تحقق «شهر هوشمند»؛ بالا رفتن «تاب‌آوری شهری»

دکتر غلامرضا لطیفی در نشست «تا‌ب‌آوری شهری و اپیدمی‌کرونا» گفت: می‌توان بحث تا‌ب‌آوری را با شهر هوشمند پیوند داد؛ در ایران نیز گام‌های اولیه برداشته شده است. می‌توان با شهر هوشمند، تاب‌آوری شهری را در برابر کرونا ویروس بالا برد.

به گزارش عطنا، نشست «تا‌ب‌آوری شهری و اپیدمی‌کرونا» به مناسبت هفته پژوهش، به همت دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه‌طباطبایی، شنبه، 15 آذرماه به‌صورت برخط برگزار شد.

در این نشست دکتر خلیل حاجی‌پور، عضو هیئت علمی‌شهرسازی دانشگاه شیراز، دکتر محمد شیخی، دانشیار برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه‌طباطبایی، دکتر رضا خیرالدین، دانشیار شهرسازی دانشگاه علم و صنعت، دکتر مجتبی رفیعیان، دانشیار شهرسازي دانشگاه تربیت مدرس، دکتر ناصر برک‌پور، دانشیار شهرسازی دانشگاه هنر، دکتر فرزانه ساسانپور دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه خوارزمی، دکتر مائده هدایتی‌فرد، دانش‌آموختۀ دکتری شهرسازی دانشگاه علم و صنعت و دکتر غلامرضا لطیفی، دانشیار ‌برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه‌طباطبایی به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند.

«تا‌ب‌آوری» تطبیق سبک زندگی با شرایط سخت است

دکتر غلامرضا لطیفی، دانشیار ‌برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه‌طباطبایی در این نشست گفت: «بیشتر مردم دنیا در شهرها زیست می‌کنند و در کشور خودمان نیز 80 درصد جمعیت در شهرها زندگی می‌کنند بیشتر جمعیت شهری ما گرفتار این قضیه هستند.

جامعه بشری در طول حیات خودش همواره درگیر بیماری‌های واگیردار مثل وبا، طاعون، آبله، کزاز و... بوده است. در عصر حاضر ویروس کرونا تا حد زیادی به جزئی از سبک زندگی جوامع روستایی و شهری تبدیل شده است و تا هنگامی‌که واکسن آن درست نشود باید با آن کنار بیاییم ولی نکته قابل اهمیت این است که بیشتر گروه‌های ضعیف و فقیر جامعه آسیب‌پذیر هستند.

عامل شکست ناپلئون در روسیه «همه‌گیری بیماری» بود

 اگر به پیشینۀ موضوع نگاه کنیم طی قرن‌های گذشته این بیماری‌ها تلفاتی را به بشر تحمیل کرده‌اند. به عنوان مثال در قرن ۱۴ میلادی طاعونی که به نام «طاعون سیاه» شناخته می‌شد و حدود ۷ سال طول می‌کشد ۲۰۰ میلیون از جمعیت جهانی را از بین می‌برد.

عامل شکست ناپلئون در روسیه «شپش تیفوس» است که در میان سربازها شیوع پیدا می‌کند. بیشتر بیماری‌های واگیردار قبل از انقلاب صنعتی و انقلاب فرانسه قابل ملاحظه است.

پیشرفتی که بشر در پزشکی داشته، باعث شده است بر این بیماری‌ها غالب شود ولی یک سری بیماری‌های جدید نیز به وجود آمده است.

ویروس کووید عمری ۶۰ ساله دارد

در واقع نمی‌توان تا زمانی که واکسن این بیماری‌های واگیردار کشف شود آنها را پایان‌پذیر دانست.

ویروس کووید عمری ۶۰ ساله دارد. کووید طی مدت ۶۰ سال به شکل سارس و آنفلونزای خوکی بوده است. کووید۱۹ به این دلیل که در سال ۲۰۱۹ از ووهان چین شروع شد به این نام شناخته می‌شود.

ما در کشورمان ابتدا توصیه‌های مسئولان بهداشتی را جدی نگرفتیم و فکر کردیم این بیماری به‌زودی می‌رود و حال می‌بینیم که کادر بهداشت و درمان ما به یک سنگینی مضاعف دچار شده است.

خود این بیماری مهلک اقتصادی و تورم جبران‌ناپذیری راه باعث شده است و جالب است که نه تنها در کشور ما بلکه در خیلی از کشورها اقشار ضعیف و آسیب‌پذیرند در خیلی از کشورها توانستند اقدامات تامینی را به انجام برسانند.

تا‌ب‌آوری یک مفهوم چند وجهی است به این معنی نیست که فقط در برابر عوارض و بلایا تاب‌آور باشیم بلکه حتی ابعاد روانشناختی، جامعه‌شناختی و اقتصادی را در بر می‌گیرد.

به زبان ساده می‌توان گفت تا‌ب‌آوری ظرفیتی برای مقاومت در برابر استرس و فاجعه است، می‌توانیم این طور تعریف کنیم که تا‌ب‌آوری ظرفیت بازگشتن از دشواری پایدار و ادامه دادن در تامین خویشتن است.

این ظرفیت می‌تواند روی ناگواری‌های انسان‌ها پوشش گذارد و ظرفیت بازگشت به جامعه را در آن فراهم کند.

می‌توانیم بگوییم تاب‌آوری شهری یعنی بشر بتواند زندگی جدیدش را در قالب سبک شیوه جدید زندگی پیدا کند.

تا‌ب‌آوری شهری مفهوم جدیدی است. ما چگونه می‌توانیم در برنامه‌ریزی‌های شهری همان شهرها را به‌گونه‌ای آماده کنیم که آسیب‌پذیری کمتری داشته باشند.

راه‌حل؛ آموزش‌های سازمان‌یافته و به دور از احساسات

کشور ما کشوری است که در کمربند حوادث است و همیشه درگیر بحران‌هایی مثل سیل، طوفان، زلزله هستیم.

اخیرا کرونا مزید بر علت شده و گروه‌های مختلف اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده است.

می‌توانیم بگوییم یکی از خصوصیات «شهر تاب‌آور» عملکرد سرمایه انسانی است، نیازمند آموزش‌های سازمان‌یافته و به دور از احساسات هستیم که بتوانیم تاب‌آوری‌مان را بالاتر ببریم.

وقتی واژه تا‌ب‌آوری را به کار می‌بریم ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی کالبدی را در بر می‌گیرد.

مسائل ناشی از وقوع کرونا را می‌توانیم در قالب چندین مفهوم دسته‌بندی کنیم. یکی بحث نرخ جمعیت شهری و تراکم جمعیت در مکان‌های پر ازدحام است.

۸۰ درصد جمعیت ایران در مناطق شهری مستقر شده‌اند بیشتر جمعیت در شهرهای بزرگ مستقر شده اند. دومین فاکتور هزینه بالای بهداشت و درمان است.

هنوز آمار طبقه‌بندی‌شده‌ای از کشته‌شدگان ویروس نداریم

هر کیت نزدیک یک میلیون ریال هزینه دارد و کیت‌های آزمایشی نزدیک به هفت میلیون ریال.

بسیاری از تخت‌های بیمارستانی توسط این ویروس اشغال شده است.

ما هنوز آمار نداریم در ۳۱ استان ما بیشترین مرگ و میر مربوط به چه سنی ،چه جنسی و چه دوره‌ای است.

مولفه دیگر آسیب‌پذیری بخش کارکنان غیر رسمی‌است. خیلی از عزیزانی که دارای کارهای روزمزد هستند درآمدشان را از دست دادند.

 مولفه دیگر رشد و گسترش رکود و تورم اقتصادی است. وقتی نیروهای ما نتوانند در محل کارشان حاضر شوند به رکود می‌انجامد.

صنعت گردشگری بیش از ۵۰ درصد و در بعضی جاها بیش از ۷۰ درصد افت کرده است و عملاً ضربات جبران‌ناپذیری را صنعت هواپیمایی و گردشگری و هتلداری دیده‌اند. یک مقدار این قضیه تشدیدکننده شرایط بد اقتصادی است.

هزینه‌های جدیدی به سبد خانوار اضافه شده است

هزینه‌هایی که الان در سبد هزینه خانوار ما هیچ وقت دیده نمی‌شد تحت عنوان هزینه‌های بهداشتی در خانواده‌های شهری و روستایی خرید ماسک و مواد ضدعفونی کننده دیده می‌شود. از سوی دیگر از دست دادن شغل در بین کارکنان روزمزد است.

بسیاری از کارفرمایانی که بسیاری از کارمندان‌شان را اخراج کردند. خیلی از اینها بیمه نبودند. خانواده این عزیزان و خود عزیزان  دچار استیصال شده‌اند و یک نگرانی برای بخشی از جامعه ایجاد می‌کند که نیازمند اندیشیده شدن راهکاری است. فاکتور دیگر احتمال وقوع شورش‌های شهری است، حتی حملات به سوپرمارکت‌ها که خوشبختانه در ایران شکل نگرفته است.

مردم از سبک زندگی کرونایی خسته شده‌اند

 بحث دیگری که خیلی مهم است بحث کلافگی و خستگی اجتماعی است. مردم از این سبک زندگی خسته می‌شوند. انسان موجودی اجتماعی است. این شرایط باعث شده این حریم‌ها بشکند و این چارچوب‌ها به‌هم ریزد. این وضعیت را شاید خود ما هم تجربه کرده باشیم که از ماندن در منزل آسیب بینیم.

فاکتور دیگر بالارفتن آمار آسیب‌های اجتماعی است. حتی فاکتور طلاق بالا رفته است. آمار دزدی‌ها، بعضی از ناهنجاری‌های اجتماعی متاسفانه باعث نگرانی می‌شود. این‌ها بخشی از آثار این ویروس منحوس است که در جامعه بشری جا خوش کرده است و آسیب‌هایی را به بخش‌های مختلف می‌رساند.

یکی از فاکتورهای دیگر میزان امید اجتماعی است. وقتی جامعه حالت کرختی پیدا می‌کند امیدش را از دست می‌دهد و این یک مقدار برای جامعه ای که جوان است خطرناک است.

اخیراً یک تحقیقی را دانشگاه آکسفورد انجام داده بود می‌گوید استراتژی که باعث کاهش مخاطب  است به طور قابل ملاحظه‌ای می‌تواند بیشتر از فاصله‌گذاری اجتماعی باعث پایین آمدن آمار کووید ۱۹ شود. می‌توانیم به جای آنکه فاصله‌گذاری را رعایت کنیم با رعایت کردن دستورالعمل‌ها هم به کارمان بپردازیم هم ایمنی را رعایت کنیم.

راه‌حل پیوند شهر هوشمند و تاب‌آوری شهری است

 بحث تا‌ب‌آوری را می‌توان با شهر هوشمند پیوند دهیم در ایران نیز گام‌های اولیه برداشته شده است. می‌توان با شهر هوشمند تاب‌آوری شهری را در برابر کرونا ویروس بالا برد.

مسئله دیگر بحث انرژی خورشیدی است، با توجه به اینکه ما انرژی خورشیدی و انرژی بادی در کشورمان داریم در این زمینه می‌توانند ورود بیشتری داشته باشند. می‌توانیم صرفه‌جویی‌هایی را در بخش انرژی داشته باشیم و آنها را در بخش بهداشت هزینه کنیم.

مولفه دیگر بخش ساخت و سازهای هوشمند است که ما خیلی در این زمینه فاصله داریم. بحث جابجایی‌های هوشمند است. همین که ما الان داریم سیستم‌های اینترنتی را فعال می‌کنیم خیلی کار خوبی است که از ویژگی‌های شهر هوشمند است که دیگر نیازی نباشد به بیرون مراجعه کنیم در واقع خیلی چیزها بتوانند به صورت مجازی انجام شود.

 بحث معرفی ساختارها است اینکه ما چگونه زیرساخت‌هایی را داشته باشیم از جاده‌ها گرفته از انرژی گرفته تا اینترنت پرسرعت. در این زمینه هم بتوانیم گام‌های جدی برداریم.

بحث تکنولوژی هوشمند است که باز هم ما در این زمینه در ایران عقب هستیم. مثلاً آموزش مجازی که بعضی از همکاران در برابر آن مقاومت می‌کنند اما کم کم هم دانشجویان و هم استادان توانستند با آن هماهنگ شود.

بحث دیگر بحث مراقبت‌های بهداشتی هوشمند است. بحث پایش تربیت بدنی در حوزه مشاوره و روان‌شناختی در حوزه بهداشت و درمان یعنی کارنامه کامل بهداشتی را برای ساکنان سرزمین ما داشته باشیم. بدانیم چه درصدی بیماری‌های زمینه‌ای دارند اینها چگونه باید تحت پوشش قرار بگیرد.

 متاسفانه آمار‌های ما آمارهای دقیق نیست و باید در حوزه آماری دقت بیشتری انجام دهیم و در نهایت شهروند هوشمند یعنی شهروندی که با تمام قابلیت‌های دنیای مجازی آشنایی پیدا کرده و قابلیت‌ها را می‌تواند درک کند و به تعامل بالایی برسد. از ۸ ویژگی شهر هوشمند که مطرح کردیم اگر به ۵ تای آنها برسیم می‌توانیم بگوییم شهر هوشمند داریم.

گردشگری 65 درصد کاهش یافته است

برای ۶ کشور اسپانیا، ایران، فرانسه، بلژیک، ایتالیا و آلمان اگر آمارها را نگاه کنید، پیک کرونا در همه کشورها در ماه مارس بالا بوده بعد از آن در آن کشورها پایین آمده ولی در ایران باز بالا رفته است.

 آمار دیگری نشان می‎دهد که مربوط به کاهش ورود گردشگران است. در اروپا ۶۶ درصد، در آسیا ۷۲ درصد، در خاورمیانه ۵۷ درصد، در آفریقا ۵۷ درصد، در آمریکا ۵۵ درصد و در کل جهان ۶۵ درصد. خب این یک ضربات جبران ناپذیر اقتصادی را به جامعه می‌زند».