افتخاری: نظم در کتاب «روش‌‌های پژوهش در روابط بین‌الملل» دیده نمی‌شود/ حداد: این کتاب یک منبع آموزشی مناسب برای دانشجویان است

نشست معرفی و نقد کتاب «روش‌‌های پژوهش در روابط بین‌الملل»، توسط پژوهکده فرهنگ‌پژوهی و مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی، 13 اسفندماه در تالار دفاع دانشکده حقوق و علوم سیاسی این دانشگاه برگزار شد.

به گزارش خبرنگار عطنا، در این نشست استاد قاسم افتخاری، استاد بازنشسته دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و از چهره‌های شناخته شده و پیشکسوت علوم سیاسی در ایران، حمیدرضا رحمانی‌زاده‌دهکردی و غلامرضا حداد از اعضای هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی و علیرضا طیب، مترجم و پژوهشگر حوزه علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، روابط بین‌الملل و مترجم کتاب «روش‌های پژوهش در روابط‌ بین‌الملل» حضور داشتند.

علیرضا طیب مترجم کتاب «روش‌های پژوهش در روابط‌ بین‌الملل»  در این مراسم به معرفی این کتاب پرداخت و گفت: این کتاب از یک پیشگفتار و 10 فصل تشکیل شده است، پیشگفتار معرفی کتاب را بر عهده دارد و فصول کتاب بدنه و ساختار کتاب را در 10 فصل شامل می‌شود.

وی با بیان اینکه روش‌‌های پژوهش باید مورد توجه قرار گیرد، افزود: این کتاب نخستین کتابی است که در این مجموعه به چاپ رسیده است، «پژوهش و نگارش در ارتباطات بین‌الملل» نیز کتاب دیگری است که در این زمینه مورد توجه قرار گرفته است و تلاش می‌شود تا در نمایشگاه کتاب برای دوستداران و علاقمندان ارائه شود.

طیب سپس به مباحث  بخش اول اشاره و اظهار کرد: مباحث روش‌‌های پژوهش در روابط بین‌الملل، پرسش‌‌های، طرح و اخلاق در پژوهش، نوشته‌‌های مرتبط، روش‌‌های کیفی، نمونه پژوهی و پژوهش میدانی در روابط بین‌الملل و نگارش گزارش پژوهش در بخش اول کتاب مطرح شده است.

افتخاری: نظم در کتاب «روش‌‌های پژوهش در روابط بین‌الملل» دیده نمی‌شود

قاسم افتخاری، عضو هیئت علمی بازنشسته دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران با بیان اینکه رشته‌‌های علوم اجتماعی گسترده‌تر شده‌اند، گفت: رشته‌‌های علوم اجتماعی اخیراً تنوع و گستردگی بیشتری پیدا کرده اند. رشته روابط بین‌الملل پس از اینکه روش در علوم اجتماعی به کار گرفته شد، مورد توجه قرار گرفت و پس از جنگ جهانی اول دانشمندان به این نتیجه رسیدند که لازم است رشته‌ای تحت عنوان روابط بین‌الملل ایجاد شود.

او سپس به رشد توجه به این رشته در دانشگاه‌‌های دنیا اشاره کرد و ادامه داد: رشته‌‌های علوم اجتماعی کم و بیش آمریکایی هستند، اما اخیراً در حوزه روابط بین‌الملل کشور‌های نظیر چین و هند هم فعال شده‌اند. علوم اجتماعی گستره‌ی عظیمی از مطالعات است که پدیده‌‌های اجتماعی را مورد توجه قرار می‌دهد.

افتخاری روابط اجتماعی را نتیجه عمل بازیگران بین‌المللی خواند و اظهار کرد: علوم اجتماعی نتیجه عمل بازیگران اجتماعی در عرصه بین‌المللی است؛ پس می‌توان عملکرد آنها را مورد توجه قرار داد. با فهم چرایی و چگونگی عملکرد بازیگران بین‌المللی، روابط بین‌الملل قابل درک می‌شود.

او به کاربرد روش‌‌ها در حوزه روابط بین‌الملل اشاره کرد و افزود: در گذشته، انواع گوناگون روش‌‌ها در حوزه روابط بین‌الملل وجود داشت اما از سده 16 میلادی روش جدیدی در سطح بین‌المللی بنیان‌گذاری شد و اسم آن روش را «روش علمی» گذاشتند. گام‌‌های اولیه برای بنیان‌گذاری روش علمی در قرن 13 میلادی توسط مسلمانان پایه‌گذاری شد، بنابراین پیش از آنکه اروپایی‌‌ها در این زمینه فعالیت کنند، نخستین گام‌‌های آن توسط دانشمندان ایرانی برداشته شد.

در ادامه این مراسم افتخاری، ضمن قدردانی از زحمات مترجم کتاب نکاتی را قابل نقد دانست و گفت: با وجود زحمات فراوانی که برای این کتاب کشیده شده است؛ نظم در مطالب کتاب دیده نمی‌شود و عدم هماهنگی، انسجام و سردرگمی در بیان مطالب موجب گیج شدن خواننده کتاب می‌شود.

افتخاری، به لزوم ارائه مطالب با ترتیب مشخص تأکیدکرد و افزود: اولین گام پژوهشگر انتخاب موضوع پژوهش است که بیان موضوع را تشکیل می‌دهد، سپس محقق به تعریف و شرح موضوع پژوهش می‌پردازد و مسئله و مشکل خود را بیان می‌کند؛ یعنی در این مرحله، مطالعه مقدماتی انجام و نقاط مبهم موضوع را مورد بررسی قرار دهد. در بیان مسئله نیز به سئوالات پژوهش می‌پردازد؛ سئوالات پژوهش چیست و محقق در تحقیق خود قصد دارد به کدام سئوالات پاسخ دهد.

این استاد بازنشسته دانشگاه تهران با بیان اینکه هدف تحقیق باید روشن باشد، گفت: در یک تحقیق لازم است «اهداف» به صورت روشن بیان شود، پس از طی این مرحله، گام‌‌های بعدی هدف‌دار برداشته می‌شود و مرحله‌ بعدی نیز تلاش برای یافتن پاسخ پرسش یا پرسش‌‌های پژوهش است.

افتخاری، سپس به روش علمی در روابط بین‌الملل پرداخت و تصریح کرد: بحث‌‌های زیادی راجع به تکثر و وحدت روش‌‌ها وجود دارد، دو نوع روش را می‌توان تفکیک کرد که شامل روش آموزش که روشی است که در کلاس‌‌ها و مدارس تدریس می‌شود و دیگری روش پژوهش است. در زمینه روش علمی دو دیدگاه وجود دارد که دیدگاه یگانگی روش علمی و دیدگاه چندگانگی روش علمی است.

او در انتهای سخنانش به نکات مثبت کتاب پرداخت و بیان کرد: یکی از نقاط مثبت این کتاب نحوه پایان‌بندی فصول است، در انتهای هر فصل، منابعی برای مطالعه بیشتر آمده است؛ هر چند همه این منابع انگلیسی هستند؛ زمینه را برای آشنایی بیشتر ذهن خواننده فراهم می‌کند. دیگر نکته مثبت کتاب آشنایی مخاطب با روند پژوهش علمی است که می‌تواند مخاطب را در آشنایی با این فضا یاری دهد.

دهکردی: اخلاق پژوهش باید عمیق‌تر و مفصل‌تر مطرح شود

حمیدرضا رحمانی دهکردی، عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی توجه به اخلاق پژوهش را مورد تأکید قرار داد و گفت: بیان اخلاق پژوهش در این کتاب یکی از نکات مثبت آن است،‌ هر چند در مکان درست خود قرار نگرفته است و اخلاق پژوهش نیاز به بیان جزئیات بیشتر دارد و باید عمیق‌تر و مفصل‌تر مطرح شود.

وی این متن را دارای محتوای مفید برای دانشجویان دانست و بیان کرد: این کتاب، متن مفیدی برای دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد است و منبع جامع و کاملی برای ساده‌نویسی و روشی برای پژوهش است؛ با این حال نقد‌هایی نیز می‌توان بر آن وارد کرد.

 دهکردی، سخنان افتخاری را مورد تأیید قرار داد و یادآور شد: همان‌گونه که استاد افتخاری گفتند، نظم و ترتیب در ساختار کتاب دیده نمی‌شود، در متن آشفتگی وجود دارد و سازماندهی پژوهشی ندارد. یعنی انتظار می‌رود متنی که درباره روش صحبت می‌کند ماهیت مسئله را بیان کند و در مورد شکاف‌‌ها بگوید، یعنی مبانی و چهارچوب نظری را بیان کند. بیان منسجم مطالب می‌توانست به ترتیب‌بندی و درک بهتر مطالب کمک کند.

وی، تقلیل روش‌‌ها را  به دو روش نکته منفی این کتاب خواند و افزود: تقلیل روش‌‌ها به دو روش تجربی و تفسیری درست نیست، این کتاب روش‌‌های تاریخی، تدوینی و همبستگی که در روش کمی وجود دارد را کنار می‌گذارد و نادیده می‌گیرد و روش کیفی را نیز به روش تفسیری تقلیل می‌دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان این نکته که فرضیه‌های ارائه شده نادرست هستند، گفت: در قسمت پرسش‌‌ها فرضیاتی هستند که ویژگی فرضیه را ندارند، فرضیه‌‌هایی که بیان می‌شود قابل اثبات نیستند؛ مثلاً انقلاب تونس علل اقتصادی داشت در حالی که همه پدید‌ه‌ها چندین و شاید ده‌ها وجه داشته باشند، بلکه باید بیان شود کدام عامل چشمگیر‌تر، اساسی‌تر و مهم‌تر است.

وی سپس به مبحث تحلیل داده‌ها پرداخت و یادآور شد: در فصل پنج کتاب، روش کمی و کیفی برای گردآوری و تحلیل داده‌‌ها آورده شد است در حالی که این دو روش از ابتدای طرح پرسش در پس ذهن وجود دارد و به محقق در انتخاب پرسش و پیشبرد کار و بررسی ادبیات موجود کمک می‌کند ولی در دو روش گردآوری و تحلیل داده‌‌ها، خلاصه شده‌اند.

دهکردی، روش تحلیل محتوا را یک روش کمی دانست و خاطرنشان کرد: در ذیل این مطالب تحلیل محتوای روش کیفی آورده شده است؛ در حالی که تحلیل محتوا یک روش کاملاً کمی است و حتی تحلیل محتوای کیفی نیز مبتنی بر شمارش است و روش تحلیل محتوا با تحلیل گفتمان مقایسه شده است که اصلاً قابل مقایسه نیست.

او داعیه کتاب را برای کمک به رساله‌نویسی نادرست خواند و گفت: اگر بخش واژه‌نامه کنار گذاشته شود 8 یا 9 صفحه به نحوه‌ نگارش پژوهش اختصاص یافته است و مقدار مطالب بیان شده در این زمینه کم و کلی است و نمی‌تواند به مخاطب کمک شایانی جهت نگارش پژوهش کند. در حالی که کتاب دوم آقای علیرضا طیب که در دست چاپ است با جزئیات کامل به نحوه نگارش پژوهش پرداخته و کمک شایانی به تدوین پژوهش می‌کند.

حداد: کتاب «روش‌‌های پژوهش در روابط بین‌الملل» برای آموزش دانشجویان مناسب است

 غلامرضا حداد، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی مباحث خود را در سه محور جایگاه کتاب در روابط بین‌الملل، محتوای کتاب و ترجمه طبقه‌بندی کرد و گفت: با توجه به کمبود منابع چه در سطح بین‌الملل چه در زبان فارسی باید از این گونه آثار استفاده شود.

وی سپس به لزوم توجه به پژوهش پرداخت و اظهار کرد: کتاب‌‌هایی که تاکنون در این زمینه نوشته شده است، کتاب روش تحقیق نیستند؛ بلکه تاملات شخصی نویسنده‌ هستند در خصوص اینکه یک پژوهش خوب چیست؟

 حداد در ادامه اهمیت کتاب «روش‌‌های پژوهش در روابط بین‌الملل» را در حوزه‌ روابط بین‌الملل مهم برشمرد و گفت: شاید انتقاداتی به این کتاب وارد باشد؛ اما به عنوان یک منبع آموزشی خوب می‌توان به آن نگاه کرد. نویسنده معتقد است بین حوزه‌‌های مختلف علوم اجتماعی هم‌پوشانی وجود دارد؛ اما تلاش می‌کند یک کتاب منحصراً در حوزه روش‌شناسی در روابط بین‌الملل ارائه دهد.

وی با بیان اینکه یکی از دلایل عدم تمایل دانشجویان به روش تحقیق دشوار بودن فهم متون در این حوزه است، تصریح کرد: این متون عمدتاً ثقیل نوشته می‌شوند و در کتاب از قول «رینولد نیکلسون» چنین بیان شده است که برخی از روش‌‌های علمی کاری جز بازگویی مطالب آشکار به زبان پیچیده نمی‌کنند و از این جنبه نویسنده توانسته است هدف خود را پیش ببرد و متن ساده بوده البته اگرچه ممکن است، بعضی معتقد باشند بیش از حد ساده است.

حداد نقطه ضعف کتاب را مربوط به سنت آمریکایی در حوزه‌ متدولوژی دانست و خاطرنشان کرد: نقطه ضعف کتاب سنت آمریکایی در حوزه‌ متدولوژی است و کم‌توجهی به مبانی فلسفی و فلسفه علم معرفت‌شناسی دیده می‌شود و در این متن نویسنده یک‌بار مسائل معرفتی را حل کرده و وارد روش‌‌ها شده است. هر چند شاید این مسئله‌‌ای است که ایرانی‌‌ها به آن علاقه‌مند هستند اما اگر قرار است بین تفسیر و تجربه یکی انتخاب شود؛ بهتر است آگاهانه‌تر عمل شود.

وی هدف کتاب را حرکت گام به گام با دانشجو دانست و ادامه داد: کتاب گام به گام با دانشجو حرکت می‌کند و از رویکرد پرسش و انتخاب روش‌‌ها، مصادیق و نمونه‌‌ها استفاده می‌کند و در پایان هر فصل جمع‌بندی دارد و با جزئیات هر مرحله را تشریح می‌کند.

حداد از توضیحات ناقص در مقدمه‌ فصل‌های کتاب «روش‌‌های پژوهش در روابط بین‌الملل» انتقاد کرد و افزود: معرفی‌‌های مقدماتی کاربردی است؛ اما توضیحات ارائه شده ناقص و کافی نیست، البته نمی‌توان همه چیز را در نیم ترم درسی به یک دانشجو یاد داد؛ اما همین معرفی مقدماتی به طور کامل به آن پرداخته نشده است.

حداد در پایان سخنانش از نو بودن نگاه به مسائل تمجید کرد و گفت: در این کتاب به مسائلی پرداخته شده که در دیگر کتاب‌های پژوهشی دیده نمی شود. مثلاً به اخلاق پژوهش توجه شده اگر چه در جایگاه درست به آن پرداخته نشده و  در انتهای فصول یا پیش از انتخاب موضوع باید بیان می‌شد با این حال پرداختن و مطرح کردن این موضوع یک نگاه پژوهشی جدید است که لازم است مورد توجه قرار بگیرد.