همایش «پیوندهای ایران و افغانستان، نقش رسانه‌ها در پیوندهای اجتماعی» برگزار شد

عطنا - نخستین همایش «پیوندهای ایران و افغانستان، نقش رسانه‌ها در پیوندهای اجتماعی» در یکصدمین سالگرد پیمان دوستی ایران و افغانستان به همت پژوهشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی و با همکاری دانشکده ژورنالیسم دانشگاه هرات روز یکشنبه 17 مرداد در بستر فضای مجازی برگزار شد.
 
دکتر سید جلال‌ دهقانی فیروزآبادی، معاون پژوهشی دانشگاه علامه‌ طباطبائی در این همایش طی سخنانی گفت: «در خصوص پیوندهای میان و افغانستان توضیحی لازم نیست. بین دو کشور ایران و افغانستان پیوند عمیقی وجود دارد که به مواردی همچون مسائل دینی، اقتصادی، اجتماعی و ... می‌توان اشاره کرد.»
 
وی افزود: «در همایش امروز تاکید بر ابعاد اجتماعی این کشورها است. این پیوندها تاریخی هستند اما صرف وجودشان کافی نیست بلکه تداوم این پیوندها لازم است تا توسعه، ترویج و تکامل پیدا کند.»
 
دهقانی فیروزآبادی توضیح داد: «در طول تاریخ گاهی پیوندهایی خودجوش یا برنامه‌ریزی شده ایجاد شده است. یکی از حوزه‌ها برای این برنامه‌ریزی در حوزه آکادمیک است که در دانشگاه علامه طباطبائی برای حفظ این پیوندها تلاش شده است.»
 
وی ادامه داد: «موضوع دوم، پیوندهای اجتماعی است. بر اساس مقالاتی که فهرستش در پوستر همایش است، پیوندهای اجتماعی را می‌توان به دو صورت تعریف کرد. یکی از آن‌ها پیوندهای اجتماعی به معنای عام است که باید نقش گسترده رسانه‌ها را در آن بررسی کرد. در این معنا به عنوان نمونه، پیوندهای ژئوپلیتیکی نیز می‌توان اشاره کرد؛ گاهی ما اجتماعی را به معنای خاص‌تر به کار می‌بریم، یعنی اموری که به طور خاص و غیردولتی در جامعه وجود دارد. در این میان، امر سیاسی به معنای دولت ممکن است مورد بحث قرار نگیرد.»
 
وی با طرح این پرسش که نقش رسانه‌ها در پیوندهای اجتماعی به معنای عام، چه می‌تواند باشد؟، اظهار کرد: «در ابتدا، بررسی پیوندهای اجتماعی دو ملت است. به این معنا که معناسازی و معنابخشی‌اش یک امر اجتماعی است. بنابراین یکی از کارکردهای رسانه، برسازی اجتماعی است؛ دوم، کارکرد بازنمایی پیوندهای اجتماعی است. اگر واقعیت‌های اجتماعی وجود داشته باشد، رسانه بازنمایی می‌کند؛ سوم بازیابی پیوندهای اجتماعی است و بازسازی پیوندها نیاز است؛ نقش دیگر، بازاندیشی است که تامل و تفکر در این پیوندها، گاها بازاندیشی انتقادی است.»
 
معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: «گاهی نیز نیاز به بازتعریف و در نهایت بازتولید این پیوندها است. رسانه در این میان، از مهم‌ترین نقش‌ها در بازتولید پیوندهای اجتماعی را دارد.»
 
وی افزود: «رسانه برای تحکیم پیوندهای اجتماعی، باید تمام افکار جامعه را پوشش دهد، نه یک سری افکار و سلایق خاص. در نهایت با توجه به این که شاهد ظهور انواع رسانه‌ها هستیم، ضرورت دارد که میان پیوندهای اجتماعی میان دو کشور، حداکثر استفاده را از رسانه‌ها داشته باشیم.»
 
دهقانی فیروزآبادی با بیان اینکه باز تولید پیوندها الزاماتی دارد که باید مورد تفکر قرار گیرد، اظهار کرد: «الزام نخست تولید دانش رسانه‌ای و سواد رسانه ای دانشگاهی و تربیت کارگزاران و اصحاب رسانه است که امری آموزشی و ترمیمی است.»
 
این استاد دانشگاه تولید دانش رسانه‌ای را نه کافی بلکه لازم توصیف کرد و افزود: «امروزه شاهد تمرکزگرایی رسانه هستیم به این معنا که آنها روی یک موضوع خاص متمرکز می‌شوند در حالی که نیاز است شاهد گستره موضوعی فراتری به‌ویژه در مساله پیوندهای اجتماعی و جغرافیایی باشیم.»
 
دهقانی فیروزآبادی خاطرنشان کرد: «معمولاً رسانه‌ها در فضای جغرافیایی خاص متمرکز می‌شوند که ممکن است در پایتخت‌ها باشد که این هم نیاز به گستردگی جغرافیایی دارد. اگر درصدد تقویت پیوندهای اجتماعی از طریق رسانه هستیم، الزام دیگر تنوع و تکثر رسانه‌ای است. به این معنا که انحصار رسانه‌ای تنها خوب نیست زیرا ممکن است نتیجه عکس داشته باشد.»
 
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی عنوان کرد: «اگر رسانه بخواهد پیوندهای اجتماعی را نشان دهد باید همه اخبار را انعکاس دهد و همچنین باید همه افکار و سلایق را و همه اقشار را نمایندگی کند تا در تقویت و توسعه پیوندهای اجتماعی نقش مورد انتظار را ایفا کند.»
 
دهقانی فیروزآبادی با تاکید بر مفهوم «توازن رسانه‌ای»، اضافه کرد: «با توجه به اینکه شاهد انواع مختلفی از رسانه‌ چون سنتی، شنیداری، دیداری، گفتاری، نوشتاری و فضای مجازی هستیم برای باز شدن پیوند بین دو ملت باید استفاده متوازنی از رسانه‌ها داشته باشیم.»
 
وی با بیان اینکه نباید همه توان رسانه‌ای را در یک جا متمرکز کرد، یادآور شد: «همه افراد جامعه به شبکه‌های اجتماعی دسترسی ندارند. بنابراین توازن بخشی در پوشش همه سطوح جامعه نیز اهمیت دارد.»
 
طالبان سدی در برابر نزدیکی ایران و افغانستان است
در ادامه این همایش، دکتر هادی خانیکی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی گفت: «این رویداد با روز خبرنگار مصادف شد. روزی که محمود صارمی، روزنامه نگار ایرانی، در کنار هشت تن از دیپلمات های ایران در کنسولگری ایران در مزار شریف به دست طالبان کشته شد.»
 
وی افزود: «مسئله طالبان همچنان سدی در برابر نزدیکی ایران و افغانستان است. همسایه و ملتی که در هم‌کیشی، هم‌زبانی و سابقه تاریخی، گفتنی‌های فراوان دارد. امیدواریم که این تلخی‌ها از پیش روی این ملت و روشنفکران و به خصوص زنان، جوانان و روزنامه‌نگاران دور شود.»
 
او ادامه داد: «برای ما دست اندرکاران ارتباطات، در شرایط بحرانی جهان و منطقه، ارتباطات از اهمیت مضاعفی برخوردار است. باید دید که چگونه از ارتباطات بحران در این زمینه می‌توان استفاده کرد.»

خانیکی اظهار کرد: «مانوئل کاستلز در اثر جدید خود به نکته‌ای جهانی اشاره می‌کند. او می‌گوید که اکثر مردم جهان از اعتقاد مطلق و نسبی نسبت به نهادهای قانون‌گذاری دور شدند. در جهان نوعی گسیختگی نسبت به هر نوع کنش سیاسی‌ای به وجود آمده اما در مقابل رجوع به رسانه‌ها بیشتر شده است. به همین دلیل باید به رسانه‌ها در سطح ملی و منطقه ای توجه شود.»
 
وی اذعان کرد: «من در کمیته بازسازی افغانستان در دوران اصلاحات حضور داشتم و بر اساس آن می‌گویم باید پتانسیل موجود در افغانستانی‌ها را جدی بگیریم و از خشونت و تروریسم به ظرفیت‌های فرهنگی رجوع کنیم.»
 
این استاد ارتباطات در پایان بیان کرد: «خوشبختانه در دانشگاه علامه طباطبائی، تهران و فردوسی مشهد توانسته‌ایم به ظرفیت‌های همسایگان مظلوم خود پی ببریم.»
 
به مسائل اجتماعی و فرهنگی افغانستان پرداخته شود
در ادامه همایش، فرامرز تمنا رییس سابق مرکز مطالعات استراتژیک وزارت امور خارجه افغانستان با طرح پرسشی درباره وظیفه رسانه‌ها در ایجاد پیوند میان ایران و افغانستان، گفت: «آنچه که در موضوع افغانستان بر عهده رسانه‌های ایرانی است به شکل قوی انجام نشده است.»
 
وی ادامه داد: «سه نوع پیوند وجود دارد: یکی پیوندهای اجتماعی ناشی از تاریخ و ادبیات است؛ دوم پیوندهای اجتماعی ناشی از همسایگی است و سوم، پیوندهای اجتماعی ناشی از تحولات سیاسی است.»
 
وی بیان کرد: «رسانه به کدام یک پرداخته است و به کدام باید بپردازد؟ در این تحولات چند بعد رابطه اجتماعی بین دو کشور افروده شده است که رسانه‌ها باید به آن‌ها بپردازند. در مسائل مهاجرت،  گردشگری، تجارت، تحصیلات، ازدواج و فرهنگ و هنر که پیوند بسیاری وجود دارد که رسانه‌ها می‌توانند به آن بپردازند. البته اتفاقاتی افتاده اما رسانه‌ای نشده که یکی از دلایل آن، سیاسی بودن رسانه است.»
 
تمنا ادامه داد: «در ایران با توجه به وابسته بودن اغلب رسانه‌ها به دولت، سیاست‌زده هستند که موجب گسسته شدن پیوندهای اجتماعی شده است که در افغانستان این گونه نیست. این مساله در افغانستان حل شده و باید در ایران نیز حل شود و به فرهنگ و تاریخ افغانستان پرداخته شود.»
 
وی اظهار کرد: «علی‌رغم اشتراکات مختلف میان دو کشور، برخی اختلافات فرهنگی، ایدئولوژک و خصوصا سیاسی موجب افتراق می‌شوند. افغانستان مسائل بیشتری از طالبان و مواد مخدر دارد.»
 
این استاد دانشگاه اذعان کرد: «ما باید در عرصه بازتاب مسائل اجتماعی بین دو کشور دید بازتری داشته باشیم. در ابتدا باید سیاست‌ زدگی را از رسانه‌ها بزدایند و دوم این که ابعاد مختلف مسائل را نیز ببینند.»

رئیس موسسه تحصیلات عالی افغانستان در پایان اضافه کرد: «باید آن چه در عرصه اجتماعی افغانستان است، بازاب یابد تا پیوندها مستحکم‌تر شوند.»