولید گرفته‌اند.

وی با بیان اینکه کشور ما در زمینه نانو تکنولوژی رتبه ششم انتشار مقالات را در اختیار دارد، تصریح کرد: تاکید مازوکاتو در تحقیقات خود به عنوان برنامه ملی نانو تکنولوژی بر تعداد مقالات نیست بلکه بر نفوذ تکنولوژی در صنایع است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران معتقد است: در ایران تجاری‌سازی و سرمایه‌گذاری توسط دولت صورت گرفته‌است اما منافع اقدامات را بخش خصوصی می‌برد؛ آن هم بخش خصوصی که الزاماً نماینده اکثر طبقات نیست.

پاداش در یک نمونه از نحوه حمایت دولت از یک شرکت کارآفرینی را چنین مطرح کرد: خرید سهام اپل در دوره آغازین شرکت، استفاده اپل از تکنولوژی‌های ناشی از قراردادهای نظامی و حمایت از طریق سیاست‌های مالیاتی از اقدامات و حمایت‌های دولت آمریکا از شرکت اپل است.

وی با اشاره به اینکه منافع شرکت‌ها مختص به خود آنها شده است و جامعه از این منافع سودی نمی‌برد، گفت: مدیریت دولت ریسک را اجتماعی کرده است و سود را به بخش خصوصی واگذار می‌کند. در حالی که شواهد و قرائن کتاب نشان می‌دهد که اگر کشوری به دنبال رشد و توسعه است باید سازوکارهایی برای افزایش توانمندی دولت در اقتصاد به کار گیرد.

حمید پاداش در پایان سخنان خود گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از حمایت دولت ایالات متحده آمریکا از بخش‌های مختلف خصوصی خود را جذاب و بسیار قابل تامل دانست و گفت: یکی از مشکلات امروزه اقتصاد ما عدم وجود یک مسئول مشخص و پایدار است. همچنین نظام اقتصادی ما بر پایه پارادایم‌هایی بنا شده است که قواعد و تعریف آن پارادایم‌ها مشخص نیست.