پروژه داپ؛ زمینه‌ساز تروریسم آبی/ سدسازی ترکیه ‌روی رودخانه ارس موجب تنش زیست‌محیطی در ایران خواهد شد

دکتر احمد کاظمی کارشناس مسائل اوراسیا در این مورد گفت:در پروژه داپ حقابه زیست محیطی ایران تحت تأثیر قرار می‌گیرد. وی تصریح کرد که تبعات این پروژه در حوزه گرد و غبار کشور جبران ناپذیر است و باید نسبت به آن هوشیار باشیم.در ادامه بخشی از این گفت‌وگو را می‌خوانیم.

پروژه داپ چیست و چه تفاوتی با پروژه گاپ دارد؟

پروژه داپ یا پروژه آناتولی شرقی به مجموعه سدسازی‌های ترکیه گفته می‌شود که از دو دهه پیش روی رودخانه بین‌المللی ارس شروع شده است. مجموعه اخبار و فعالیت‌های صورت گرفته در پروژه داپ از سوی ترکیه در قالب یک پروژه محرمانه پیگیری می‌شود و در رسانه‌ها به‌خصوص رسانه‌های ترکیه اطلاعات جامعی از تعداد سدها در دسترس نیست. اما بر پایه اطلاعات موجود، ترکیه بیش از ۱۰ سد بزرگ را در قالب این پروژه برای ساخت پیش‌بینی کرده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به سد کاراکورت و سد سویلماز اشاره کرد. این سدها ازجمله کاراکورت از دوسال پیش آبیاری شده‌اند که در صورت اجرای این پروژه، منجر به کاهش شدید آب یعنی ۵۰درصد از آب ورودی به ارس می‌شود.

این مسئله هم ایران، هم آذربایجان و هم ارمنستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پروژه گاپ همان سدسازی‌های ترکیه روی رودخانه‌های دجله و فرات است. اما پروژه داپ به مراتب مخاطرات بیشتر و گسترده‌تری برای ایران دارد.

در این پروژه چه اتفاقی برای ما می‌افتد؟

در پروژه گاپ بیشتر حقابه زیست محیطی ایران تحت تأثیر قرار می‌گیرد و از منظر پدیده گردوغبار تبعاتی را برای کشور ایجاد می‌کند. این در حالی است که در پروژه داپ، چهار نوع حقابه ایران تحت تأثیر قرار می‌گیرد که شامل حقابه زیست محیطی، کشاورزی، صنعتی و حقابه شرب (شهری) است. در واقع این پروژه در بازه زمانی ۱۰ تا ۳۰ ساله تبعات بسیار مخاطره‌آمیزی برای مناطق شمال غرب ایران ایجاد می‌کند. با به خطر انداختن طرح کشت و صنعت مغان و ایجاد مشکل برای آبیاری اراضی کشاورزی شمال‌غرب که پایاب ارس محسوب و از این سد آب اراضی مذکور تأمین می‌شود؛ امنیت غذایی به خطر می‌افتد. همچنین فعالیت کارخانه‌ها در چشم‌انداز میان‌مدت و درازمدت و مهم‌تر از همه، تأمین آب شرب شهرهای شمال غرب ایران به‌ویژه آب تبریز به مخاطره می‌افتد. پروژه داپ در صورت تداوم و بی‌توجهی به استانداردهای بین‌المللی،‌ نوعی تروریسم آبی علیه ایران را به وجود می‌آورد.

ظرفیت‌های دیپلماتیک ایران برای مقابله

نخست باید اعلام کرد اقدام ترکیه درخصوص پروژه داپ یا گاپ، مغایر با حقوق بین‌الملل بشر و محیط زیست است، چراکه حقوق بین‌الملل تأکید می‌کند رودخانه‌های بین‌المللی مشترک بر پایه انصاف و اصل انسانی معقول باید مورد بهره‌برداری قرار گیرند.

این مسئله در بسیاری از اعلامیه‌ها و توافق‌نامه‌های بین‌المللی محیط زیست ازجمله موافقت‌نامه بین‌المللی ۱۹۹۷ نیویورک آمده است. البته ترکیه عضو این کنوانسیون‌ها نشده اما اصولی نظیر منع استفاده زیانبار از محیط زیست، یک قاعده عرفی و لازم الاجراست. امروزه بحث مدیریت آبی مشترک مطرح است. بالطبع یکی از ظرفیت‌های ایران مذاکرات دوجانبه بین ایران و ترکیه است. اگر این مذاکرات به صورت پیوسته انجام نشود روی سایر مذاکرات تأثیر منفی می‌گذارد.

اهرم‌های دیپلماتیک ایران کدام‌اند؟

ایران در روابط دو جانبه با ترکیه اهرم‌هایی دارد که می‌تواند از آن‌ها برای مابه‌ازای سیاست‌های آبی ترکیه مورد استفاده قرار دهد. دوم اینکه لازم است یک مجمع آبی بین ایران، آذربایجان و ارمنستان تشکیل شود. سوم، از ظرفیت‌های مجامع بین‌المللی نیز باید در این خصوص استفاده کرد. اقدام‌های آبی ترکیه در شورای حقوق بشری ترکیه قابل طرح است. همان‌گونه که در سال‌های ۲۰۱۲و۲۰۱۳ گزارش مبسوطی از تبعات انسانی پروژه گاپ ترکیه منتشر شد، این موضوع در مورد پروژه داپ هم از سوی ایران قابل پیگیری است.

وقتی در پروژه گاپ ابعاد حقوق بشری این موضوع مطرح شد بسیاری از شرکت‌های اروپایی مثل آلمان و هلند از این پروژه خارج شدند و تنها شرکت‌هایی که با اصرار در این پروژه باقی ماندند حدود ۶۰ شرکت اسرائیلی بودند که اهداف دیگری داشتند. در مورد پروژه داپ هم نیاز به تبیین علمی هم در داخل و هم خارج از کشور وجود دارد. اگر بحث‌های آبی از طریق گفت‌وگو حل نشود به سمت درگیری پیش خواهد رفت. استفاده یک‌جانبه از پروژه‌های آبی می‌تواند نوعی تهدید صلح باشد و مجامع بین‌المللی هم می‌توانند ورود کنند.