مدیریت فضای مجازی در ترکیه و امارات چگونه است؟

عطنا - در سال‌های اخیر با پیشرفت تکنولوژی در تلفن‌های همراه، میزان استفاده از اینترنت توسط کاربران نیز افزایش یافته است. سهولت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی مختلف از طریق تلفن همراه باعث شده این عرصه نه تنها به یکی از سرگرمی‌های افراد تبدیل شود، بلکه فضایی برای تبلیغات، کسب‌وکار و حتی فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و مدنی باشد. از این منظر بسیاری از کارشناسان معتقدند قانونمند کردن فضای مجازی یکی از اولویت‌ها و الزامات اصلی حکمرانی در کشور محسوب می‌شود.
 
در این راستا اخیراً طرحی به منظور مدیریت فضای مجازی در مجلس شورای اسلامی مطرح شده است که البته با واکنش‌های عمدتاً منفی در سطح جامعه روبرو شد. با توجه به اهمیت این موضوع، عطنا به عنوان رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبائی اقدام به مصاحبه با اساتید و کارشناسان درباره موضوع مدیریت فضای مجازی نمود و همچنین گزارش‌هایی از چگونگی مدیریت این عرصه در کشورهای دیگر منتشر کرد.
 
در گزارش نخست، قوانین فضای مجازی در امریکا و کره جنوبی به عنوان کشورهای توسعه‌یافته و در گزارش دوم نحوه مدیریت فضای مجازی در روسیه و چین به عنوان کشورهای در حال توسعه بررسی شد و اکنون به بررسی این موضوع در ترکیه و امارات به عنوان کشورهای همسایه ایران می‌پردازیم.
 
اینترنت در کشور ترکیه چگونه کنترل می‌شود؟
پس از کودتای ژوئیه ۲۰۱۶، دولت ترکیه شروع به اعمال قوانین سانسور و فیلترینگ در فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی کرد. با توجه به محدودیت‌های شدید و همچنین تصویب قوانین سخت برای فعالان فضای مجازی، به نظر می‌رسد که دولت ترکیه در حوزه فضای مجازی، در مقیاس وسیعی بر مردم حکومت می‌کند. تمام ترافیک اینترنت کشور ترکیه، از طریق زیرساخت TurkTelecom عبور می‌کند که امکان کنترل متمرکز بر محتوای آنلاین و تسهیل اجرای تصمیمات فیلترینگ را به حکومت ترکیه می‌دهد.
 
در کشور ترکیه، اداره فناوری اطلاعات و ارتباطات و وزارت حمل‌ونقل و زیرساخت از مهم‌ترین نهادهای تصمیم‌گیرنده در حوزه فضای مجازی هستند. یک سازمان مستقل پژوهشی دیجیتال در ترکیه با نام TurkeyBlocks نیز وجود دارد که محدودیت‌های دسترسی به اینترنت و ارتباط افراد را با حوادث سیاسی در ترکیه کنترل می‌کند و از مهم‌ترین اقدامات آن، می‌توان به سانسور ویکی‌پدیا و از بین بردن دسترسی به امکانات ذخیره‌سازی ابری از جمله گوگل درایو و Dropbox اشاره کرد. در مارس 2014، ترکیه در مواجهه با رسوایی های فساد دولتی، توییتر را مسدود کرد. آنکارا همچنین پس از بارگذاری ویدئویی در یوتیوب که به بنیانگذار ترکیه مدرن توهین شده بود، این پلتفرم را برای 30 ماه مسدود کرد. در جریان حوادث کودتای 2016 نیز واتس آپ و اسکایپ به صورت موقت مسدود شدند.
 
ارائه یا تبلیغ فحشا، ارائه مکان و فرصت برای قمار، جرائم علیه آتاتورک، تسهیل سوءاستفاده از مواد مخدر، قمار آنلاین و شرط‌بندی غیرمجاز، تشویق به خودکشی و سوءاستفاده جنسی از کودکان از موارد ممنوع در فضای مجازی در این کشور است.
 
کنترل شبکه‌های اجتماعی در دستور کار ترکیه
چندی پیش مجلس ترکیه قانونی جنجالی برای کنترل شبکه‌های اجتماعی تصویب کرد که گروه‌های حقوق بشری، این قانون را تهدیدی جدی برای آزادی بیان در این کشور تلقی‌ می‌کنند. این قانون شبکه‌های اجتماعی خارجی با بیش از یک ‌میلیون کاربر در داخل ترکیه را موظف می‌کند که در این کشور دفتر و نمایندگی محلی داشته باشند و به درخواست‌های مربوط به حذف محتوا عمل کنند.
 
بر اساس قانون جدید، اطلاعات شهروندان ترکیه باید به‌صورت محلی در این کشور ذخیره شوند. در صورتی که این پلتفرم‌ها این قانون را رعایت نکنند، علاوه بر جریمه، با محدودیت پهنای باند نیز روبه‌رو خواهند شد که امکان استفاده از آن‌ها را غیرممکن می‌کند. به همین دلیل شرکت فیسبوک تسلیم این قانون شده که یکی از بزرگ‌ترین اهداف آن اعمال کنترل بیشتر بر محتوای شبکه‌های اجتماعی و دسترسی آسان به یک شخصیت حقوقی به نمایندگی از آن‌ها است.
 
همانطور که گفته شد فیسبوک، توییتر، یوتیوب و ویکی‌پدیا قبلاً در ترکیه مسدود شده بودند و ممکن است باز هم این اتفاق رخ دهد، بنابراین شهروندان ترکیه معمولا به وجود یک VPN در تلفن همراه خود نیاز دارند. مسدودسازی به‌ طور متناوب اتفاق می‌افتد، به‌ویژه در زمان ناآرامی‌های سیاسی بیشتر شاهد این اتفاق هستیم. دولت ترکیه از سال 2016 استفاده از VPN را محدود کرده است و این کار را برای حفاظت از امنیت ملی و مبارزه با تروریسم ضروری می‌داند. با این حال دسترسی به اینترنت WiFi، در سراسر ترکیه و به صورت رایگان رایج است. تقریباً همه هتل‌ها، آپارتمان‌های اجاره‌ای، رستوران‌ها و کافه‌ها دارای WiFi هستند، اگرچه ممکن است که هتل‌های لوکس بابت اینترنت هزینه دریافت کنند.
 
رسانه‌های اجتماعی محبوب در ترکیه
سهم ترکیه در بازار جهانی برنامه‌های نرم‌افزاری به ‌سرعت در حال افزایش است. این کشور از نظر بارگیری و استفاده از برنامه‌های تلفن همراه در بین 10 کشور برتر جهان قرار دارد. بر اساس آمار ارائه شده از سوی statcounter فیسبوک در جولای 2021 با بیش از 47 درصد کاربر، محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در ترکیه محسوب می شود و بعد از آن اینستاگرام با 25 درصد و توییتر با 10 درصد در رتبه های دوم و سوم قرار دارند. همچنین طبق آمار Google Play در 5 برنامه محبوب شبکه اجتماعی در این کشور هیچ اپلیکیشن داخلی وجود ندارد. طبق تحقیق مشترک شرکت‌های «GfK» و «DigitalTalks» نیز واتساپ محبوب ترین پیام رسان در ترکیه محسوب می شود.
 
قوانین فضای مجازی در امارات متحده عربی
امارات متحده عربی خود را به عنوان کشوری از آینده معرفی کرده است. در این کشور ابزارهای مبتنی بر فناوری زیادی وجود دارد که زندگی را بسیار آسان کرده و برنامه‌هایی وجود دارد که در وقت و هزینه افراد صرفه‌جویی می‌کند. امارات متحده عربی از کشورهایی است که سرمایه گذاری عظیمی بر روی فضای مجازی انجام داده است.
 
کلیه خطوط مخابراتی در امارات متحده عربی تحت کنترل و نظارت مرجع تنظیم‌کننده ارتباطات از راه دور (TRA) است که تحت قانون فدرال امارات متحده عربی تأسیس ‌شده است. TRA بر محتوای آنلاین موجود در دسترس کاربران در امارات متحده عربی نظارت می‌کند و توجه اپراتورهای اینترنتی مستقر در امارات را به هرگونه نقض احتمالی قوانین جلب می‌کند.
 
قوانین مدیریت دسترسی به اینترنت که توسط TRA منتشر شده است، به وضوح دسته‌بندی محتوای ممنوعه را مشخص می‌کند و اپراتورهای خدمات اینترنتی امارات متحده عربی این قوانین را در وب‌سایت‌های خود منتشر کرده‌اند؛ بنابراین هیچ محتوایی در اینترنت مسدود نمی‌شود، مگر اینکه خط‌ مشی را نقض کند. به عنوان مثال در سال 2009، TRA دسترسی به یک کلیپ کارتونی در YouTube را ممنوع کرد که گفته می‌شد به احساسات مذهبی و ناسیونالیستی آسیب می‌رساند.
 
فیلتر پیام‌رسان‌ها در امارات
چندین سال است که مرجع تنظیم ارتباطات از راه دور امارات متحده عربی (TRA) فعالیت کلیه سرویس‌های VoIP (انتقال صوت با پروتکل اینترنت) در امارات را ممنوع کرده و هرگونه پلتفرمی در این حوزه نیازمند تأیید تأمین‌کنندگان انحصاری اینترنت در این کشور یعنی شرکت‌های «Etisalat» و «du» هستند.
 
بر این اساس در حال حاضر برنامه‌هایی مانند واتس اپ، وایبر، تانگو، فیسبوک مسنجر، ایمو، لاین، کیک مسنجر، تلگرام و فیس تایم در امارات مسدود هستند. این ممنوعیت عملاً به شرکت‌های مخابراتی اصلی امارات اجازه می‌دهد تا انحصار خدمات تماس صوتی خود را حفظ کنند. در واقع دلیل اصلی این اقدام، نگرانی‌های اقتصادی شرکت‌های مخابراتی دولتی امارات متحده عربی است. طبق سرشماری سال 2019 جمعیت امارات 9 میلیون و 680 هزار نفر بوده که از این میزان 90 درصد مهاجران هستند که معمولا تماس‌های بین‌المللی زیادی با اقصی نقاط دنیا دارند. لذا از آنجایی که این شرکت‌ها بیشتر درآمد خود را از تماس‌های بین‌المللی به دست می‌آورند، استفاده از پیام‌رسان‌هایی مانند واتساپ این امکان را به مردم می‌دهد که تماس رایگان داشته باشند و همین موضوع باعث کاهش عمده درآمد دو شرکت اماراتی می‌شود.
 
انسداد پیام‌رسان‌های بین‌المللی در امارات باعث شده هم‌اکنون استفاده از VPN در امارات بسیار مرسوم باشد. با این حال پیامدهای قانونی استفاده از VPN در امارات متحده عربی می‌تواند بسیار شدید باشد. در صورت دستگیری فردی که از VPN استفاده کرده جدا از تحمل زندان، می‌تواند به پرداخت جریمه از 500،000 تا 2،000،000 درهم امارات متحده عربی (تا 545،000 دلار آمریکا) محکوم شود.
 
البته در حال حاضر با توجه به شرایط کرونا برخی برنامه‌ها همچون Zoom ،Voico ،Botim ،Google Hangouts Microsoft Teams در امارات در دسترس است و Skype نیز صرفاً برای حساب‌های تجاری و مشاغل باز شده است.
 
فیلتر اینترنت بر اساس قانون مدون
اما TRA به طور سیستماتیک و بر اساس قانون مدون دسترسی به هرگونه محتوای سیاسی، اجتماعی یا مذهبی را که با قوانین یا دیدگاه‌های امارات مغایر است نیز مسدود می‌کند. به عنوان مثال در سال‌های اخیر شبکه الجزیره به عنوان یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های خبری جهان در دوحه، به دلایل سیاسی و دیپلماتیک در دبی مسدود شده است. سیاست فیلترینگ بیشتر بر پورنوگرافی، جعل هویت، کلاه‌برداری، فیشینگ، تبلیغ جادوگری، توهین، تهمت، افترا، تعرض به حریم شخصی، تجارت مواد مخدر، اقدامات پزشکی و دارویی مغایر با قانون، نقض حقوق مالکیت معنوی، تبعیض، نژادپرستی و تحقیر هر یک از ادیان، ترویج یا تجارت کالا و خدمات ممنوع، تبلیغ قمار و شرط‌بندی و جرائم علیه نظم عمومی و حاکمیت و حاکمان امارات به قصد تمسخر، براندازی، تغییر رژیم و ... متمرکز است.
 
کدام رسانه‌های اجتماعی در امارات محبوب هستند؟
همانند سایر نقاط جهان، رسانه‌های اجتماعی به یکی از ضروری‌ترین بخش‌های استفاده روزانه از اینترنت در امارات تبدیل شده است. در این کشور نیز پیام‌رسان واتساپ توسط بیش از 80 درصد جمعیت امارات مورد استفاده قرار می گیرد و بعد از آن فیسبوک مسنجر با 64 درصد و تیک تاک با 42 درصد در رتبه های دوم و سوم قرار دارند.
 
اما در مورد شبکه های اجتماعی، یوتیوب با بیش از 87 درصد محبوب ترین پلتفرم در امارات محسوب می شود و فیسبوک با 79 درصد و اینستاگرام با 67 درصد در رتبه های دوم و سوم قرار دارند.
 
نتیجه‌گیری
به نظر می‌رسد کشور ترکیه سانسور و فیلترینگ زیادی بر فضای مجازی خود دارد و به خصوص بعد از کودتای سال 2016 دولت اردوغان احساس ترس کرده و کنترل شدیدتر شبکه‌های اجتماعی را در دستور کار خود قرار داده است. در حالی که این اعمال محدودیت در ترکیه بیشتر جنبه سیاسی و امنیتی دارد، اما در امارات بیشتر ناشی از مسائل اقتصادی است. البته سیاست فیلترینگ در امارات نیز به صورت قانونی و مدون اعمال می شود. با این حال شهروندان هر دو کشور برای دور زدن این محدودیت ها به صورت گسترده ای از VPN استفاده می کنند.
 

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام